به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری موج، همه ساله در نیمه فصل پاییز و با فرارسیدن سرما منتظر آلودگی هوا این مهمان ناخوانده در خانه و شهرهایمان هستیم اما اینکه بخواهیم در تابستان شاهد همچنین معضلی باشیم بسیار عجیب و ناخوشایند است؛ روزهای سرد سال که هنوز تا آمدن آنها فاصله زیادی داریم.

با این حال چند سالی هست که خبر از انتشار برخی گازهای دیگر مضاعف بر ذرات آلاینده به گوش می‌رسد. گازهایی که منشا غیرطبیعی دارند و ساخته دست انسان هستند. این روزها هم مشاهده می‌کنیم که خبر «آلودگی هوا» تیتر یک بسیاری از خبرهای رسانه‌ها شده است، به‌گونه‌ای که با اعلام گزارش ناسالم‌بودن هوای تهران برای گروه‌های حساس، از شهروندان خواسته شد تنها برای موارد ضروری از منازل خود خارج شوند.

البته این ناگفته نماند که این معضل تنها مختص به کلان‌شهر تهران نیست و برخی دیگر شهرها نیز در این روزهای گرم تابستانی با چالش آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کنند. آنطور که «زهره عبادتی» معاون محیط‌زیست انسانی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران، می‌گوید: «شاخص‌ترین آلاینده هوای تهران در فصل گرم گاز اُزن است و با توجه به این که اداره‌کل هواشناسی استان پیش‌بینی کرده است که احتمالا در سال جاری تابستان گرمتری را نسبت به سال قبل تجربه کنیم، به نظر می‌رسد در تابستان ۱۴۰۲ تعداد روزهای آلوده از تابستان ۱۴۰۱ بیشتر شود.»

در سال‌های اخیر آلودگی هوا به معضلی لاینحل تبدیل شده است سالیانه هزاران نفر را راهی بیمارستان می‌کند و گاهی نیز در سکوت جان می‌گیرد. برپایه آمارهای وزارت بهداشت از سال 1395 تا 1400، 76 هزار نفر در اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند و آنطور برآورد شده تنها در سال 1400 بیش از 11 میلیارد دلار خسارت‌ اقتصادی در بخش‌های مختلف وارد آمده است.

تأثیر آلودگی هوا بر زندگی و محیط زیست

آلودگی هوا وجود هر نوع ماده مضر در هوای محیطی مورد استفاده انسان، گیاهان و جانوران است که به‌نحوی سلامت انسان یا محیط زیست را به مخاطره می‌افکند. در واقع هر گونه توسعه و پیشرفتی نیازمند توجه خاص به مولفه‌های بهداشت و محیط زیست سالم است. بنابر اعلام بانک جهانی در سال 2016 آلودگی هوا چهارمین عامل عمده مرگ و میر در سراسر دنیاست و یک مورد از هر 10 مرگ در سراسر جهان، به دلیل قرار گرفتن در معرض آلودگی هواست. هزینه اقتصادی آلودگی هوا نیز بسیار قابل توجه است. براساس آمار بانک جهانی سالیانه 2.3 درصد از تولید ناخالص داخلی ایران برای آلودگی هوا هزینه می‌شود.   

بسیاری از اشکال آلودگی می‌تواند تأثیر منفی گسترده و طولانی‌‌مدتی بر سلامت انسان‌ها، گیاهان و حیوانات یا کل اکوسیستم داشته باشد. خودروها، وسایل حمل و نقل عمومی مانند اتوبوس‌ها و تاکسی‌های فرسوده، کامیون‌ها و... بزرگ‌ترین مشارکت‌کنندگان خودروهای سوخت فسیلی هستند. برپایه داده‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO) آلودگی هوا سالانه باعث هفت میلیون مرگ زودرس می‌شود.

آلودگی در شهرهای ایران تا چه اندازه خطرناک است؟

بنابراعلام سازمان بهداشت جهان ایران در رتبه بیست و چهارمین کشور آلوده جهان قرار دارد و در سال 2021 جزو 10 کشوری قرار گرفت که آلودگیشان بیش از حد مجاز بوده است. بسیاری از کلان‌شهرها شاهد ذراتی مه دودآلود هستند که در برخی از ماه‌های سال هوا را پوشانده‌اند و شهروندان این شهرها ازآلودگی رنج می‌برند.  شهری مانند هندیجان در خوزستان در سال 2019 در رتبه آلوده‌ترین شهرهای ایران قرار گرفت و در سطح ناسالم برای گروه‌های حساس بود. آلودگی هوا فقط محیط زیست را در برنمی‌گیرد بلکه کودکان، مادران باردار، افراد مسن و همچنین بیمار با نقص ایمنی را هم درگیر می‌کند. گلودرد، عفونت قفسه سینه و آلرژی پوستی و... از جمله حساسیت‌هایی به‌شمار می‌روند که به دلیل مواد شیمیایی برای افراد حساسیت‌هایی را به‌وجود می‌آورند. بنابراین می‌توان گفت که بسیاری از شهرهای آلوده کشوربا فاجعه‌ای با نام آلودگی هوا رنج می‌برند، از این‌رو برای رسیدن به رتبه مطلوب باید  USAQI خود را بهبود بخشد و سطح PM2.5 را کاهش دهد، باید به آنها رسیدگی شود.

