گروه سیاسی خبرگزاری موج- «جیمز کلورلی» وزیر امور خارجه انگلیس روز گذشته سفیر این کشور در تهران را در اعتراض به اعدام علیرضا اکبری، شهروند دو تابعیتی ایرانی-انگلیسی که اخیرا به جرم جاسوسی اعدام شد فراخوانده است. البته این فراخواندن با تعارف انگلیسی نیز همراه بوده و قید کرده که این فراخواندن برای مشورت است. احتیاط وزیر امور خارجه انگلیس در ادبیاتش نشان می دهد که لندن خیال کاهش سطح روابط با تهران را ندارد. روابطی که از  سال 1357 تا به امروز فراز و فرودهای زیادی به خود دیده است.

دهه 60 و 70؛ سال های افت و خیز جدی روابط

پس از انقلاب اسلامی، روابط تهران و لندن شاهد افت و خیزهای زیادی بوده است. در طول  ۳۷ سال گذشته روابط دیپلماتیک ایران و بریتانیا بارها قطع سفارت هر دو کشور تعطیل شد. اولین تجربه این فراز و فروز به دهه 50 باز می‌گردد؛ آن زمان که تنها چند روز پس از تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان خط امام (ره) بریتانیا تصمیم به خروج کارمندان خود از تهران گرفت و سفارت سوئد را حافظ منافع خود در ایران اعلام کرد.ایک سال بعد از ان اما روابط دوباره به سطح قابل قبولی برگشت و با تلاش های وزیر وقت امور خارجه، علی اکبر ولایتی دوبارهدو کشور در مسیر ارتباط دیپلماتیک قرار گرفتند.

دومین بحران جدی در روابط دوجانبه مربوط به اشغال سفارت ایران در لندن بود که منجر به کشته‌شدن دو تن از کارمندان سفارت شد و دولت ایران، پلیس بریتانیا را به موجب کوتاهی در برخورد با مهاجمان که منجر به اشغال ۶ روزه سفارت و قتل کارمندان ایرانی آن بود، مقصر دانست.انگلستان در این زمینه نتوانست امنیت سفارت ایران را تامین کند و سفارت کشورمان مورد حمله گروه های جدایی طلب واقع شد.

سومین مورد در سال 1365 و در خلال جنگ ایران و عراق بود، زمانی که تمامی کارکنان سفارت بریتانیا از تهران فراخوانده شدند و مجدداً سفارت سوئد حافظ منافع بریتانیا معرفی شد. البته اندکی بعد جفری هاو وزیر خارجه بریتانیا با علی‌اکبر ولایتی وزیر امور خارجه وقت ایران در مورد برقراری دوباره روابط دیپلماتیک به توافق رسید.

سلمان رشدی و فتوای امام خمینی (ره) درباره او بهانه بعدی برای کاهش و تنش در روابط بود. در سال 67 و بعد از فتوای تاریخی امام دولت بریتانیا بار دیگر، تمامی کارکنان بریتانیایی را از ایران خارج نمود و سفارت به حالت نیمه تعطیل درآمد. ایران نیز همان سال روابط خود را به حالت تعلیق درآورد. بریتانیا در سال های آغازین دهه 70 در ایران،  در اعتراض به به‌رسمیت شناختن ارتش جمهوری‌خواه ایرلند توسط ایران، تعدادی از دیپلمات‌های خود را فراخواند اما یک سال بعد مجدداً سطح فعالیت وزارتخانه‌ها افزایش پیدا کرد.

اندکی بعد نیز زمانی که در تهران  نام «خیابان وینستون چرچیل» در جنب سفارت انگلیس در تهران را به نام « بابی ساندز» ، ملی‌گرای ایرلندی ضدانگلیسی و عضو ارتش جمهوری‌خواه ایرلند تغییر داد،  دوباره روابط به تنش افتاد.

در همان سال ها در پی تهاجم عراق به کویت، دولت بریتانیا تصمیم به برقراری مجدد روابط با ایران را لازم دانست. چند سال بعد اما با حکم دادگاه میکونوس در آلمان، کشورهای عضو اتحادیه اروپا از جمله دولت بریتانیا، سفرای خود را از ایران فراخواندند.

