مجتبی ذوالجودی؛ معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با خبرگزاری موج در رابطه با مسائل زیست محیطی اسکراپ (بازیافت شناورها) اظهار کرد: با افزایش تعداد شناورهای فرسوده و از رده خارج طی سال‌های گذشته، تقاضا جهت اسقاط و اوراق کشتی‌های قدیمی و فرسوده به‌شدت افزایش یافت و با توجه به فقدان ضوابط محیط زیستی اسقاط شناورها و آلودگی‌های گسترده ناشی از عملیات اسقاط کشتی، انجام غیرمجاز اسقاط برخی از کشتی‌های قدیمی موجب ایجاد آلودگی در سواحل و معضلات محیط زیستی در این مناطق شد.

وی ادامه داد: اوراق یک کشتی، با تولید حجم وسیعی از ضایعات همراه است. مقادیری از این ضایعات، مفید و برخی دیگر بسیار مضر هستند. در اکثر ضایعات مضر، مواد سمی بسیار خطرناک (هم برای انسان و هم برای محیط‌زیست) به مقدار زیاد یافت می‌شود. آلاینده‌ها، شامل مواردی است که در اثر عملیات اسکراپ کشتی و فعالیت‌هایی که در اثر استقرار افراد و صنعت در محل است، به وجود می‌آیند.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: در سال‌های گذشته تمامی فرآیند اسکراپ غیرمجاز در محیط‌های بازساحلی (مناطق جزر و مد، فوق جزر و مدی و خوریات) صورت می‌گرفت که از جمله حساس‌ترین مناطقی زیستی در محیط‌های دریایی محسوب می‌شوند. این امر همچنین در مناطقی که دارای بستر گلی و شیب ملایم است صورت گرفته که به دلیل عدم تأثیر انرژی ناشی از امواج و آرامش نسبی دریا جهت انجام فعالیت است.

ذوالجودی بیان کرد: از زمان پیدایش صنعت اسقاط کشتی‌ها، آثار و تبعات زیست محیطی آن نمایان شد و ورود انواع آلاینده‌ها همانند نفت، آزبست، پی‌سی‌بی، دی اکسین‌ها و انواع مخاطرات بهداشتی و حتی مرگ و میر انسانی گریبان این صنعت را گرفت و همین امر باعث شد تا عنوان "صنعت کثیف" به این نوع عملیات اطلاق شده و در دنیا به این نام شناخته شود. حدود 95 درصد از وزن یک کشتی اقیانوس‌پیما قابل بازیافت است که در فرآیند اسکراپ مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به موادی که به دنبال بازیافت کشتی قابل استفاده مجدد هستند، گفت: فلزات، پلاستیک، مبلمان، کارتن، چوب و شیشه، وسایل آشپزخانه، موتورها، ژنراتورها و ... از جمله مواد و وسایلی هستند که مورد استفاده مجدد قرار می‌گیرند. در این میان آلودگی حاصل از مقدار مواد زائد در تانکرها کمتر اما به خاطر نوع آلودگی تانکر که عمدتاً مواد نفتی است خطرات زیست محیطی بیشتری را به وجود می‌آورد.

معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: باید توجه داشت که آلودگی‌های منتشره از کشتی‌ها بسته به نوع کشتی، طول عمر آن، روش اسکراپ و موادی که قابل حمل نبوده، متفاوت است. مثلاً کشتی‌های دهه 70 دارای بیشترین مواد زائد خطرناک هستند یا کشتی‌های مخصوص حمل مایعات همچون نفتکش‌ها از جمله آلوده‌ترین  شناورها محسوب می‌شوند، اما در عین حال در بازار اسکراپ دارای ارزش بالاتری نسبت به سایر کشتی‌ها هستند.

ذوالجودی با اشاره به اهمیت وجود اوراق کشتی در ایران تصریح کرد: بیشترین تقاضای اولیه برای بازیافت کشتی در ایران مربوط به شناورهای مغروق است. هر چند که شاید استخراج تمامی کشتی‌های مغروق عملاً امکان‌پذیر یا مقرون به صرفه نباشد اما وجود یارد بازیافت در داخل کشور انگیزه فراوانی برای خارج سازی این کشتی‌ها ایجاد می‌کند با توجه به هزینه‌های بالای خارج سازی این کشتی‌ها، صرف هزینه مضاعف برای انتقال به خارج از کشور جهت بازیافت مانع بزرگی در این فرآیند است.