چه عواملی در آلودگی هوا تأثیرگذارند؟

کشور ما به دلیل شرایط آب وهوایی و اقلیمی خاص با چالش‌های محیطی همچون آلودگی هوا روبرو است. ایجاد ساخت و ساز به صورت انبوه می‌تواند باعث آلودگی هوا شود، دود وسایل نقلیه، از ‌جمله وسایل نقلیه موتوری اصلی مانند اتومبیل و موتور‌سیکلت و همچنین وسایل نقلیه سنگین مانند کامیون، کامیون و اتوبوس با وزنی بالاتر از یک وزن خاص که معمولا با موتورهای دیزلی کار می‌کنند، از دیگر عواملی آلودگی هوا به‌شمار می‌روند. 80 درصد آلودگی در تهران به عنوان پایتخت کشور ناشی از انتشار وسایل نقلیه است که با توجه به اینکه تعداد وسایل نقلیه هر سال افزایش می‌یابد، رقم نگران‌کننده بالایی است. انتشار گازهای گلخانه‌ای و همچنین دفع نامناسب زباله یا مواد زباله‌ای و  کارخانه‌ها نیز ازدیگر عوامل مهم آلودگی هوا در تهران هستند.

چه زمانی از سال ایران بیشترین آلودگی را تجربه می‌کند؟

در اکثر شهرهای ایران، آلودگی هوا در نیمه سال بیشتر می‌شود. اگرچه تفاوت‌های پراکنده‌ای بین شهرهایی وجود دارد که از محدوده‌های معمول خارج می‌شوند. بالاترین آمار تهران در ماه‌های نوامبر و دسامبر (آبان و آذر) با میانگین سالانه 25.9 میکروگرم در مترمکعب بوده که آن را در محدوده آلودگی متوسط قرار می‌دهد. با نگاهی به اعداد در پایان سال، آنها بسیار فراتر از میانگین سالانه هستند و به 43.9 میکروگرم در مترمکعب و 41.1 میکروگرم در مترمکعب می‌رسند که هر دو در گروه «گروه‌های حساس به مواد ناسالم» قرار دارند. شهرستان شوشتر در «آبان‌ماه سال» 2019 با ضریب بسیار بالای 55.9 میکروگرم بر مترمکعب، بالاترین میزان قرائت سال خود را داشت که بالاترین رکورد ماهانه در کل در ایران بود که رتبه بسیار نامطلوب که برای طبقه‌بندی به‌عنوان چنین طبقه‌بندی به قرائت PM2.5 بین 55.5 تا 150.4 میکروگرم در مترمکعب بود. با درنظرگرفتن این اطلاعات، می‌توان در این ایام از سال که سطوح دود، مه و آلودگی جو را فرامی‌گیرد، اقدامات پیشگیرانه‌ای برای ساکنان انجام داد. استفاده سنگین از وسایل نقلیه و مناطقی که حجم زیادی از ترافیک را مشاهده می‌کنند، اغلب دارای سطوح بالایی از آلاینده‌ها مانند دی اکسید نیتروژن (NO2) و دی اکسید گوگرد (SO2) در هوا هستند، با دی اکسید نیتروژن به‌ویژه در رهاسازی آن از وسایل نقلیه، که اغلب تا حدودی مفید است؛ نشانگر میزان آلودگی تنها با وسایل نقلیه است. آلاینده‌های دیگری که در هوا وجود دارند، می‌توانند آلاینده‌هایی مانند کربن سیاه و ترکیبات آلی فرار (VOC) باشند که هر دو از احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی و همچنین مواد آلی تولید می‌شوند و به‌این‌ترتیب منشأ خود را از هر دو وسیله نقلیه پیدا می‌کنند.

بیشتر بخوانید: 

آسیب جدی آلودگی هوا از سر تا نوک انگشتان پا!/ در روزهای آلوده چه بخوریم؟

جلوگیری از بیماری های ناشی از آلودگی هوا/آلودگی هوا باعث بروز چه بیماری هایی می شود؟

مازوت‌سوزی، سوخت بی‌کیفیت یا تردد بیش از حد؟/ آیا آلودگی هوا، پتانسیل پاسخگوکردن دستگاه‌های مسئول را دارد؟

در زمانی که هوا آلوده است چه بخوریم و چه نخوریم؟!

آلودگی هوا باعث خشونت افراد می شود

راهکار چیست؟

کشورهای بسیاری با افزایش بیماری‌های مربوط به تنفس در سال‌های اخیر، تلاش دارند تا اقداماتی در برابر منابع آلاینده انجام دهند. حذف نهایی اتوبوس‌ها و خودروهای قدیمی و جایگزینی آنها با مدل‌های جدیدتر با گاز طبیعی از جمله راهکارهایی است که این کشورها برای کاهش آلودگی هوا در دست اقدام دارند. همچنین تأمین زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی و معرفی طرح‌های کنترل آلودگی هوا که می‌تواند نظارت دقیق‌تری بر کارخانه‌های متخلف داشته باشند از جمله عوامل کاهش آلودگی هستند.