، بازار طلا و ارز در ایران علیرغم جنگ ۱۲ روزه و روزهای پرتنش دو ماه گذشته متأثر از آتش بس که شایعات زیادی در مورد وقوع دوباره درگیری مطرح بود، تلاطم شدیدی را تجربه نکرد. اما با نزدیک شدن به ضرب العجل تروئیکای اروپا برای فعال کردن مکانیسم ماشه در نهم شهریور، بازار آرام آرام به سمت صعودی شدن حرکت کرد و پس از نشست روز سه شنبه (۴ شهریور) معاونین وزرای خارجه ایران، آلمان، فرانسه و انگلیس که در ژنو برگزار شد، این حرکت سرعت بیشتری یافت. دلیل آن هم بیانیه مشترک و یا نتیجه مشخص ملموس از گفتگوهای چهارجانبه بود.

اگرچه سخنگوی وزارت خارجه کشورمان اعلام کرد گفتگوها با اروپا ادامه دارد اما شب چهارشنبه، رویترز به نقل از منابعی مدعی شد چهار دیپلمات غربی تأیید کرده‌اند آلمان، بریتانیا و فرانسه احتمالاً از پنجشنبه فعال‌سازی مکانیسم ماشه را آغاز خواهد کرد. این منابع گفته‌اند اروپایی‌ها امیدوارند تهران ظرف ۳۰ روز آینده تعهداتی درباره برنامه هسته‌ای خود ارائه دهد تا مانع از اجرای کامل این روند شوند.

در واقع به نظر می رسد اروپا البته با همراهی آمریکا، بنا دارد آخرین فشارها را نیز وارد سازد تا به اهدافش دست یابد. در این راستا اخباری غیرموثقی منتشر شد که برنامه اروپا مجبور کردن جمهوری اسلامی ایران به انجام مذاکره با آمریکا به عنوان یکی از شروط عدم فعال کردن اسنپ بک است. اما تهران بارها از منابع مختلف به صورت رسمی و غیررسمی تأکید کرده است تحت فشار وارد گفتگو نمی شود و عراقچی نیز اخیراً عنوان کرد اکثریت مردم ایران مایل به مذاکره با آمریکا نیستند. زیرا این کشور در حالی که طرفین در حال آماده شدن برای دور ششم گفتگوها بودند چراغ سبز حمله به ایران را به اسرائیل نشان داد و به نوعی به دیپلماسی خیانت کرد. 

سخنان عراقچی ختم کلام رویکرد و جهتگیری کنونی جمهوری اسلامی ایران در شرایط کنونی است و به نظر می رسد در هماهنگی کامل با مقامات ارشد نظام مطرح شده باشد. بنابراین هرقدر اروپا فشار وارد کند، تهران در این برهه وارد گفتگو با آمریکا نخواهد شد. 

همچنین خبرگزاری رویترز اعلام کرده است تروئیکای اروپایی پیشنهاد داده‌اند، اگر ایران اجازه بازرسی‌های کامل آژانس بین المللی انرژی اتمی را بدهد و درباره ذخایر اورانیوم خود شفاف‌سازی کند، آغاز مکانیسم ماشه تا شش ماه به تعویق خواهد افتاد. این پیشنهاد در حالی مطرح می شود که روز چهارشنبه بازرسان آژانس به ایران آمدند تا بر روند تعویض سوخت نیروگاه بوشهر نظارت کنند بدون اینکه طبق قانون مصوب مجلس، اجازه بازرسی سایر سایتها را داشته باشند. بنابراین مسئله دور ماندن بازرسان بین المللی از سایت های هسته ای کشورمان، موضوعی است که اروپا از آن ناراحت است و تلاش دارد با دادن امتیازی مانند تعویق اجرای اسنپ بک، فعالت هسته ای ایران را دوباره زیر نظر بگیرد.

با توجه به این فضا مه آلود و فشار و تنش، کماکان احتمال فعال شدن اسنپ بک وجود دارد. در این صورت باید منتظر چه اتفاقاتی باشیم؟

الف)بازگشت تحریم های سازمان ملل

جمهوری اسلامی ایران از سال 1357 که انقلاب اسلامی پیروز شد، تحت تحریم است و در این 46 سال هرگز دوره ای نبوده که تحریمی علیه کشورمان وجود نداشته باشد. اوج این فضا مربوط به سالهای 2006 تا 2009 است که شش قطعنامه سازمان ملل بر ضد ایران تصویب شد و امروز همان قطعنامه ها در قالب مکانیسم ماشه تبدیل به ابزاری امتیازگیری غرب در مسئله هسته ای شده است. 

اگرچه این تحریم ها پس از امضا برجام در یک دهه قبل، برداشته شد اما تحریم های یکجانبه آمریکا و اروپا باقی ماند. برای مثال از ابتدای سال جاری شاهد هستیم دولت آمریکا به بهانه های مختلف بر تعداد این تحریم ها افزوده و اخیراً هم دولت انگلیس بخشی از ساختار نفتی و مالی ایران را تحریم کرد. با این حال تحریم های سازمان ملل که مصوب شورای امنیت و ذیل فصل هفت منشور است، می تواند موج جدیدی از فشارهای مالی، اقتصادی و تجاری را به کشور وارد سازد که به طور جزئی تر شامل موارد زیر می شود:

تحریم‌های تسلیحاتی: صادرات و واردات سلاح به ایران، شامل سلاح‌های سبک، سنگین، مهمات، سامانه‌های موشکی و حتی فناوری‌های مرتبط، به‌طور کامل ممنوع می‌شود. ایران از خرید یا فروش هرگونه تجهیزات نظامی (چه از طریق رسمی و چه غیررسمی) منع خواهد شد.

