، از زمان وقوع انقلاب اسلامی در ایران، اسرائیل تلاش کرد با همکاری آمریکا معادلات منطقه را به نفع خود تغییر دهد. این کار با تشکیل جبهه ضدایرانی در میان اعراب به جای جبهه ضداسرائیلی باید صورت می گرفت. در این راستا پیشبرد ایران هراسی به مهمترین سیاست اسرائیل تبدیل شد. اگر کشورهای عربی خاورمیانه نگران بقای خود به واسطه ماهیت توسعه طلبانه انقلاب ایران می شدند، دیگر بحث اسرائیل ستیزی و پیگیری حق فلسطین در درجه دوم اهمیت قرار می گرفت.

این استراتژی در ۴۵ سال گذشته در سرلوحه سیاست خارجی تل آویو قرار گرفته است. نتیجه اینکه امروز رهبران جهان عرب بیشتر از آنکه نسبت به رویکرد اسرائیل و اقداماتش علیه فلسطینی ها حساس باشند، نگران هرگونه تحرک یا کنش جمهوری اسلامی ایران هستند. 

در همین رابطه «توافق ابراهیم» در سال ۲۰۲۰ بین اسرائیل و بحرین و امارات به امضا رسید. این کار را باید نقطه اوج سیاست اسرائیلی ها دانست. عادی سازی روابط با جهان عرب به معنای پذیرش این رژیم است که می تواند به حذف دغدغه کشورهای عربی در خصوص فلسطین منتهی شود. زیرا کشوری که با اسرائیل وارد روابط سیاسی، اقتصادی، تجاری و امنیتی شود دیگر نمی تواند مواضع تندی علیه اقدامات این رژیم در خصوص فلسطینی ها اتخاذ کند.

پس از امضا این توافق، گام بعدی که تعریف شد عادی سازی روابط با عربستان بود. اما نظرسنجی های داخلی این کشور نشان می داد 90 درصد جوانانش با این کار مخالف هستند. از این رو محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی که طراح و مجری اصلی سیاست های امروز عربستان است، کار سختی در پیش رو داشت. 

تلاش برای اعطای آزادی های فردی، سیاسی و اجتماعی به جامعه عربستان به ویژه زنان از جمله اقداماتی بود که بن سلمان امید داشت از این طریق نظر مساعد اکثریت مردم را نسبت به دیگر برنامه هایش جلب کند. وی در تابستان ۲۰۲۳ در یک مصاحبه رسمی اعلام کرد برای عادی سازی روابط با اسرائیل، ابتدا باید حقوق فلسطینی ها از جمله تأسیس یک کشور برای آنها به رسمیت شناخته شود.

اما این همه ماجرا نبود. ولیعهد سعودی تلاش می کرد با میانجیگری آمریکا، بتواند رضایت اسرائیل را برای داشتن تأسیسات هسته ای کسب کند. وی برقراری روابط دیپلماتیک میان ریاض و تل آویو را مشروط به این مسئله کرده بود. در همین حال برخی اخبار در سپتامبر ۲۰۲۳ نشان می داد، دو طرف به توافق نزدیک شده اند.

در این اثنا، حماس در یک اقدام غافلگیرانه در ۷ اکتبر به اسرائیل حمله کرد. این اتفاق موجب واکنش شدید اسرائیل و حمله گسترده نظامی به نوار غزه شد که اکنون پس از گذشت ۶ ماه کماکان ادامه دارد. اما اتفاق مهمی دیگری که در این بین رخ داد، به تعویق افتادن عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل به زمانی نامعلوم بود. 

اکنون مشخص نیست دیگر چه وقت سعودی ها حاضر می شوند با اسرائیل توافق صلح امضا کنند. زیرا اقدامات غیرانسانی این رژیم در کشتن غیرنظامی و تخریب گسترده زیرساخت های نوار غزه که گفته می شود بازسازی آن حداقل ۱۸ میلیارد دلار هزینه دربردارد، عرصه را بر بن سلمان به حدی تنگ کرده که وی دیگر حرفی از پیمان صلح نمیزد. زیرا به خوبی میداند این کار موجب واکنش شدید افکار عمومی عربستان و حتی دیگر کشورهای اسلامی خواهد شد.

نکته مهمتر اینکه پس از وقوع ۷ اکتبر و ناتوانی اسرائیل در نابودی مقاومت فلسطین ( حماس و جهاد اسلامی) بعد از گذشت ۶ ماه، بحث «بازدارندگی» این رژیم دچار خدشه شده است. تا پیش از ۷ اکتبر عربستان امیدوار بود توانمندی اسرائیل بتواند به کمک این کشور بیاید. اما شکست اطلاعاتی این رژیم در ۷ اکتبر نشان داد بازدارندگی که اسرائیل به آن مغرور بود، تا چه اندازه سست بوده است.

لذا در تحلیل های کارشناسان اسرائیل بارها آمده است که امروز اگر اسرائیل می خواهد بازدارندگی خود را ترمیم کند باید هر طور که هست حماس و زیرساختهایش را نابود و ریشه کن کند. اما پرسش اینجاست که آیا اسرائیل قادر به این کار بوده و انجام نداده است؟!

افزون براین معادلات میان امارات و اسرائیل نیز در نتیجه ۷ اکتبر کمی تغییر کرد. انتشار فیک نیوزهایی درباره قطع روابط دیپلماتیک بین ابوظبی و تل آویو که باعث واکنش مقامات اسرائیلی می شود، مؤید آن است که این رابطه تا چه اندازه متزلزل شده و یک اتفاق دیگر در حوزه فلسطین می تواند این خبر را به «خبر واقعی» تبدیل کند. مواضع تند رهبران امارات علیه اسرائیل نیز در این مدت نشان داد پیمان صلح ابراهیم به معنای به حاشیه بردن فلسطین در جهان اسلام نیست.

گفتنی است در فاصله سال ۲۰۲۰ که صلح ابراهیم به امضا رسید تا تابستان ۲۰۲۳، علاوه بر اخباری در مورد احتمال عادی سازی روابط با عربستان، بحث قطر و عمان و حتی عراق نیز مطرح بود. لذا حمله ۷ اکتبر حماس معادلات سیاسی جهان عرب را بهم ریخت. رهبران کشورهای حوزه خلیج فارس مجبور شدند از دیدگاه های قبلی خود کمی فاصله بگیرند و موضوع احتمال عادی سازی را عراق که در برخی محافل رسمی و نیمه رسمی آن در حال تبدیل به یک مسئله جدی شده بود، کلا کنار گذاشته شود.

لذا امروز اسرائیل به جای اندیشیدن پیرامون اینکه چگونه مناسباتش را با جهان عرب تقویت کند و توسعه دهد، باید به این فکر کند که چطور از وقوع یک جنگ چندعرصه ای پیشگیری کند و بتواند باقی بماند. این تغییر، اتفاق کوچکی نیست. تلاش برای حفظ حیات و سرپانگهداشتن اقتصاد در اسرائیل، جایگزین افزایش نفوذش در جهان اسلام شده است و این کاری است که مقاومت فلسطین آن را رقم زد.