در دولت اصلاحات و در  ۱۹۹۹ میلادی و در جریان دیدار رابین کوک و کمال خرازی، وزرای امور خارجه وقت بریتانیا و ایران در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل، روابط سیاسی میان دو کشور، به سطح سفیر ارتقا پیدا کرد.در طول دوران اصلاحات روابط دو  کشور در سطح سفیر پیش رفت اما با تغییر دولت سطح و فرم روابط نیز تغییر کرد.

دهه 80 و 90 ؛ دوران موقت تنش و ثبات

در دوران محمود احمدی نژاد اما از ابتدای کار روابط تهران و لندن به شدت به سردی گرایید. دولت بریتانیا در موضعی رسمی، برنامه هسته‌ای ایران را تهدیدی برای منطقه خاورمیانه خوانده‌است. در واکنش جمهوری اسلامی، برخورد بریتانیا را "توطئه و اقدامات شیطنت‌آمیز انگلیس بر علیه نظام جمهوری اسلامی ایران" اعلام کرد.این موضوع نقطه آغاز چالش در روابط تهران و لندن در این دوران بود.

در سال 1389، وب‌گاه سفارت بریتانیا در ایران، به مناسبت روز جهانی حقوق بشر یادداشت انتقادآمیزی در مورد وضع حقوق بشر در ایران را به قلم سایمون گَس، سفیر بریتانیا در تهران منتشر کرد. در واکنش وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، سایمون گَس را به وزارت امور خارجه ایران احضار کرد و نیز تظاهراتی در مقابل سفارت بریتانیا در تهران، انجام گرفت. هم‌چنین شماری از مقام‌های ایرانی و گروهی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی خواستار «اخراج سفیر انگلیس از تهران و کاهش سطح روابط سیاسی» با این کشور شدند. کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس هشتم نیز خواستار «تجدید نظر دولت محمود احمدی‌نژاد در روابط با پادشاهی انگلستان و کاهش احتمالی سطح و حتی تعلیق این روابط شد». در آذر ۱۳۹۰ در پی تجمع در برابر سفارت انگلیس در تهران، لندن کارمندان خود را از تهران فراخواند. مقام معظم رهبری مرداد‌ماه سال ۹۱در دیدار با نخبگان و فعالان دانشجویی با اشاره به ماجرای سفارت انگلیس احساسات جوانان را منطقی اما رفتارشان را نادرست اعلام کردند. در ادامه مجلس شورای اسلامی در مصوبه ای با رای قاطع با بیش از ۱۷۰ رای دولت را ملزم به کاهش روابط با لندن در سطح کاردار کرد.

با روی کار آمدن دولت حسن روحانی اما روابط به سطح سفیر رسید و تا پایان دو دولت نیز ادامه پیدا کرد. با این وجود موضع گیری های لندن در قبال حوادث سال های 1396، 1398 و 1401 با انتقادهایی از جانب تهران مواجه شده است. در طی این سال ها تنش هایی که کار را به سفارت نکشانده نیز زیاد بوده است؛ نمونه روشن آن بازداشت رابرت مک‌ایر سفیر بریتانیا در ایران به اتهام فیلمبرداری از برخی تجمعات به دلیل سقوط هواپیمای اوکراینی در دی ۱۳۹۸ .

تکرار  تجربه دهه 70 در  سال 1401؟

حالا اما در حالی که پیش از این  «جیمز کلورلی» وزیر امور خارجه انگلیس در واکنش به اعدام علیرضا اکبری ادعا کرده بود که «ایران یک تبعه انگلیس را اعدام کرد» از تحریم دادستان کل ایران خبر داده و گفته است که  این اقدام باید به قوی‌ترین شکل ممکن محکوم شود. این اقدام بدون پاسخ نخواهد ماند.. ساعتی بعد از این توئیت هم سفیر خود را از تهران فراخوانده البته در توضیحی کوتاه قید کرده که این فراخواندن برای مشورت است . مشابه خاطره ای که در دهه 70 رخ داده ؛ بریتانیا به خاطر سلمان رشدی سطح روابطش را با تهران دستخوش تغییر کرد. حالا هم برای تبعه اش که در ایران به جرم جاسوسی اعدام شده دوباره دست به کاهش سطح روابط می زند؟ باید منتظر ماند و دید چقدر این اقدامات لندن نمایشی است و چقدر واقعی .