تحریم‌های موشکی: هر نوع فعالیت ایران در حوزه موشک‌های بالستیک، اعم از آزمایش، تولید، تحقیق و توسعه، یا تامین قطعات و فناوری مربوط، تحت ممنوعیت کامل سازمان ملل قرار می‌گیرد. همکاری با نهادهای خارجی در این زمینه نیز مجازات‌پذیر خواهد شد.

تحریم‌های مالی و بانکی: تمامی دارایی‌های نهادهای کلیدی جمهوری اسلامی (از جمله بانک مرکزی ایران، بانک‌های دولتی، صندوق توسعه ملی و موارد دیگر) در خارج از کشور مسدود خواهد شد. انتقال پول، افتتاح حساب، ارائه خدمات بانکی یا سرمایه‌گذاری خارجی در ایران به‌شدت محدود یا ممنوع خواهد شد.

تحریم‌های حوزه انرژی (نفت وگاز): صادرات نفت خام، گاز طبیعی، محصولات پتروشیمی و دیگر منابع انرژی ایران بار دیگر تحت تحریم قرار خواهد گرفت. سرمایه‌گذاری خارجی در بخش انرژی ایران ممنوع می‌شود و شرکت‌های بین‌المللی از هر نوع مشارکت در پروژه‌های نفتی یا گازی ایران باز داشته می‌شوند.-بازگشت فهرست‌گذاری افراد و نهادها: ده‌ها نهاد، سازمان و شخصیت حقیقی ایرانی که در گذشته تحت تحریم بودند و با برجام از فهرست خارج شدند، دوباره به لیست سیاه تحریم‌های شورای امنیت بازمی‌گردند. این شامل مقامات سپاه پاسداران، وزارت دفاع، سازمان انرژی اتمی، شرکت‌های وابسته به بیت رهبری و دیگر نهادهای کلیدی می‌شود.

نکته مهم آنکه اجرایی شدن این تحریم ها با الزام تمام کشورها به رعایت آنها همراه خواهد بود.ب)خروج ایران از معاهده ان.پی.تیمعاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای موسوم به ان.پی.تی در سال ۱۹۸۶ توسط ایرلند به سایر کشورها پیشنهاد شد در دوران جنگ سرد به امضای آمریکا و ۵۶ کشور رسید. ایران نیز جز اولین کشورهایی بود که این معاهده پیوست. این معاهده با هدف سامان دهی و جلوگیری از توسعه تسلیحات هسته ای بود در عین حالی که اجازه استفاده از انرژی هسته ای به صورت صلح آمیز را می داد.

طبق همین معاهده اعضا، می توانند از صنعت غنی سازی برخوردار باشند. از سویی ماده ۱۰ معاهده NPT مشخص می کند یک دولت عضو می‌تواند در صورتی که رویدادهای فوق‌العاده مرتبط با معاهده منافع عالی آن را به خطر بیندازد، از معاهده خارج شود. بنابراین این توافق اجازه خروج هم به اعضا می دهد اما قطعاً تبعاتی برای آن عضو به دنبال خواهد داشت. اعمال تحریم‌های سیاسی و اقتصادی یکی از تبعات خروج کشورها از این توافق است. در این صورت عملاً کشور مذکور از معادلات بین‌المللی کنار گذاشته می شود. در چنین شرایطی این کشور دیگر از نظر حقوقی ملزم به خودداری از توسعه تسلیحات هسته‌ای نخواهد بود. می‌تواند بازرسان آژانس را اخراج و تمام اقدامات نظارتی را متوقف کند. همچنین غنی‌سازی اورانیوم خود را به سطح تسلیحاتی برساند.

با توجه به این نکات، شاهد هستیم جمهوری اسلامی ایران هشدار داده است اگر مکانیسم ماشه فعال شود و تحریم های سازمان ملل برگردد، از این معاهده خارج خواهد شد. زیرا فعال شدن اسنپ بک و پیامدهای خروج از ان.پی.تی، در عمل برای ایران یکی است. اما فضا برای توسعه قابلیت های هسته ای پابرجا می ماند.ج)تلاطم در بازارهای مالی داخلیاثر بزرگ چنین تحولاتی، بهم ریختن بازارهای مالی ایران است. بالا رفتن قیمت ارز، طلا و حتی تورم در عین رکود. اما این پیامدها می تواند مقطعی باشد و پس از کاهش هیجانات اولیه، بازارها به ثبات و تعادل برسد و روند نزولی در پیش بگیرد. این مهم، مستقیماً به عملکرد دولت و نهادهای حاکمیتی بستگی دارد. آرام کردن افکار عمومی، اطمینان دادن به بازار بابت تأمین ارز مورد نیاز واردات و اتخاذ تصمیم هایی برای حفظ ارزش ریال از جمله این اقدامات است. در نهایت اینکه آنچه در فضای سیاسی بین المللی در حال وقوع است، آخرین تلاش های غرب برای تحمیل نظراتشان بر حوزه هسته ای است که غربی ها متأثر از فراکنی اسرائیل آن را تهدیدی برای خود تلقی می کنند.