توزیع ناعادلانه خدمات سبب افزایش حاشیه نشینی در قم شده است
حاشیه نشینی یا پدیده سکونتگاه‌های غیررسمی، حاصل رشد شهرنشینی و مهاجرت به شهرها، درآمد پایین کشاورزی و جذابیت‌های زندگی شهری مانند فرصت‌های شغلی بیشتر، تحصیل، بهداشت و درمان، سهولت دسترسی به خدمات اجتماعی است.
به گزارش خبرگزاری موج قم، آخرین آمار حاشیه نشینی در ایران حدود ١١ میلیون نفر حاشیه نشین و ۲۷۰۰ محله حاشیه نشین است که در بین شهرهای ایران تهران، قم و کرج بیشترین آمار حاشیه نشینی در ایران را در بر دارد، این شهرهای پنهان باعث مسائل و مشکلات زیادی می‌شود.
عمده مشکلات حاشیه نشینی، واحدهای مسکونی رو به ویرانی، فرسوده و با تجهیزات ناقص در حاشیه شهرها، تسلط فرهنگ فقر در منطقه، جدایی گزینی توده‌ای از مردم روستایی از جامعه شهری، شهرک‌های چسبیده به شهر با مواد و مصالح کم دوام ساختمانی، گوشه‌گیری مردم منطقه از زندگی شهر، مهاجرت و سکونت بخشی از مردم روستاها در حاشیه شهرها شرایط گفته شده فضایی را بوجود می‌آورد که در آن بسیاری از رفتارهایی که در فرهنگ جامعه ناهنجار و یا غیر عادی تلقی می‌شود در این مکان‌ها عادی محسوب شود.
همچنین هر چند مناطق آلونک نشین جزئی از شهر محسوب نمی‌شود ، اما قدمت آنها به بیش از چهل سال بر می‌گردد، در این مناطق کودکان به مدرسه نمی‌روند، زود ازدواج می‌کنند و برچسب حاشیه نشین را یدک می‌کشند.
خدمات گم شده شهری در اینجا بیداد می‌کند!
رضا گوهری یکی از ساکنان حاشیه نشین جمکران می‌گوید: نبود امکاناتی همچون برق، گاز و مراکز آموزشی و... در اینجا و نیز جمعیت بالای مهاجران افغانی یکی از مشکلات این منطقه است.
وی ادامه می‌دهد: خیلی از خانه‌های اینجا گاز کشی نشده است و ساکنین مجبور هستند از کپسول‌های گاز استفاده کنند، این کپسول‌ها ضمن اینکه خطرناک هستند ممکن است هرخانه را دچار حادثه کنند و نکته دیگر اینکه به سرعت خالی می‌شوند و باید هر هفته پر شود.
وی در پاسخ به این سوال که مردم در نبود امکاناتی همچون مدرسه، اتوبوس شهری و فروشگاه چگونه زندگی می‌کنند، گفت: اکثر مردم اینجا به علت فقر کودکان خود را به مدارس داخل شهر نمی‌فرستند چون پول سرویس آنها را ندارند، بیشتر کودکان اینجا درس نمی‌خوانند و مشغول کار هستند.
گوهری می‌گوید: آخرین ایستگاه اتوبوس‌های شرکت واحد، مسجد جمکران است و اهالی این مناطق برای رسیدن به خانه مابقی راه را پیاده می‌روند.
وی اضافه می‌کند: این محله به دلیل جمعیت بالای مهاجران افغانی و نبود امنیت کافی به محلی برای فروش مواد مخدر تبدیل شده است، مهاجران افغانی در هر خانه چند خانواری زندگی می‌کنند و بیشترین آمار جرایم خیابانی مانند درگیری و ... را دارند.
جریان توسعه شهری در ایران طی ۳۰ سال گذشته باعث شده جمعیت شهرنشین دو برابر شود که سرعت آن از ظرفیت و توانایی دولت و شهرداری‌ها در فراهم کردن زیرساخت‌ها، ارائه خدمات و ایجاد اشتغال شهری به شدت پیشی گرفته است.
