، ماجرای درگذشت سام زارعی، دانش‌آموز ۱۲ ساله شیرازی، در روزهای اخیر واکنش گسترده‌ای در میان افکار عمومی، فعالان آموزشی و نهادهای رسمی برانگیخته است. بر اساس گزارش‌های اولیه، این دانش‌آموز پایه ششم در یکی از مدارس غیرانتفاعی ناحیه یک شیراز، پس از تماس تلفنی مدرسه با والدینش و شنیدن توبیخ از سوی مدیر و معاون، در منزل اقدام به خودکشی کرده است.

بر اساس اظهارات خانواده سام، وی پس از آنکه مدیر مدرسه او را به دلیل نوشتن یادداشتی خطاب به یکی از معلمان مورد بازخواست قرار داد و از پدرش خواسته شد تا روز بعد او را به مدرسه نفرستد، دچار اضطراب و ناراحتی شدید شد و ساعاتی بعد به زندگی خود پایان داد.

در مقابل، اداره آموزش و پرورش ناحیه یک شیراز اعلام کرده است که هیچ‌گونه تنبیه بدنی یا رفتار خارج از ضوابط در مدرسه صورت نگرفته و فیلم دوربین‌های مداربسته نیز این ادعا را تأیید می‌کند. با این حال، پرونده برای بررسی دقیق‌تر در اختیار مراجع قضایی قرار گرفته است.

پدر سام زارعی در گفت‌وگو با رسانه‌ها اظهار کرده است: پسرم دانش‌آموز آرام و درس‌خوانی بود. تنها اشتباهش نوشتن یک یادداشت کودکانه برای معلمش بود. اما تماس و توبیخ‌های مکرر مدرسه باعث شد روحیه‌اش را از دست بدهد و خواستار رسیدگی دقیق و بی‌طرفانه به رفتار مسئولان مدرسه شد.

دکتر الهام ظهراب نیا مشاور و روان‌درمانگر در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری موج ،  درباره ارتباط رفتار معلمان با اقدام به خودکشی دانش‌آموزان اظهار کرد: معمولاً هیچ فردی صرفاً به‌دلیل یک اتفاق یا یک برخورد خاص به چنین مرحله‌ای نمی‌رسد، اقدام به خودکشی، نتیجه زنجیره‌ای از عوامل است که ممکن است در طول زمان شکل گرفته باشد،  واکنش تند یا تحقیرآمیز یک معلم می‌تواند آخرین جرقه باشد، اما هرگز علت اصلی نیست.

وی  افزود: در این میان باید به مسائل خانوادگی توجه ویژه‌ای داشت اینکه روابط والدین با فرزند در خانه چگونه است، چقدر فضای گفت‌وگو و حمایت وجود دارد و آیا خانواده از نظر عاطفی ایمن است یا خیر، همه در روحیه نوجوان نقش تعیین‌کننده دارند. گاهی خانواده‌هایی وجود دارند که به‌جای پرورشگر بودن، بیشتر قضاوت‌گرند و ناخواسته فشار روانی زیادی به فرزند وارد می‌کنند.

ظهراب نیا با اشاره به تأثیر ژنتیک و پیشینه خانوادگی در بروز رفتارهای پرخطر گفت: در برخی موارد، زمینه‌های ژنتیکی افسردگی یا سابقه اقدام به خودکشی در خانواده دیده می‌شود که ریسک را بالا می‌برد،  بنابراین نباید همه چیز را فقط به رفتار مدرسه یا معلم محدود کرد.

وی در ادامه به ویژگی‌های نسلی و تفاوت نوجوانان امروز با نسل‌های گذشته پرداخت و اظهار داشت: دانش‌آموزان نسل جدید، به‌ویژه نسل ضد، در مقایسه با نسل‌های پیشین تحمل ناکامی کمتری دارند. بسیاری از آنان تک‌فرزندند و به‌دلیل سبک تربیتی متفاوت، تجربه محدودتری از شکست، انتظار یا ناکامی دارند،  همین امر باعث می‌شود در مواجهه با موقعیت‌های تنش‌زا آسیب‌پذیرتر عمل کنند.

به گفته این روان‌درمانگر، تغییر سبک تربیتی در خانواده‌ها نیز بر تعامل با مدرسه اثر گذاشته است: در گذشته خانواده‌ها بیشتر پدرسالار یا مادر‌سالار بودند و کنترل والدین بر فرزندان زیاد بود، اما امروز در بسیاری از خانواده‌ها شاهد نوعی «فرزندسالاری» هستیم،  در چنین شرایطی، اگر مدرسه همچنان بخواهد با شیوه‌های سنتی و دستوری با دانش‌آموز رفتار کند، نتیجه‌ای جز تعارض و مقاومت ندارد.

ظهراب نیا با اشاره به لزوم تغییر در رفتار آموزشی و تربیتی معلمان تأکید کرد: نسل جدید دانش‌آموزان، گفت‌وگو و تعامل می‌خواهد. باید برای او توضیح داد که چرا باید قانون یا چارچوبی را رعایت کند،  مثلاً اگر معلم می‌خواهد او را به مطالعه کتابی تشویق کند، باید دلیل بخواندن آن را توضیح دهد و از مسیر گفت‌وگو پیش برود. سیستم‌های تحقیر و سرزنش، دیگر کارایی ندارند.

وی افزود: یکی از مشکلات امروز این است که معلمان ما در بسیاری از موارد آموزش لازم برای تعامل با نسل زد را ندیده‌اند، دوره‌های ضمن خدمت باید به‌روز شوند و روی بعد روان‌شناسی نسل‌ها و مهارت‌های ارتباطی متمرکز باشند. این موضوع نیاز به سیاست‌گذاری کلان آموزش‌وپرورش دارد.

این مشاور ادامه داد: در کنار آموزش معلمان، لازم است والدین نیز درک درستی از ویژگی‌های روانی فرزندان خود پیدا کنند،  آموزش خانواده‌ها درباره نحوه گفت‌وگو با نوجوان، تشخیص نشانه‌های افسردگی و یادگیری سبک‌های فرزندپروری سالم از الزامات پیشگیری است.

وی همچنین با اشاره به تغییرات ناشی از فناوری در فضای آموزشی گفت: دانش‌آموزان امروز در جهانی زندگی می‌کنند که به‌سرعت در حال تغییر بوده، هوش مصنوعی، ابزارهای دیجیتال و دسترسی گسترده به اطلاعات، شیوه یادگیری و تعامل آنان را دگرگون کرده است،  دانش‌آموزی که با کمک هوش مصنوعی تست کنکور حل می‌کند یا برای مشاوره روانی از ربات‌ها کمک می‌گیرد، دیگر در قالب‌های سنتی آموزش نمی‌گنجد.

ظهراب نیا تأکید کرد: معلمان و کادر مدرسه باید با همین سرعت پیشرفت کنند. اگر ما نتوانیم با زبان این نسل سخن بگوییم، در واقع پل ارتباطی خود را با او از دست داده‌ایم. حتی در انتقال قوانین و مقررات، باید از شیوه‌هایی استفاده کرد که برای نسل دیجیتال قابل پذیرش و منطبق بر منطق گفت‌وگویی باشد.

حادثه سام زارعی، فارغ از ابعاد فردی آن، بار دیگر ضرورت توجه جدی به سلامت روانی دانش‌آموزان، آموزش مهارت‌های ارتباطی به مدیران و معلمان و ایجاد سامانه‌های حمایتی در مدارس را یادآور کرده است.