، در تاریخ ۱۸ آذر ۱۴۰۳ (۸ دسامبر ۲۰۲۴) تغییر ساختار سیاسی سوریه وارد دومین سال خود شد. حاکمیت نیروهای جبهه النصره به رهبری جولانی با حمایت گسترده بین‌المللی از جمله نقش مستقیم ترکیه صورت گرفت. این رویدادی بود که بسیاری آن را بهار سوریه جدید نامگذاری کردند. در این تحلیل، موافقان تغییر حکومت بر امید بودند که ظهور جولانی به معنای آغاز بازسازی اقتصادی، برقراری امنیت و پایان چرخه خشونت پس از بیش از یک دهه جنگ داخلی در این کشور است.

اما امروز، با نگاهی به واقعیت‌های میدانی، این سوال مطرح می‌شود: آیا «سوریه جدید» متفاوت از «سوریه اسد» است؟ پاسخ به این پرسش نیازمند نگاهی عمیق به تحولات این کشور در یکسال گذشته است. از همان ابتدای خلاء قدرت در سوریه و فروپاشی دولت اسد، اسرائیل به سرعت وارد میدان شد. این رژیم به بهانه مقابله با نیروهای جهادی بنیادگرا تمام زیرساخت‌های نظامی سوریه را نابود کرد که حتی شامل مراکز تحقیقاتی دفاعی نیز می‌شد. همچنین منطقه حائل در منطقه جولان را که مرز بین اسرائیل و سوریه بود، به تصرف خود درآورد و طبق آخرین اخبار، ارتش اسرائیل در این محدوده چندین پایگا نظامی تأسیس کرده و گردان‌های جدیدی از نیروهای ذخیره خود را شکل داده تا این پیام را منتقل کند که قصد ندارد جولان سوریه را پس دهد.

براین اساس تغییر سیاسی در سوریه، در گام نخست به معنای کوچکتر شدن وسعت سرزمینی آن و تغییر مرزهای بین‌المللی از سوی اسرائیل بود. در ادامه این رویکرد، اسرائیلی‌ها به بهانه حمایت از اقلیت دروزی‌ها، وارد جنوب سوریه شدند و تا نزدیکی‌های دمشق هم پیشروی کردند. این موضوع کماکان ادامه دارد و یکی از بهانه‌های اسرائیل برای جلو بردن مرز خود و کسب همراهی ترامپ برای پذیرش این مسئله، استناد به وضعیت دروزی‌های سوریه است که در روزهای اخیر نیز با نیروهای جولانی وارد درگیری نظامی نیز شده‌اند.

براین اساس در روزهای اخیر، گزارش‌های متعدد از حملات جدید رژیم صهیونیستی به حومه قنیطره خبر می‌دهند. تنها در ۲۱ روز گذشته، ۴۲ مورد نفوذ زمینی ارتش اسرائیل در سوریه ثبت شده که نشان‌دهنده استراتژی سیستماتیک این رژیم صهیونیستی برای گسترش اشغال است. این اقدامات نه تنها اقتصاد محلی را نابود می‌کند، بلکه تنش‌های فرقه‌ای را تشدید کرده و ثبات سوریه جدید را به خطر می‌اندازد.

دومین اتفاقی که در سوریه جدید رخ داد، درخواست‌ها برای بازسازی خرابی‌های جنگ بود. طبق گزارش‌های منتشر شده تاکنون بیش از یک میلیون پناهنده سوری به کشورشان بازگشته‌اند اما به رغم ادعاهای آمریکا مبنی بر برداشته شدن تحریم‌های این کشور علیه سوریه، تغییری در ساختار اقتصادی آن رخ نداده است. تنش‌های نظامی بین گروه‌های مختلف از جمله کردها و مخالفان جولانی که به چندین دسته از جمله نیروهای داعش و نیروهای طرفدار اسد تقسیم می‌شوند، باعث شده است هر مدت یکبار شاهد وقوع برخوردهای شدید باشیم که موجب تداوم ناامنی شده است و این مسئله اثر مستقیمی منفی روی ورود سرمایه خارجی و داخلی در زیرساخت‌های سوریه دارد.

با این حال صندوق بین‌المللی پول از افزایش تولید در بخش‌های شهری و فرصت‌های جدید برای شروع کسب‌وکارها خبر داده که در آمارهای اقتصاد خرد قابل اندازه‌گیری هستند. لذا این پیشرفت‌ها سطحی و ناکافی هستن و بحران انسانی در سوریه همچنان عمیق است. سیستم بهداشت و درمان این کشور با کمبود دارو تجهیزات پزشکی و نیروی متخصص روبرو است. مواد غذایی و مصالح ساختمانی برای برآورده کردن نیازهای اولیه ساخت مسکن، با گرانی مواجه است، نرخ بیکاری روند صعودی خود را حفظ کرده و مشخص نیست دولت جولانی چه زمانی می‌تواند با ایجاد اشتغال، جلو عضویت جوانان نیازمند درآمد، به گروه‌های شبه نظامی را بگیرد.  

در این میان موضوع سرکوب اقلیت‌ها همچنان وجود دارد. با وجود ادعای جولانی مبنی بر پذیرش تفاوت‌های فرهنگی و دینی و برخی روزنه‌های امید در روزهای نخست حکومتش، اکنون پس از یکسال گزارش‌هایی از خشونت علیه مسیحیان و دروزی‌ها شنیده می‌شود. علویان سوری که به حامیان اصلی خاندان اسد معروف بودند، بیش از همه در معرض خطر قرار گرفته‌اند. این موضوع روی شکل‌گیری اقتصاد بازار اثر منفی گذاشته است.

براین اساس در فضایی که چرخه خشونت بازتولید می‌شود، ترکیه نیز تلاش دارد با تقویت روابط نظامی و امنیتی خود با حکومت جولانی، بر میزان نفوذش در سوریه بیفزاید. این مسئله با مخالفت جدی اسرائیل روبرو است. زیرا از ابتدای جنگ غزه در سال ۲۰۲۳، اردوغان رسماً مواضع تند و رسمی ضدصهیونیستی اتخاذ کرد، مناسبات تجاری خود را با این رژیم قطع کرد و وارد حوزه تحریم اسرائیل شد.

مجموع این متغیرها مانع بازگشت امنیت در سوریه شده و اکنون نسبت به روزهای نخست دولت جولانی، امیدها برای بازگشت بیشتر پناهندگان سوری و آغاز دوره ثبات کمتر شده است. در این راستا جمهوری اسلامی ایران، به عنوان یکی از متحدان تاریخی سوریه، همواره بر حفظ تمامیت ارضی این کشور تاکید دارد. در سخنان مقامات ارشد کشورمان همواره حفظ مرزهای سوریه مورد اشاره است. آنها همچنین بر لزوم پاسخگو کردن اسرائیل بابت حملات گسترده‌ای که به سوریه داشته و همچنان دارد، تأکید می‌کنند.

از این رو می‌توان گفت سوریه بدون اسد، نشان داده است برای امنیت منطقه خطرناک است. هر لحظه ممکن است اتفاقی رخ دهد و بخشی از این سرزمین تاریخی به کشورهای اطرافش منضم گردد و همین مسئله زمینه‌ساز بروز جنگ منطقه‌ای شود.