کلانشهر قم شهرهای حاشیه‌ای بزرگ‌تری دارد
۸ شهر بزرگ کشور مثل تهران، قم، اصفهان، شیراز، زاهدان، یزد، مشهد، اراک، اهواز و… که نام کلانشهر را یدک می‌کشند دارای حاشیه‌هایی هستند که از گاهی از خود شهر بزرگ‌ترند و این بزرگ‌ترین گرفتاری شهرنشینی است که حذف شدنی نیست و باید ساماندهی شود.
در همین خصوص با حمیدرضا نیلی، کارشناس شهرسازی و معماری به گفت‌وگو نشسته‌ایم:
حاشیه نشینی چیست و به چه مناطقی گفته می‌شود؟
به افرادی که امکان حضور در محدوده شهر را ندارند و در کنار و خارج از محدوده شهر به لحاظ ارزان بودن زمین اسکان پیدا می‌کنند حاشیه نشین گفته می‌شوند.
غالباً در حاشیه شهرهای کلان گروهی از اقشار کم بضاعت و به نوعی مهاجرت کننده از قسمت‌های دیگر، استقرار پیدا می‌کنند که متأسفانه در جهان به عنوان یک معضل مطرح می‌شود و درصدد حل معضل حاشیه نشینی هستند.
حاشیه نشینی را به بافت‌های مسئله دار، بافت‌های فرسوده، بافت‌های ناکارآمد و عناوین مختلف اطلاق می‌کنند ولی در مجموع جمعیتی را ساکن خود کرده که در کنار شهر از خدمات شهر استفاده می‌کنند در صورتی که این جمعیت در برنامه‌ریزی‌های شهر محسوب نمی‌شود.
مشکلات ناشی از حاشیه نشینی کلانشهر قم چیست؟
غالب این بافت‌ها اصطلاحاً بافت خودرو نام گذاری می‌شوند که یعنی طبق برنامه برای ساخت و سازهای خود باید از مدیریت شهری مجوز بگیرند و از آنجایی که مجوز کسب نمی‌کنند مدیریت شهری هم برنامه‌ای برای خدمات رسانی به این‌ها ندارد که اصلاً خارج از برنامه قرار می‌گیرند و عملاً یک گروهی از جمعیت که از خدمات شهر استفاده می‌کنند ولی شهر خود را برای خدمات دادن به این جمعیت تجهیز نکرده است و اول مشکلات شروع می‌شود.
یک جمعیت پیش بینی نشده که مدیریت شهری برای سرویس دهی و خدمات رسانی به آنها برنامه‌ای ندارد و خود را برای پذیرش یک سری مهمان ناخوانده تجهیز نکرده است.
در بافت خودرو نبود نظارت بر ساخت و ساز وجود دارد زیرا حاشیه‌نشینان مجوزی برای ساخت و ساز نمی‌گیرند و بخش‌های مثل سازمان نظام مهندسی که متولی کنترل کیفیت ساخت و سازها است اطلاعی از آنها ندارد، همچنین شهرداری که وظیفه نظارت و بازرسی بر همه ساخت و سازهای محدوده و حریم شهر را دارد، بازرسی و نظارتی بر این‌ها نمی‌کند و یک بافت بسیار وسیع ساخت و سازهای بی‌کیفیت داریم که تهدید و مخاطره برای شهر است و با کوچک‌ترین اتفاق مانند زلزله بسیاری از این‌ها مورد آسیب قرار می‌گیرد که شهر باید به این آسیب‌دیدگان سرویس دهی و خدمات رسانی کند.
از سویی دیگر شبکه معابر کشش نقل مکان این جمعیت را ندارد تا با ایجاد ارتباط، مجموعه سرویس‌دهی و خدمات رسانی مثل وسایل نقلیه عمومی برای این بافت فراهم شود همچنین مجموعه خدمات شهری از قبل تجهیز نشده که به این جمعیت سرویس دهی کند.
حاشیه نشینی یک بار بیش از حد بر خدمات شهری پیرامون آسیب وارد می‌کند که در برنامه‌های مدیریت شهری نیست.
راهکار درمان معضل حاشیه‌نشینی چیست؟
از ابتدا مدیریت شهری نباید بگذارد این مشکل بزرگ به وجود بیاید زیرا شهرداری‌ها طبق قانون وظیفه دارند علاوه بر کنترل و راهبری محدوده شهر بر حریم پیرامونی شهر نیز نظارت داشته باشد.
این مشکلات غالباً از جایی به وجود می‌آید که شهرداری عملاً نظارت را طبق وظایف قانونی بر حریم شهرش انجام نمی‌دهد.