وی با بیان اینکه استخراج و فرآیند اسقاط و بازیافت بیش از 160کشتی غرق شده در خلیج فارس و دریای عمان و خزر نیازمند سایت‌های بازیافت مجهز و با ظرفیت نسبتاً بالا است، گفت: علاوه بر کشتی‌های مغروق، حجم بالای کشتی‌های فرسوده کشور که سال‌های زیادی از سپری شدن عمر مفید آنها می‌گذرد عامل دیگری است که توسعه صنعت بازیافت کشتی در کشور را به امری ضروری تبدیل کرده است.

معاون سازمان حفاظت محیط زیست افزود: همچنین بالا بودن هزینه‌های تولید فولاد، حاصل از فرآوری مواد معدنی سنگ آهن در مقابل در مقابل بازیافت فولاد حاصل از اوراق کشتی‌ها و عدم تناسب بین میزان تولید و تقاضا در کشور در کنار افزایش جهانی قیمت این فلز استراتژیک و مشکلات مربوط به واردات آن از خارج از کشور، بیش از پیش نیاز کشور را به ایجاد تسهیلات و سایت‌های بازیافت کشتی‌ها توجیه‌پذیر کرده است.

وی بیان کرد: در این خصوص با توجه آلودگی‌های ناشی از این فعالیت، ضرورت نظام مند کردن و ساماندهی اسقاط کشتی‌ها تحت ضوابط و استانداردهای محیط زیستی به‌منظور به حداقل رساندن آلودگی‌ها و همچنین جلوگیری از تخلفات و فعالیت‌های غیرمجاز بسیار ضروری است.

ذوالجودی درباره اقدامات انجام گرفته در خصوص سامان‌دهی و مدیریت محیط زیستی اسقاط و بازیافت شناورها توضیح داد: تدوین، تصویب و ابلاغ ضوابط محیط زیستی بازیافت شناورها از طرف سازمان حفاظت محیط زیست به دستگاه های اجرایی در تیر ماه 1401، و بررسی، ممیزی و ارزیابی سایت‌های کشتی سازی متقاضی جهت صدور مجوز و سامان‌دهی آنها اقدمات شاخص در این زمینه هستند.

وی ادامه داد: تعدادی از این سایت‌ها در صورت ارائه مستندات و تکمیل زیرساخت‌ها و امکانات لازم و پوشش ضوابط و الزامات لازم، صلاحیت اخذ مجوز انجام فرآیند بازیافت و اسکراپ شناورها به‌صورت موردی را کسب خواند کرد و بدین ترتیب بخش عمده‌ای از تخلفات و اسقاط غیرمجاز شناورها و آلودگی‌های و خسارات محیط زیستی ناشی از آن ساماندهی و برطرف خواهد شد.

معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست یادآور شد: اکثر سایت‌های منتخب متقاضی اسقاط طی سال 1401 مجدداً بررسی و بازدید میدانی شد و زیرساخت‌ها و امکانات ایجاد شده و گواهی‌های لازم بررسی و ارزیابی شد که برخی از این سایت‌ها (دو سایت در بوشهر و یک سایت در گیلان)  از شرایط مناسب تری برخوردارند و در صورت رفع برخی از نقایص و تکمیل زیرساخت‌ها می‌توانند مجوز لازم را اخذ کنند. اقدامات و مکاتبات جهت تکمیل زیرساخت و رفع نقایص و ارائه گواهی‌ها صورت گرفته و در دست پیگیری است.

ذوالجودی گفت: بازدید و بررسی از سایت‌های فاقد مجوز که به صورت غیرمجاز اقدام به اوراق‌سازی و بازیافت شناور کرده بودند انجام شد و جهت برخورد با متخلفین با همکاری ادارات کل استانی اقدام شد.

وی خاطرنشان کرد: با بررسی‌های انجام شده برخی از سایت‌ها و مجتمع‌های بررسی شده، بخش زیادی از الزامات و زیرساخت‌های لازم را تکمیل کرده و در صورت تکمیل سایر الزامات و اخذ گواهی‌های مربوطه، احتمالاً می‌توانند مجوز محیط زیستی بازیافت شناورها به‌صورت موردی را اخذ کنند که در این صورت این فعالیت به صورت نظام‌مند و تحت نظارت سازمان و با رعایت الزامات انجام خواهد شد و از عملیات اسقاط غیرمجاز و آلودگی‌های ناشی از آن جلوگیری خواهد شد.