، شب سه‌شنبه (۱۸ شهریور)  در اقدامی که می‌تواند تنش‌های هسته‌ای میان ایران و جامعه بین‌المللی را کاهش دهد، گروسی، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) با عراقچی در قاهره توافقی را امضا کردند که راه را برای ازسرگیری بازرسی‌های بین‌المللی از سایت‌های هسته‌ای کشورمان هموار می‌کند. این توافق، با میانجی‌گری مصر، در حالی حاصل شد که همکاری هسته‌ای دو طرف از ژوئیه ۲۰۲۵ به دلیل قانون مصوب مجلس و متأثر از حملات آمریکا و اسرائیل به سایت‌های هسته‌ای کاملاً متوقف شده بود.

قانون مذکور شامل توقف کامل بازرسی‌ها، گزارش‌دهی و نظارت آژانس بر برنامه هسته‌ای ایران بود. بر اساس این مصوبه، بازرسان IAEA اجازه بازدید از سایت‌ها را بدون تأیید شورای عالی امنیت ملی ایران ندارند و آژانس موظف به تضمین امنیت تأسیسات هسته‌ای پیش از هرگونه همکاری است. پس از این تصویب این طرح در مجلس بود که آژانس همه بازرسان خود را از ایران خارج کرد و نظارت بر ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران مختل شد. این قانون، که به عنوان پاسخی به «نقض حاکمیت ایران» توصیف شده، روند همکاری ها با آژانس را تغییر داد.

مفاد کلیدی توافق ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

توافق امضاشده در قاهره، چارچوبی عملی برای ازسرگیری همکاری ارائه می‌دهد و بر احترام به حاکمیت ایران و امنیت ملی آن تأکید دارد. مفاد اصلی این توافق عبارتند از:

-ازسرگیری بازرسی‌ها در سایت‌های غیرآسیب‌دیده: این بازرسی شامل تأسیسات نطنز و فردو می‌شود، اما سایت‌های بمباران‌شده مانند فوردو همچنان ممنوع برای بازرسی مستقیم هستند.

-حسابرسی ذخایر اورانیوم غنی‌شده: ایران متعهد به ارائه گزارش ویژه‌ای در مورد مکان، وضعیت و موجودی اورانیوم غنی‌شده است. آژانس تأکید دارد حسابرسی مذکور برای رعایت معاهده عدم اشاعه هسته‌ای (NPT) ضروری است.

-همکاری کامل و مذاکرات بیشتر: دو طرف بر همکاری کامل طبق NPT توافق کرده‌اند. این شامل نظارت بر نصب تجهیزات جدید و به‌روزرسانی داده‌های هسته‌ای است. همچنین، چارچوبی برای مذاکرات آتی در مورد دسترسی به سایت‌های آسیب‌دیده و حل اختلافات باقی‌مانده پیش‌بینی شد.

-زمان‌بندی: توافق اخیر شامل یک بازه ۳۰ روزه برای اجرای اولیه است که اگر رعایت نشود، می‌تواند به فعال‌سازی مکانیسم ماشه منتهی شود. بنابراین کارشناسان این توافق را «گامی مهم برای دیپلماسی هسته‌ای» توصیف کردند.

تأثیر توافق با آژانس بر جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها

توافق با آژانس هرچند محدود، می‌تواند زمینه‌ای برای احیای مذاکرات گسترده‌تر بر سر برجام  فراهم کند، اما کارشناسان هشدار می‌دهند که عدم دسترسی به سایت‌های کلیدی می‌تواند نظارت را ناکارآمد نگه دارد. در این خصوص دیپلمات‌های غربی تأکید کرده‌اند اگر ایران در بازه 30 روزه توافق (تا حدود 9 اکتبر ) به تعهدات خود عمل نکند، کشورهای غربی ممکن است پیش از پایان مهلت فعالسازی اسنپ بک در 20 اکتبر، آن را فعال کنند. بنابراین از دید اروپایی‌ها مهلت اکتبر مانند شمشیر داموکلس بالای سر مذاکرات است. این نشان‌دهنده فشار زمانی برای ایران و غرب برای رسیدن به توافقی پایدار پیش از انقضای مهلت است.

از این رو کماکان خطر بازگشت تحریم‌ها وجود دارد و لذا انتظار نمی‌رود بازار ارز و طلای ایران که این روزها متأثر از شرایط سیاسی، نوسانات زیادی را تجربه می‌کند، روند کاهش به خود بگیرد.

دلیل آن هم اظهارات کارشناسان و مقامات غربی از زمان امضا توافق با آژانش است. در این راستا کلسی دیوِنپورت، مدیر سیاست تسلیحاتی در انجمن کنترل تسلیحات، توافق را «گامی حیاتی برای دیپلماسی هسته‌ای» توصیف کرد، مشروط بر اینکه «اجرای آن پیگیری شود.» او هشدار داد که بدون دسترسی کامل به ذخایر اورانیوم غنی شده،  خطر افزایش غنی‌سازی ایران همچنان وجود دارد.

دیوید آلبرایت از مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی (ISIS) عنوان کرد توافق با آژانس «می‌تواند تنش‌ها را کاهش دهد»، اما «سایت‌های بمباران‌شده همچنان نقطه کور بزرگی ایجاد می‌کنند» و ممکن است ایران را به سمت برنامه‌های پنهان سوق دهد. همچنین، گزارش مؤسسه مطالعات جنگ (ISW) سه شرط کلیدی را برجسته کرد: مشخص شده وضعیت اورانیوم‌های غنی شده، همکاری کامل، و ازسرگیری نظارت، که این سه عامل  «فرصتی برای جلوگیری از تشدید» است.

به طور کلی آنچه از توافق با آژانس به دست آمد صرفاً مهلتی برای مذاکره و تعویق اجرایی شدن مکانیسم ماشه دست‌کم تا 30 روز آینده است. اما شکنندگی توافق و محدودیت دسترسی به سایت‌های کلیدی (مانند فردو) به این معناست که خطر مکانیسم ماشه همچنان وجود دارد. از این رو باید گفت این توافق، یک راه‌حل دائمی محسوب نمی‌شود.