، در حال حاضر شاید مهمترین موضوع سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، بحث گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) است که روز شنبه (۱۰ خرداد) منتشر شد و در آن ضمن ابراز نگرانی شدید، از ایران خواسته شد تا مسیر خود را تغییر داده و با تحقیقات این نهاد همکاری کند. اهمیت این گزارش، در بازه زمانی است که منتشر شده است. این روزها ایران و آمریکا تلاش دارد در میانه اختلافات عمیقی که در مسئله غنی سازی و رفع تحریم ها با آن روبرو هستند، به راه حل میانه ای دست یابند. اما گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی اقدامی بود که می تواند مسیر مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

در خصوص این گزارش اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، اعلام کرد: «لغو انتصاب چند نفر محدود که طبق مقررات ذیربط انجام شده در این گزارش بزرگنمایی شد و فعالیت ده‌ها بازرس دیگر که بر فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران نظارت دارند ذکر نشده است. بنابراین از دید ما رویکرد آژانس در این گزارش کاملاً جهت‌دار و مغرضانه است. ما این گزارش را نوعی دستورالعمل و فشارهای اروپا میدانیم. این سو استفاده گام اول بود. نفس این گزارش اقدام سیاسی بود اما اگر بخواهند در ادامه از آن سو استفاده کنند، با واکنش جمهوری اسلامی مواجه خواهند شد.»

نکته مهم اینکه وی تأکید کرد: «تروئیکای اروپا از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سواستفاده کرده است. بعد از سفر گروسی به تهران که اعلام کرد توافقات خوبی هم با ایران داشته است، اروپایی ها اقدام به تهیه پیش نویس قطعنامه علیه ایران کردند. طبیعی است جمهوری اسلامی نمی‌تواند این اقدامات را بدون واکنش بگذارد.»

در ادامه اسماعیل بقایی درباره طیف اقداماتی که جمهوری اسلامی علیه اروپا در خصوص مسائل هسته‌ای نشان خواهد داد، به خبرنگار سیاسی خبرگزاری موج گفت: «ما با توجه به تحرکات طرفهای مقابل سناریوهای مختلف را پیش بینی کرده ایم و متناسب با اقدامات اروپا به آنها دست خواهیم زد».

وی افزود: «ما قبلا درباره گزینه هایی که دارد صحبت کرده ایم و طرف مقابل هم به صورت شفاف از این گزینه ها اطلاع دارند که اگر به سازوکارهای غیرسازنده متوسل شوند، جمهوری اسلامی ایران هم اقدامات لازم را انجام خواهد داد.»

باتوجه به مواضع وزارت خارجه می توان ارزیابی کرد در حال حاضر اگرچه اروپا نقشی در پیشبرد گفتگوهای هسته ای ندارد و به نوعی از این فضا دور مانده، اما در یک تقسیم وظیفه ای که بین اعضای بلوک غرب صورت گرفته است، اروپایی ها تلاش می کنند با اعمال نفوذ در سازمان بین المللی انرژی اتمی و شخص گروسی اهداف مشترک غرب علیه جمهوری اسلامی ایران را پیش ببرند.

در همین حال آمریکایی ها پس از پنج دور مذاکره، همچنان در رسانه ها مواضع ضد و نقیض اتخاذ می کنند و تأکید دارند غنی سازی در ایران را نمی پذیرند. در شرایطی که ادامه غنی سازی در ایران جزو خطوط قرمز جمهوری اسلامی است. از سویی زمان و مکان دور ششم گفتگوها همچنان نامشخص مانده و همین مسئله این گمانه را تقویت می کند که شاید اختلافات به حدی عمیق شده اند که امکان مذاکره وجود ندارد.

در این خصوص عمان کماکان سعی دارد این راهکار دیپلماتیک ادامه یابد. حضور وزیر خارجه عمان در تهران که روز شنبه انجام شد، با هدف انتقال متن پیشنهادی آمریکا بود. اما به نظر میرسد در این پیشنهاد هم جایی برای رفع تحریم ها نباشد. زیرا اسماعیل بقایی رسما و صریحا در نشست خبری اعلام کرد «تاکنون ما هنوز اقدامی در خصوص رفع تحریم ها که جزو اهداف اصلی ما در مذاکرات هسته ای است، از سمت آمریکا ندیدیم. برعکس آنکه در این مدت موج های تحریمی جدیدی هم علیه ایران اعمال شده است.»

براین اساس می توان گفت در عین افزایش فشارها از سوی غرب، خبری از برداشته شدن تحریم ها نیست. در واقع آمریکا حتی به این موضوع ورود هم نکرده است. در مقابل اروپا با ابزار آژانس بین المللی انرژی اتمی و نفوذی که در این ساختار دارد، سعی می کند همسو با آمریکا، جمهوری اسلامی را تحت فشار قرار دهد تا به پیشنهادات واشنگتن پاسخ مثبت دهد. در این فضا شاهد هستیم اسرائیل هم به اشکال مختلف ایران را تهدید به حمله نظامی می کند. بیانیه دفتر نتانیاهو پس از انتشار گزارش آژانس گویای این مطلب است که هجمه ها در روزهای آینده می تواند به مراتب سنگین تر باشد.

فضاسازی رسانه ای هم همواره ابزار کارآمد غرب در چنین شرایطی بوده است. در همه برهه هایی که ایران در حال مذاکره هسته ای بوده، غربی ها از رسانه به عنوان یک بازو قدرتمند برای تحقق اهدافشان استفاده کرده اند. اکنون هم تلاش دارند با اخبار مختلف افکار عمومی ایران و جهان را در مسئله هسته ای شکل دهند.

با این حال طبق گفته عراقچی، جمهوری اسلامی آماده است تا به واکنش های نامناسب اروپا پاسخ دهد و گزینه های مختلفی هم برای آن درنظر گرفته شده و در صورت لزوم مورد استفاده قرار می گیرد. به نوعی ایران در حال ارسال این پیام است که حاضر نیست در دوگانه بین جنگ و تحمیل پذیرش توافق قرار بگیرد. جمهوری اسلامی ایران تأکید دارد با ابزارهای مختلفی در اختیارش است می تواند راه های متفاوتی را در پیش بگیرد بدون آنکه درگیر انتخاب بین این دوگانه شود.

در هر صورت در دو ماه آینده تکلیف این وضعیت پیچیده مشخص خواهد شد. زیرا تا مرداد ماه اروپا باید نهایی کند که حاضر از مکانیسم ماشه را فعال کند و تبعاتش را بپذیرد یا تهدیدش به استفاده از این سازوکار صرفاً بلوف سیاسی است. در مقابل زمان برای دولت ترامپ هم زیاد نیست. نیروهای داخلی آمریکا به ترامپ بابت رسیدن به یک نتیجه مشخص در مسئله مذاکرات هسته ای ایران فشار می آورند. از این رو در کوتاه مدت این کلاف پیچیده تعیین تکلیف خواهد شد.