وقتی این نظارت انجام نمی‌شود ساخت و سازها به صورت غیر مجاز انجام می‌شود و پیام‌رسانی هم به دیگر حاشیه‌نشینان می‌شود که در این صحنه، مدیریت شهری حواسش نیست و می‌توان ساخت و سازهای غیر مجاز انجام داد، به همین دلیل روز به روز بافت خودرو زیاد و زیادتر می‌شود تا جایی که معضلات آن گریبان شهر و شهروندان را می‌گیرد.
اگر از ابتدا مدیریت شهری بر اساس وظیفه قانونی خود نظارت بر تمامی اتفاقات که در حریم شهر رخ می‌دهد را انجام بدهد می‌تواند از بروز این معضل بزرگ پیشگیری کند.
آیا حاشیه نشینی عاملی برای جرم خیزی است؟
مسلماً وقتی یک محدوده خودرو ایجاد می‌شود و از ابتدای متولد شدن این مولود این بافت شهری هیچ نظارتی نداشته و از لحاظ فرهنگی و اجتماعی نیز شهر اقدامی برای این مسئله نکرده است که سطح فرهنگ آنان را بالا ببرد و خدمات اجتماعی، فرهنگی، مذهبی و آموزشی به آنها نداده است، مسلماً افرادی که در چنین بافتی مستقر می‌شوند و غالباً هم به لحاظ اقتصادی اقشار ضعیفی هستند یک بافت محلی را تشکیل می‌دهند که نیاز به توانمندسازی دارند.
زمانی که مدیریت شهری با معضل حاشیه نشینی روبرو شد باید برای ساماندهی و توانمندسازی این اقشار از لحاظ اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی برنامه‌ریزی کند.
تخریب محیط زیست و اراضی شهر
اکثر افرادی که روی به ساخت بنا در مناطق حاشیه نشین می‌کنند در مناطق کشاورزی و باغ‌ها به علت غیر مسکونی بودن زمین‌ها و به طبع آن ارزانی زمین به این اقدام روی می‌آورند که این باعث تغییر کاربری اراضی زراعی در این مناطق شده است.
با عنایت به اینکه افراد حاشیه نشین تمایلی به پرداخت عوارض برای اخذ مجوز شهرداری ندارند، معمولا ساختمان‌ها در این مناطق به صورت غیرقانونی ساخته و تصرف شده است، که همین ساخت و سازهای غیرقانونی و بی‌اصول بر مشکلات زیست محیطی، بهداشتی و .... دامن زده است.
بیشترین مورد سرقت در محله‌های حاشیه نشین دیده شده است، عواملی چون نیاز مالی، فقر، انتقام جویی، کینه و حسادت چون در بین اهالی حاشیه نشین بیشتر است، از عوامل سرقت است.
همچنین سرقت از انشعابات شهری نظیر برق دزدی، لوله کشی به منظور سرقت آب و گاز و .... معمولا در این مناطق دیده شده است.
بررسی‌ها نشان داده که بیشتر نزاعات منجر به قتل در مناطق حاشیه‌ای رخ داده است.
همچنین بیشتر نزاع‌های دست جمعی در این مناطق رخ داده، چون اهالی این مناطق معمولا از ایل‌های روستایی هستند.
به علت ضعف در زیرساخت این مناطق، فاضلاب‌های خانگی محلات معمولا در جوی‌ها و خیابان‌ها راه می‌افتد همچنین سیستم دفع زباله مناسب در این مکان‌ها وجود ندارد.
این عوامل از عوامل مهم ضعف بهداشتی این مناطق هستند.
ساکنین این مناطق اغلب به علت فقر و مشکلات اجتماعی بیشتر به اعتیاد روی می‌آورند، همین باعث شده آمار اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر در این مناطق بیشتر باشد.
بیکاری در بین جوانان نیز باعث شده است که بعضی از جوانان و حتی نوجوانان در این مناطق به خرید و فروش مواد مخدر روی بیاورند.
خانواده‌های تهی دست و غالباً مهاجر که به تعبیری در فقر زندگی می‌کنند به طور کامل جدب شیوه جدید زندگی شهری نشده‌اند و در حاشیه آن به زندگی ادامه می‌دهند.
ارسال نظر