، در حالی که همه رسانه‌های بین‌المللی مشغول رصد کردن دیدار ترامپ و بن‌سلمان در کاخ سفید هستند، جمهوری اسلامی ایران یکی از مهم‌ترین چرخش‌های استراتژیک دو دهه اخیر خود را در ساحل جنوبی دریای خزر عملیاتی کرد.

دوشنبه (۲۶ آبان) منطقه آزاد انزلی میزبان رویدادی بود که شاید سال‌ها بعد به عنوان نقطه عطف سیاست خارجی ایران ثبت شود. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه در این نشست که نخستین گردهمایی استانداران پنج کشور ساحلی خزر بود، حضور یافت و در سخنانی گفت: «از امروز، دریای خزر برای جمهوری اسلامی ایران دیگر یک دریاچه بسته نیست؛ خزر به اندازه خلیج فارس، اولویت راهبردی امنیت ملی، انرژی و اقتصاد ماست.»

این فقط یک سخنرانی تشریفاتی نبود. در همان روز، نخستین فروم اقتصادی و تجاری استانداران پنج کشور ساحلی خزر در شهر رشت آغاز به کار کرد و طی دو روز، ۱۴ سند همکاری، یک سرمایه‌گذاری ۱.۲ میلیارد دلاری قزاقستان در فاز دوم بندر کاسپین، توافق برای سه برابر کردن ظرفیت حمل کانتینر از آستارا به آکتائو تا پایان ۲۰۲۶ و راه‌اندازی خط کشتیرانی رو-رو هفتگی رشت-آستاراخان با ظرفیت ۴۰۰ کامیون در هفته امضا شد.

این اجلاس دو روزه به ابتکار جمهوری اسلامی ایران و با هدف تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، افزایش تعاملات اقتصادی و هماهنگی در زمینه توسعه پایدار و حفاظت محیط‌زیست در بزرگترین پهنه آبی بسته جهان برگزار شد که در آن رشت میزبان هیات‌هایی از ۹ منطقه خارجی و پنج استان ایرانی بود. در جریان این اجلاس، سفیران و رؤسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در روسیه، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان با عراقچی دیدار و گفت وگو کردند.

اهمیت این نشست علاوه بر تصمیم تهران برای توسعه و تقویت تعاملاتش با کشورهای ساحلی دریای خزر، می‌تواند ریشه در تحولات خاورمیانه داشته باشد. پس از سقوط دولت بشار اسد و درگیری‌هایی که اسرائیل با حزب الله و سپس ایران آغاز کرد، در کنار تهدیدهای روزانه دونالد ترامپ برای بازگشت فوری تحریم‌های سازمان ملل از روز اول ژانویه علاوه بر تلاش ترکیه و آذربایجان برای حذف ایران از معادلات ترانزیتی قفقاز از طریق کریدور زنگزور منجر به آن شد که مقامات کشورمان تصمیم بگیرند یک عمق استراتژیک جدید در شمال ایران ایجاد کنند.

جالب‌ترین بخش ماجرا حضور آذربایجان بود. کشوری که طی سه سال گذشته روابطش با ایران به پایین‌ترین سطح تاریخی رسیده بود. الهام علی‌اف شخصاً نیامد، اما روز سه‌شنبه پیام ویدئویی فرستاد و از «منافع مشترک پنج کشور ساحلی» سخن گفت. همچنین گفته می‌شود مذاکرات غیرعلنی برای کاهش تنش‌های مرزی و حتی همکاری احتمالی در میدان گازی شاه‌دنیز آغاز شده است؛ نشانه‌ای از این که حتی باکو هم دریافته در بازی جدید خزر، کنار گذاشتن ایران هزینه‌ای سنگین‌تر از آشتی موقت دارد.

ارقام نشان می‌دهند که این چرخش صرفاً شعاری نیست. ظرفیت فعلی بنادر خزری ایران ۱۷ میلیون تن در سال است، اما هدف‌گذاری رسمی تا سال ۲۰۳۰ به ۵۰ میلیون تن رسیده است. اگر این هدف محقق شود، تا پنج سال آینده حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد تجارت خارجی ایران می‌تواند از مسیر خزر انجام شود؛ رقمی که در شرایط تحریم، به معنای باز شدن مسیر بزرگی برای تجارت خارجی کشورمان است. در این راستا کارشناسان تأکید دارند رویدادی که در رشت برگزار شد «بزرگ‌ترین تغییر نگاه ژئوپلیتیک ایران پس از انقلاب» است.

بنابراین در روزهایی که ترامپ با همراهی سه کشور فرانسه، انگلیس و آلمان در حال تشدید فشارهای غربی به بهانه برنامه هسته‌ای علیه ایران است، تهران در شمال کشور مشغول ساختن یک خط پشتی محکم اقتصادی و امنیتی است. دریای خزر اکنون به صحنه اصلی بازی بزرگ تبدیل شده؛ جایی که دیگر همه تخم‌مرغ‌ها در سبد پرریسک هرمز نیست و ایران، بی‌سر و صدا، در حال نوشتن فصل جدیدی از تاریخ ژئوپلیتیک خود است.