،  در حالی که سایه تحریم‌های تازه شورای امنیت سازمان ملل بر اقتصاد ایران سنگینی می‌کند، اتحادیه اروپا بار دیگر با صدور بیانیه‌ای مشترک با شورای همکاری خلیج فارس، خواستار ازسرگیری فوری همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) شده است. این درخواست که در پایان بیست‌ونهمین نشست مشترک وزیران خارجه دو طرف در کویت صادر شد، نه تنها با واقعیت‌های دیپلماتیک همخوانی ندارد، بلکه نمادی از رویکرد دوگانه و فشارگرایانه اروپا در قبال برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران به شمار می‌رود.

بیانیه مذکور، که شب دوشنبه ۱۴ مهر منتشر شد، جمهوری اسلامی ایران را به «بازگشت به تعهدات پادمانی» و توقف توسعه موشک‌های بالستیک و پهپادها متهم کرده و حتی به ادعاهای بی‌اساس درباره «اشغال» جزایر سه‌گانه ایرانی توسط تهران دامن زده اس.

 این در حالی است که ایران از سال‌ها پیش بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود تأکید داشته و همکاری‌های گسترده‌ای با آژانس انجام داده، اما فشارهای اقتصادی و سیاسی اروپا از جمله فعال‌سازی مکانیسم «اسنپ‌بک» اعتماد متقابل را به باد داده است.

این درخواست اتحادیه اروپا، که به تکرار ادعاهای واهی درباره برنامه هسته‌ای ایران می‌پردازد، از منظر دیپلماتیک کاملاً غیرمنطقی به نظر می‌رسد. اروپا که خود با تحمیل تحریم‌ها بر بخش‌های کلیدی اقتصاد ایران از جمله صادرات نفت و دسترسی به سیستم بانکی جهانی نقش مستقیمی در تشدید تنش‌ها ایفا کرده، اکنون انتظار دارد تهران بدون هیچ تضمینی، همکاری‌های حساس هسته‌ای را از سر بگیرد. این رویکرد نه تنها با اصول دیپلماسی برابر مغایرت دارد، بلکه یادآور سیاست «فشار حداکثری» آمریکاست که اروپا را به ابزاری برای اجرای آن تبدیل کرده است. در واقع، در حالی که اروپا اجازه بیان چنین درخواستی را ندارد، زیرا خود عامل اصلی تعلیق همکاری‌ها بوده، این بیانیه بیشتر بهانه‌ای برای توجیه تحریم‌های تازه به شمار می‌رود.

هشدار ایران و نقش کمرنگ اروپا در مذاکرات

در واکنش به چنین موضع‌گیری‌هایی چند قبل عباس عراقچی در اظهارات خود به صراحت به این تناقض اشاره و تأکید کرد اروپا با فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک، آخرین ابزار فشار دیپلماتیک خود، نقش خود را در مذاکرات هسته‌ای «کمرنگ» کرده است. وی اظهار داشت: «اروپایی‌ها فکر می‌کردند اهرم فشاری در دست دارند و با تهدید به اجرای اسنپ‌بک، می‌توانستند ایران را به زانو درآورند. اکنون که این ابزار را هم به کار گرفته‌اند، توجیهی برای ادامه گفت‌وگوها با آن‌ها باقی نمانده است.

این موضع، که بازتاب‌دهنده خشم دیپلماتیک تهران از «خیانت» اروپا به تعهدات برجامی است، نشان می‌دهد که قاره سبز با این اقدامات، خود را از میز مذاکره کنار گذاشته است.

یکی از نکات کلیدی در این ماجرا، کنار گذاشتن «توافق قاهره» است؛ توافقی که در ۱۸ شهریور میان ایران و آژانس برای ازسرگیری بازرسی‌های هسته‌ای امضا شد و قرار بود اعتمادسازی متقابل را احیا کند. ایران از همان ابتدا هشدار داده بود در صورت فعال‌سازی اسنپ‌بک توسط اروپا، این توافق را «نامعتبر» اعلام خواهد کرد. برهمین اساس عراقچی اعلام کرد: «توافق قاهره دیگر برای همکاری ما با آژانس مرتبط نیست»، و این تعلیق را پاسخی مستقیم به «اقدامات خصمانه» اروپا دانست.

این گام، که تنها یک ماه پس از امضای توافق برداشته شد، نه تنها نتیجه فشارهای خارجی است، بلکه نشان‌دهنده تعهد ایران به حفظ حقوق هسته‌ای خود در برابر تهدیدات است. آژانس نیز در بیانیه‌های اخیر، از تعلیق همکاری ایران ابراز «نگرانی» کرده، اما نقش اروپا در ایجاد این بحران را نادیده گرفته است.

اما چرا اروپا به چنین درخواستی متوسل شده است؟

دلایل پشت این درخواست غیرمنطقی اروپا چندلایه است. نخست، فعال‌سازی اسنپ‌بک، اروپا را در موقعیتی قرار داده که برای توجیه شکست دیپلماتیک خود، نیاز به «تهدید خارجی» دارد.

دوم، هماهنگی فزاینده اتحادیه اروپا با واشنگتن و تل‌آویو، به ویژه پس از حملات اخیر اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، اروپا را وادار کرده تا با تکرار ادعاهای آژانس، فشار بر تهران را تشدید کند.

در نهایت، این رویکرد می‌تواند تلاشی برای حفظ وجهه اروپا در برابر متحدان عربی خود (مانند شورای همکاری خلیج فارس) باشد، که با بیانیه مشترک، به دنبال تضعیف موقعیت ایران در منطقه هستند. با این حال، چنین اقداماتی تنها به انزوای بیشتر اروپا در فرآیند هسته‌ای ایران دامن می‌زند و راه را برای مذاکرات مستقل تهران با قدرت‌های شرقی باز می‌کند.

براین اساس بیانیه اخیر اتحادیه اروپا نه تنها فرصتی برای دیپلماسی از دست رفته است، بلکه هشداری به جامعه بین‌المللی است که بدون لغو تحریم‌ها و بازگشت به تعهدات متقابل، هیچ همکاری پایداری ممکن نخواهد بود. ایران، با تکیه بر حقوق قانونی خود، آماده گفت‌وگو است اما نه تحت فشار و نه با کسانی که اعتماد را خدشه‌دار کرده‌اند.