، با نزدیک شدن به ماه‌های سرد سال، موضوع تأمین پایدار دارو به‌ویژه آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای تنفسی، بار دیگر به دغدغه‌ای جدی برای نظام سلامت کشور تبدیل شده است. کارشناسان حوزه دارو تأکید می‌کنند که هرگونه تأخیر در تخصیص ارز، واردات مواد اولیه یا ترخیص دارو از گمرک، می‌تواند بحران‌های مشابه سال ۱۴۰۱ را تکرار کند؛ بحرانی که در آن کمبود گسترده آنتی‌بیوتیک‌ها نه تنها بیماران را دچار سردرگمی کرد، بلکه اعتماد عمومی به زنجیره تأمین دارو را نیز تحت تأثیر قرار داد.

در آن سال، کشور ناچار شد برای جبران کمبود، به واردات فوریتی آنتی‌بیوتیک از هند متوسل شود و حتی وزیر وقت به استقبال محموله وارداتی برود؛ اتفاقی که می‌توانست با پیش‌بینی فصلی و هماهنگی میان دستگاه‌ها از اساس رخ ندهد. تجربه تلخ آن بحران، امروز به‌عنوان یک هشدار مدیریتی باید مبنای برنامه‌ریزی دقیق‌تر در آستانه زمستان باشد.

تحلیلگران حوزه دارو بر این باورند که پیش‌بینی فصلی تقاضا مهم‌ترین ابزار تنظیم بازار دارویی است. همان‌گونه که در بخش‌های انرژی یا کشاورزی، برآورد مصرف فصلی جزو اصول مدیریت منابع محسوب می‌شود، در بخش سلامت نیز باید با داده‌های آماری دقیق از میزان مصرف داروهای پرکاربرد در ماه‌های سرد، ذخایر راهبردی تنظیم شود.

به گفته کارشناسان، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد تب و سرماخوردگی، داروهای تنفسی و برخی مکمل‌ها در فصول سرد افزایش قابل توجهی دارد، اگر این تغییر الگوی مصرف به‌موقع در سامانه‌های رصد دارویی و سیاست‌گذاری لحاظ نشود، حتی یک اختلال کوچک در فرآیند تأمین ارز یا واردات مواد اولیه، می‌تواند منجر به کمبود عمومی در داروخانه‌ها شود.

از این‌رو، هماهنگی میان سازمان غذا و دارو، بانک مرکزی، گمرک، شرکت‌های پخش و تولیدکنندگان داخلی باید چند ماه پیش از آغاز فصل سرما آغاز شود تا در زمان اوج تقاضا، زنجیره تأمین دچار گسست نشود.

یکی از چالش‌های اساسی سال ۱۴۰۱، تأخیر در تخصیص منابع ارزی برای واردات مواد اولیه دارویی بود،  کارشناسان هشدار می‌دهند که هرگونه تأخیر در این فرآیند نه‌تنها تولید داخل را دچار وقفه می‌کند، بلکه به افزایش وابستگی به واردات فوری و گران‌قیمت منجر می‌شود.

در شرایطی که کشور با محدودیت‌های مالی و ارزی مواجه است، هماهنگی میان وزارت بهداشت، وزارت صمت و بانک مرکزی باید به‌صورت ساختاری و نه مقطعی انجام گیرد،  تأمین پایدار دارو تنها با تزریق بودجه ممکن نیست، بلکه نیازمند نظام پیش‌بینی، هشدار و اقدام سریع است.

به بیان دیگر، وقتی شاخص‌های مصرف در سامانه‌های دارویی از افزایش تقاضا خبر می‌دهند، دستگاه‌های تصمیم‌گیر باید هم‌زمان سه اقدام کلیدی را انجام دهند که شامل تسریع در تخصیص ارز مورد نیاز واردکنندگان و تولیدکنندگان مواد اولیه، نظارت بر موجودی انبارها و ظرفیت تولید داخلی، برنامه‌ریزی برای توزیع متوازن دارو در سراسر کشور.

این هماهنگی اگر از شهریور یا مهر آغاز شود، می‌تواند کشور را از تصمیم‌های اضطراری در آذر و دی بی‌نیاز کند.

تجربه بحران دارویی ۱۴۰۱ نشان داد که صرفاً برخورد واکنشی با کمبودها، پاسخگوی نیاز جامعه نیست. کارشناسان معتقدند که باید از آن تجربه برای اصلاح ساختار مدیریتی و سیاستی حوزه دارو بهره گرفت.

نخستین گام، بازنگری در نحوه ذخیره‌سازی و اولویت‌بندی داروها است،  داروهای پرمصرف در فصول خاص باید در فهرست داروهای راهبردی قرار گیرند تا ذخیره استراتژیک آنها در زمان مناسب تکمیل شود. دومین گام، تقویت سامانه‌های اطلاعاتی و پایش مصرف است تا نهادهای تصمیم‌گیر بتوانند بر اساس داده‌های واقعی و نه گزارش‌های مقطعی تصمیم‌گیری کنند.

سومین گام، تقویت نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در تولید داخلی مواد اولیه است تا وابستگی به واردات در شرایط تحریم کاهش یابد، در بحران ۱۴۰۱ مشخص شد که بخش عمده‌ای از تأخیرها ناشی از انتقال ارز برای مواد اولیه بوده است؛ موضوعی که با سرمایه‌گذاری در تولید داخلی می‌تواند تا حد زیادی کنترل شود.

در شرایطی که پیش‌بینی‌ها از افزایش موارد ابتلا به عفونت‌های تنفسی در زمستان امسال خبر می‌دهد، هشدارهای کارشناسان باید جدی گرفته شود،  برنامه‌ریزی زودهنگام، نه یک توصیه بلکه ضرورت  است.

نظام سلامت کشور نشان داده که در مواقع بحرانی توان مدیریت فوری را دارد، اما اگر این توان در قالب ساختار پایدار و هماهنگ به‌کار گرفته نشود، دوباره شاهد کمبودهای مقطعی خواهیم بود.

به گفته تحلیلگران، باید از امروز و  نه در میانه بحران  به سراغ تدبیر رفت؛ از پیش‌بینی فصلی تقاضا گرفته تا تخصیص به‌موقع ارز، نظارت بر واردات و افزایش تولید داخلی،  هرچند تجربه ۱۴۰۱ تلخ بود، اما می‌تواند به نقشه راه آینده مدیریت دارویی کشور تبدیل شود، مشروط بر آنکه مدیران، هشدارها را جدی بگیرند و تصمیم‌ها را پیش از آغاز بحران اتخاذ کنند.

با درنظر گرفتن تجربه‌های گذشته، تأمین پایدار دارو در فصل سرما تنها در سایه‌ی پیش‌بینی دقیق، هماهنگی نهادی و اقدام به‌موقع امکان‌پذیر است.

 اکنون زمان آن است که نظام سلامت کشور به‌جای واکنش در بحران، به استقبال مدیریت پیش‌دستانه برود، آینده‌ای بدون کمبود دارو، تنها با تکیه بر عبرت‌های گذشته ساخته می‌شود.