، در حالی که خاورمیانه در اکتبر ۲۰۲۵ شاهد تحولات پرشتابی مانند آتش‌بس غزه و بازگشت تحریم‌های سازمان ملل (اسنپ‌بک) علیه ایران است، اتحاد رو به رشد جمهوری اسلامی ایران و روسیه به یکی از محورهای کلیدی سیاست خارجی تهران تبدیل شده است. این همکاری که ریشه در استراتژی «نگاه به شرق» ایران دارد، نه‌تنها فرصتی برای دور زدن فشارهای اقتصادی غرب فراهم کرده، بلکه پرسش‌هایی درباره پیامدهای ژئوپلیتیکی آن مطرح می‌کند.

ریشه‌های اتحاد: از تحریم تا میدان نبرد

فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک که به احیای تحریم‌های گسترده علیه ایران منجر شده، تهران را بیش از پیش به سمت چین و روسیه سوق داده است که نشان داده‌اند از هر فرصت دیپلماتیکی برای حمایت از تهران استفاده می‌کنند. در این میان، روسیه که خود با تحریم‌های غربی دست‌وپنجه نرم می‌کند، به شریکی استراتژیک برای ایران تبدیل شده است.

همکاری‌های دوجانبه در حوزه‌های نظامی و اقتصادی تهران و مسکو به ویژه با اجرای توافقنامه جامع چشمگیر بوده است. گزارش‌ها حاکی از تبادل فناوری‌های موشکی و پهپادی بین دو کشور است، از جمله خرید جنگنده‌های Su-35 و MiG-29 توسط ایران برای تقویت دفاع هوایی پس از خسارات جنگ اخیر.

 علاوه بر این، سیستم تهاتری (بدون پول) که از سال ۲۰۱۸ بین ایران و روسیه اجرایی شده، به تهران امکان داده تا با صادرات نفت و دریافت کالاهای اساسی، اثرات تحریم‌ها را تا حدی خنثی کند. براین اساس از دید برخی کارشناسان، اتحاد ایران و روسیه دیگر صرفاً تاکتیکی نیست؛ این یک استراتژی بلندمدت برای بازتعریف نظم منطقه‌ای در برابر غرب است. اما این مسیر بدون ریسک نیست، به‌ویژه در خاورمیانه‌ای که بازیگران متعددی در آن دخیل‌اند.

از منظر اقتصادی، همکاری با روسیه برای ایران یک موهبت است. بر اساس گزارش‌های اخیر، تجارت تهاتری دو کشور در سال ۲۰۲۵ به بیش از ۵ میلیارد دلار رسیده، که بخش عمده آن شامل صادرات نفت ایران و واردات تجهیزات صنعتی و نظامی از روسیه است. این روند به کاهش وابستگی ایران به ارزهای غربی کمک کرده است.

تأثیر بر خاورمیانه: فرصت یا تهدید؟

استراتژی «نگاه به شرق» جمهوری اسلامی ایران، که در ماه‌های اخیر پررنگتر شده است به تهران اجازه داده تا در برابر فشارهای غرب مقاومت کند. همکاری با روسیه به ایران امکان می‌دهد تا نفوذش را در خاورمیانه به روش‌های مختلف حفظ کند. با این حال، این اتحاد می‌تواند به تنش‌های جدیدی منجر شود. هر چه مناسبات نظامی مسکو و تهران تقویت شود، فشار غرب بر دو طرف بیشتر خواهد شد. به ویژه آنکه روسیه اکنون درگیر جنگ اوکراین است و شاهد بودیم که چندی قبل لهستان از پهپادی رونمایی کرد که مدعی بود ساخت ایران است و روسیه در جنگ اوکراین از آن استفاده کرده است.همچنین، تقویت محور ضدآمریکایی در شورای امنیت، که ایران و روسیه به همراه چین در آن فعال‌اند، خطر رویارویی مستقیم با دولت ترامپ را افزایش می‌دهد.

به طور کلی اتحاد ایران و روسیه، در حالی که خاورمیانه در آستانه نظمی جدید قرار دارد، هم فرصتی برای بقای اقتصادی و سیاسی ایران است و هم بستری برای چالش‌های ژئوپلیتیکی جدید. تهران باید بین تعمیق این همکاری و پذیرش ریسک‌های آن و تداوم دیپلماسی منطقه‌ای برای حفظ قدرت نفوذش، موازنه‌ای ایجاد کند. زیرا جمهوری اسلامی برای عملگرایی در محیط بین‌الملل نیازمند هر دو حوزه است. خاورمیانه منطقه استراتژیکی برای سیاست‌های منطقه‌ای و پیرامونی ایران محسوب می‌شود و روسیه هم به عنوان یک کشور مؤثر در مرزهای شمالی، منطقه قفقاز و حوزه دریای خزر جایگاه مهمی در راهبردهای سیاستمداران ایرانی دارد.