، دولت سیزدهم از همان نخستین روزهای حضور در قدرت، تمرکز ویژه ای را بر حل مشکلات اقتصادی کشورمان معطوف کرده و البته که این حوزه هنوز هم از اولویت و اهمیت قابل توجهی برای این دولت برخوردار است. در این راستا، شاهد آن بوده ایم که پس از طی شدن دوره ای از نوسان های قابل توجه در اقتصاد ایران، در ماه های گذشته، اقتصاد ایران وارد شرایط باثبات‌تری شده و از سطح و گستره مولفه های تنش‌زا در قالب آن کاسته شده است.

با این حال، همزمان با نزدیک شدن به ماه های پایانی سال، تیم اقتصادی دولت سیزدهم با 3 چالش بزرگ مواجه هستند که عدم اتخاذ تدابیر لازم در مدیریت این چالش ها، می تواند آسیب‌زا باشد و خود مشکلات اقتصادی بیشتری را سبب شود. در ادامه به آنها اشاره می کنیم.

کسری بودجه

چالش کسری بودجه ، از جمله چالش های اساسی و محوری است که در سال های گذشته، دولت های مختلف کشورمان با آن دست و پنجه نرم کرده اند و اکنون نیز این موضوع یک مشکل برای دولت سیزدهم است. در این راستا، برخی تحلیلگران بر این باورند که اقتصاد ایران در شرایط کنونی با کسری بودجه بیش از 400 هزار میلیارد تومانی رو به رو است.

کسری بودجه که با توجه به اتمام سال مالی دولت می تواند تبعات و پیامدهای منفی خود را بر فضای کلی اقتصاد در قالب هایی نظیر وقوع شوک های جدید ارزی و بالا رفتن نرخ تورم نشان دهد. توجه داشته باشیم که یکی از متداول ترین راه های جبران کسری بودجه در طی دولت های مختلف کشورمان، بالابردن نرخ ارز بوده است. اقدامی که البته خود، با ایجاد تورم در دیگر بازارهای ایران همراه شده و از چشم اندازی کلی، اثرگذاری منفی را بر معیشت عادی و روزانه مردم ایران داشته است.

این در حالی است که هنوز ابتکار دقیق و عملیاتی از سوی دولت سیزدهم جهت مدیریت چالش مذکور و کاستن از تبعات و پیامدهای منفی آن برای اقتصاد کشورمان قابل مشاهده نیست و همین مساله نگرانی ها در مورد شاخص های مهم اقتصاد ایران در ماه های پایانی سال را افزایش داده اند و حتی برخی از تحلیلگران به این نکته اشاره می کنند که همچون سال گذشته و ماه های پایانی این سال، باید انتظار وقوع نوسان های قابل توجه در نرخ ارز و تشدید تورم در فضای کلی اقتصاد ایران را انتظار داشت.

عدم رفع مشکلات ساختاری اقتصادِ ایران

اقتصاد ایران سال ها تحت تحریم بوده و البته که به طور خاص پس از سال 2018 و تحمیل سیلی از تحریم ها از سوی دولت ترامپ علیه ایران، این تحریم ها ماهیت گسترده تری را نیز پیدا کرده اند. با این حال، بسیاری از ناظران و تحلیلگران اقتصادی بر این باورند که چالش ها و ناکارآمدی های ساختاری در اقتصاد ایران، وزن به مراتب سنگین تری را در تشدید مشکلات اقتصادی کشورمان دارند.

البته که دولت سیزدهم نیز از همان ابتدای کارِ خود، تاکید ویژه ای بر این حوزه داشته است با این حال، در این رابطه همچنان شاهد وجود مشکلات قابل توجهی هستیم. به عنوان مثال، از جمله حوزه های چالش‌زا در اقتصاد ایران، فعالیت بانک های کشورمان است. بر اساس ارزیابی های رسمی، بانک ها در اقتصاد ایران روزانه 5 هزار میلیارد تومان پولِ بی‌کیفیت تولید می کند. موضوع که خود موجب تشدید بحران نقدینگی و در نهایت تحمیل موج های تورمی به اقتصاد کشورمان می شود(جالب اینکه برخی تحلیلگران اقتصادی کشورمان بر این باورند که فعالیت های ناطراز بانک ها حتی در مقایسه با تحریم های خارجی، از وزن بیشتری در تحمیل چالش و مشکل به اقتصاد ایران برخوردار هستند).  

روندی که تاکنون اصلاح نشده و راهِ علاجی نیز برای آن اندیشیده نشده است. جدای از این ها، تاکنون بارها و بارها از فعالیت های نامناسب بنگاه داری بانک ها در حوزه هایی نظیر بازار مسکن ، در اقتصاد ایران سخن گفته شده است. نوعی از کنشگری که هیچ تدبیری عملیِ برای اصلاح آن نیز اندیشیده نشده است. در این فضا، با تداوم مشکلات ساختاری اینچنینی در اقتصاد ایران، بسیاری از ناظران و تحلیلگران معتقدند که در ماه های پایانی سال جاری، بایستی انتظار مشاهده تخلیه آثار این چالش ها را بر فضای کلی اقتصاد کشورمان داشته باشیم.

 دولت سیزدهم و چالش ایده های متروک

یکی از نکات و دستورکارهایی که تیم اقتصادی دولت سیزدهم از ابتدای حضور در قدرت، بر آن تاکید ویژه ای داشته‌اند، اجرایی کردن ایده "جراحی اقتصادی" در فضای کلی اقتصاد ایران بوده است. ایده ای که سعی داشت در حوزه های مختلفِ اقتصاد ایران نظیر هدررفتِ سرمایه های ملی، بهینه مصرف نشدنِ آن ها، فعالیت های ناطراز بانک‌ها، و حذف رانت و فساد و غیره، کنشگری فعالی را از خود نشان دهد و حامل دستاورد باشد.

با این حال، بایستی پذیرفت که این ایده اکنون به ایده ای متروک تبدیل شده و دیگر کمتر کسی در رابطه با آن صحبت می کند. این در حالی است که به نظر می رسد اگر این ایده به خوبی پیش می رفت، می توانستیم انتظار وقوع تغییرات خوب و معناداری را در فضای کلی اقتصاد ایران داشته باشیم. البته که جدای از ایده جراحی اقتصادی، در دیگر حوزه ها نظیر بازار ارز نیز شاهد طرح ایده های خوبی از سوی دولت سیزدهم بوده ایم که با گذشت زمان به دست فراموشی سپرده شده اند.

معادله ای که در عین کارآمد بودن برخی سیاست های اقتصادی دولت سیزدهم، این نکته را به ذهن متبادر می‌کند که تیم اقتصادی دولت، در برخی حوزه ها خوب شروع می کنند اما ادامه نمی دهند. معادله ای که خود می تواند برای اقتصاد کشورمان چالش‌زا باشد و البته که هنوز با نزدیک شدن به ماه های پایانی سال جاری، توضیح روشنی برای این موضوع و یا رفع این چالش ارائه نشده است. مساله ای که در سطح کلان اقتصادی، برای کشورمان هزینه‌زا است.