، بحران آب در سال جاری یکی از مهمترین نگرانی ها کشورهای گرمترین منطقه جهان یعنی خاورمیانه است. مسئله مدیریت مصرف، افزایش ظرفیت تأسیسات آب شیرین کن، اجرای طرح های انتقال آب و همکاری کشورها در خصوص رودخانه های مرزی در چنین شرایطی بیش از پیش اهمیت پیدا می کند که البته در چند سال اخیر و به ویژه سال ۲۰۲۵ که یکی از گرمترین سالهای ثبت شده است، در دستور کار کشورها قرار دارد.

در این میان یکی از حوزه هایی که باید مورد توجه زیادی از سوی مقامات حکومتی کشورمان قرار بگیرد، بحث تعاملات با حکومت سرپرست افغانستان در رابطه با دو رود هریرود و هیرمند است. این موضوع از آن جهت امروز یک دستور کار با درجه اولویت بالاست که در ۲۸ مرداد خبری منتشر شد که نشان می داد شهر مشهد به دلیل تصمیم طالبان در خصوص هریرود می تواند با مشکل شدید آب روبرو شود. در این راستا براساس آمار ارائه شده توسط شرکت مدیریت منابع آب مشهد، مهم‌ترین منبع آب شرب این شهر یعنی سد دوستی به حجم مرده رسیده و فقط به میزان نصف سال گذشته آب دارد که دلیل اصلی آن آب‌گیری سد پاشدان در هرات است. سد دوستی در مرز ایران و ترکمنستان قرار دارد و از هریرود و بعضی رودخانه‌های دیگر تغذیه می‌شود اما با اقدام طالبان در اردیبهشت سال گذشته که فرمان آب‌گیری سد پاشدان از هریرود را داد، جریان طبیعی آب به سد دوستی قطع و به سوی سد پاشدان منحرف شد. چندی قبل هم مشابه چنین کاری را طالبان در موضوع هیرمند انجام داد. در این موضوع طالبان سهمیه قانونی ایران از آب هیرمند را که مستقیماً وارد استان سیستان و بلوچستان می شود را قطع کرد.

طبق قرارداد سال ۱۳۵۱میان ایران و افغانستان، مقرر شده است در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب هیرمند (معادل ۸۵۰ میلیون مترمکعب در سال) سهم ایران باشد. به این قرارداد در دوران حاکمیت طالبان عمل نشد و در طول ۴ سال گذشته حکومت سرپرست افغانستان با بهانه‌های مختلف از عمل کردن در زمینه حقابه ایران خودداری کرده است. واقعیت این است که بنا به نظر کارشناسان حوزه افغانستان، مسئله آب برای افغانی ها فارغ از اینکه وابسته به چه جناح، گروه یا حزب باشند که چه نوع ساختار سیاسی بر این کشور حاکم باشد، تبدیل به یک امر ملی شده است. نگاه مردم افغانستان به آب مانند نگاه مردم ایران به نفت است، سرمایه ای خدادادی که اگر دیگران خواستار آن هستند باید بهایش را بپردازند.

در چنین فضایی هرچند که مقامات طالبان آشکارا چنین نقل قول هایی مطرح نکرده اند، وظیفه سیاستمداران ایرانی سخت تر می شود. در اوضاعی که مشکلات آب در دو استان شرقی ایران تشدید شده تا جایی که موجب از بین رفتن زیست بوم، تولیدات کشاورزی و دامداری سیستان و بلوچستان شده، وزارت خارجه مؤظف است دیپلماسی فعالتری در پیش بگیرد. اما اکنون شاهد خلع بزرگی در این رابطه در راهبرد رسمی وزارت خارجه هستیم هرچند که هر بار خبرنگاران در نشست های سخنگوی از اسماعیل بقایی درباره پیگیری مسئله آب می پرسند، وی تأکید دارد در تمام گفتگوهای مقامات ایرانی با مقامات افغانستانی، موضوع آب به طور جدی مطرح می شود؛ ولی در ادامه باید از بقایی پرسید نتیجه چه بوده است؟ آیا صرف طرح معضل آب در هر گفتگویی با کابل، کفایت می کند؟

بنابراین به رغم تشدید بحران آب، عدم اجرای تعهدات بین المللی از سوی افغانستان و البته حضور میلیون ها تبعه افغانی در ایران که خودشان مصرف کننده بزرگ انرژی در کشورمان هستند، ما دستورکار اولویت دار و پیوسته ای در وزارت خارجه شاهد نیستیم. اینکه هر بار مقامات جمهوری اسلامی ایران بنا به ضرورتی، بخواهد با طالبان حرف بزنند، موضوع آب را هم بیان کنند کافی نیست.

نکته دیگر اینکه در حال حاضر بیش از آنکه موضوع آب و ساماندهی به این بخش در روابط خارجی ایران با همسایگانش مدنظر وزارت خارجه باشد، مسائل فرامرزی مطرح است. گفتگوهای تلفنی پی در پی، نشست در اجلاس های مختلف منطقه ای و بین المللی، کمپین های رسانه ای برای مسائلی که تأثیر مستقیم و فوری بر زندگی ایرانی ها ندارد می تواند موجب رنجش مردم را فراهم آورد. از این رو ضروری است دیپلماسی آب فعالتر از همیشه در راس برنامه های دولت و وزارت خارجه قرار بگیرد.