به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزای موج، مطبوعات جزیی از رسانه‌های گروهی هستند که در حقوق بین‌الملل و همچنین نظام حقوقی کشورها بدان پرداخته شده است. در واقع قوانین مطبوعاتی در مقام بیان بایدها و نبایدهای عملکردی مطبوعات هستند که حدود آزادی مطبوعات را از این طریق مشخص کرده اند. از سوی دیگر حق بر آزادی مطبوعات یکی از حقوق بنیادین بشر در اسناد حقوقی بین المللی و ملل است که مورد توجه قرار گرفته است.

در واقع مطبوعات دو نقش مهم اطلاع رسانی و بیان عقاید را بر عهده دارد تا در جریان انتقال اطلاعات به عنوان ابزاری کارآمد برای هدایت جامعه استفاده شود و اینگونه به رسالت آگاهی بخشی خود جامه عمل بپوشاند اما در این میان با یک مشکل اساسی روبرو است و آن استحکاکی محسوب می‌شود که میان مطبوعات با افرادی که منافعشان در خطر است به وجود می‌آید؛ یعنی مطبوعات ناگزیر به شفاف‌سازی و بیان حقایق است اما این کار با منافع دولت‌ها، قدرت‌ها و ... در تضاد قرار می‌گیرد و آزادی آنها را محدود می‌کند.

این مهم سبب شد تا برای بیان اهمیت آزادی مطبوعات به پیشنهاد سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسکو) و تصویب مجمع عمومی سازمان ملل در نوامبر 1991 میلادی، سوم ماه مه به عنوان «روز جهانی آزادی مطبوعات» نامگذاری شود.

در ایران نیز، قانون مطبوعات و برخی از اصول قانون اساسی ناظر بر فعالیت‌های مطبوعاتی است که در آنها، آزادی بیان و قلم تضمین می‌شود.

خبرنگار خبرگزاری موج به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات با «حسین امامی» دکترای علوم ارتباطات اجتماعی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر رسانه‌های نوین، به گفت وگو پرداخته است.

 سوم مه از سوی یونسکو به عنوان روز جهانی مطبوعات معرفی شده است، چرا از  آزادی مطبوعات به عنوان رکن اصلی آزادی رسانه نام می‌برند؟

امامی: رسانه‌ها در کنار سه قوه مقننه، مجریه و قضائیه در هر کشوری، به شکلی غیررسمی، رکن چهارم دموکراسی قرار دارند تا بتوانند از سوی شهروندان، نظارت بر قدرت دولت، بررسی عملکرد آنها و پاسخگو کردن دولت‌ها به مردم باشند. از این‌رو مطبوعات آزاد نقش مهمی در ارائه اطلاعات دقیق به مردم ایفا می‌کنند. در واقع مردم حق دارند از رویدادها  و مسائلی که در زندگی آنها تاثیر می‌گذارد مطلع شوند و بر اساس آن آگاهانه تصمیم بگیرند. پس نقش و اهمیت این روز در این است که به همان اندازه که رسانه‌ها آزادتر باشند و خبرنگاران از امنیت شغلی بالایی برخوردار باشند، میزان آگاهی بخشی و تعامل مردم با دولتمردان هم می‌تواند بیشتر باشد.

با توجه به وضعیت کنونی ایران، اهمیت آزادی مطبوعات تا چه اندازه ضروری است؟

امامی: رسانه‌های جمعی ایران از آزادی مطلوبی در اطلاع رسانی برخوردار نیستند. در حالی که رسانه‌های اجتماعی که توسط کاربران و شهروند خبرنگاران تولید محتوا می‌شود آزادانه‌تر می‌توانند مطالب مختلفی را بنویسند و البته شاید هم به شایعات دامن بزنند. در شرایط فعلی ایران، اجازه دادن به خبرنگاران برای ارائه گزارش پیرامون مسایل کشور و آگاهی بخشی به مردم بسیار اهمیت دارد زیرا می‌تواند توسعه و پیشرفت کشور را در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و... به ارمغان آورد. در واقع رسانه‌ها ناظر بر اعمال و رفتار دولت‌ها هستند و خطاها را گوشزد می‌کنند.

 وضعیت اقتصادی مطبوعات در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

 امامی: وابستگی رسانه به دولت و سازمان‌های دولتی، موجب می‌شود رسانه نتواند آزادانه بنویسد و نقد کند. در حالی که رسانه‌های مستقل در کشورهایی که از رسانه‌های آزاد برخوردارند هیچ بودجه‌ای از دولت دریافت نمی‌کنند و محل درآمدشان تبلیغات و فروش اشتراک است. بنابراین مشکلات اقتصادی رسانه‌ها به این مسأله دامن زده و برای حفظ بقای خود و دستمزد دادن به خبرنگارانش، رسانه‌ها مجبور شده‌اند تا در مواردی همسو با سازمان های دولتی اقدام کنند.

 شرایط سیاسی و آزادی بیان مطبوعات در کشور به چه شکل است؟

 امامی: ایران از نظر شرایط سیاسی و آزادی بیان در رتبه بندی‌های بین المللی ضعیف است. خبرنگار برای تهیه گزارش باید مجوزهای لازم را از یک سازمان کسب کند و بدون اطلاع این سازمان‌ها خبرنگار سرخود نمی‌تواند گزارش انتقادی را علیه سازمانی منتشر کند و سریعا باید پاسخگو باشد.

 ارزیابی شما از وضعیت اجتماعی مطبوعات چگونه است و مهترین مشکل در کجا می‌بینید؟

امامی: از منظر اجتماعی وضعیت مطبوعات و روزنامه نگاران مطلوب نیست. اینکه همواره یک ترسی باید در وجود خبرنگار و گزارشگر باید باشد که در برابر هر گزارشی که بنویسد باید پاسخگو باشد، به هیچ وجه روال عادی و مطلوبی نیست. اینها همگی بر روابط اجتماعی و روحیه فرد نیز تأثیر منفی می‌گذارد.

بیشتر بخوانید: 

دبیر جشنواره مطبوعات مشخص شد

رسانه ها و خبرنگاران محور اصلی تحقق جهاد تبیین هستند

 رسالت و مسئولیت فعالان عرصه مطبوعات چه زمانی نمود می‌یابد؟

 امامی: زمانی که مسئولان کشوردرک و فهم رسانه‌ای پیدا کنند و در میان مردم نیز تفکر انتقادی ترویج یابد. می‌توان امید داشت که رسالت و مسئولیت فعالان عرصه مطبوعات نمود پیدا می‌کند. مردم باید به حقوق خود آگاه باشند که صاحبان قدرت باید پاسخگوی مردم باشند. مدیران و مسئولان هم باید بدانند خبرنگار صرفا قرار نیست که بلندگوی شما باشند که هرچه شما بگویید آنها تنظیم کنند و رسانه‌ای کنند بلکه نوع عملکرد آنها اطلاع‌رسانی به مردم است.