به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج، نشست خبری نمایشگاه آثار خوشنویسی میرزا غلامرضا اصفهانی و رونمایی از کتاب مجموعه آثار این خوشنویس مطرح با حضور محمدرضا اصلانی مستندساز و مشاور هنری، محمدعلی صحرانورد مدیر انتشارات کتابسرای نیک، زروان بختیار فرزند مرحوم مظفر بختیار و امیرحسین عبداللهی مدیر گالری آریانا سه‌شنبه ۱۲ آذرماه در خانه همایش برگزار شد.

* سه بعد مهم یک کتاب نفیس

محمدرضا اصلانی که از دیرباز به همراه مرحوم مظفر بختیار در تهیه محتوای کتاب همراهی و همکاری داشته گفت:  از سه منظر باید به این کتاب نگاه کرد. یکی اهمیت هنر میرزا غلامرضاست، دومی اهمیت مولف آن مرحوم بختیار است و قسمت سوم کار ارزنده‌ای است که ناشر و تیم فنی کتاب برای چاپ آن انجام داده‌اند.

وی افزود: مرحوم بختیار از سال ۶۴ مشغول این کار شد و کتابی که از مجموعه آثار میرزا غلامرضا منتشر شده است، حاصل زحمات چندین ساله مرحوم بختیار و فرزندانش است که این آثار با وسواسی خاص از گوشه و کنار جمع‌آوری شده است، چون میرزا غلامرضا آثار بسیاری دارد و حتی آثار کپی و جعلی بسیاری هم از او وجود دارد که جمع کردن و اصالت سنجی آنها کار بسیار سختی بود. مرحوم بختیار بسیار جستجو کرد تا آثار حتی دست چندم نیز مورد بررسی قرار دهد و نظارت دقیقی روی آنها داشت.

این هنرمند ادامه داد:  باتوجه به اینکه از میرزا غلامرضا آثار غیراصل بسیاری موجود هست، کارشناسی و دست‌یابی به نسخه‌ی اصلی آثار ایشان کار سخت و زمان‌بر و حساسی بود که دکتر بختیار با ظرافت و دقت بسیاری انجام دادند. مرحوم بختیار کار پژوهشی عظیمی را انجام داد و گرچه خودش از معتبرترین کارشناسان این حوزه بود با این حال از نظر کارشناسی افراد دیگر مانند آقای عتیقی هم استفاده می‌کرد تا از اصالت آثار مطمئن باشد. همه این‌ها را به انضمام زندگی نامه میرزا غلامرضا در این کتاب داریم. زندگی نامه‌ای هم که مرحوم بختیار جمع‌آوری کرده بسیار ازنده و درخور است. 

این مستند ساز در ادامه اظهار داشت: متاسفانه برای ثبت زندگینامه هنرمندان در ایران مشکلات بسیاری وجود دارد و تقریبا هیچ منبعی در اختیار ما نیست. آنچه که هست کوتاه‌نوشت‌هایی در ستایس آنهاست و تحلیلی از زندگی و کارشان وجود ندارد. این نکته‌ای بود که مرحوم بختیار به آن توجه داشت و برای تدوین زندگینامه هنرمندان جز به جز موارد را بررسی می‌کرد.

* نتیجه چهل سال تلاش در یک کتاب

وی سپس به روند انجام این پروژه و زمانی که برای آن صرف شد اشاره کرد و گفت: این کار بالغ بر ۴۰ سال و تا آخرین لحظات زندگی مرحوم بختیار زمان برد. همانطور که گفتم دکتر این پژوهش را دقیقا از ۶۴ شروع کرد و تا پایان حیاتش یعنی ۹۴ مشغول جمع‌اوری و پژوهش بود. دقیقا ۳۰ سال تلاش ایشان را ما در این کتاب داریم. ده سال پایانی عمرشان سرعت کار به دلیل بیماری کم شده بود اما همچنان مشغول بودند. بخش قابل توجهی از کار را ما لیتوگرافی هم کرده بودیم، عکاسی کرده بودیم اما بعدا در ده سال بعد از شروع کار، دیگر آن تصاویر خیلی به کار نیامد چون ابزارهای جدید و تکنولوژی جدید دیجیتال آمده بود و دکتر بختیار باتوجه به وسواس کاری شدیدی که داشتند  گفتند که مجدد عکاسی بشود و از آن لیتوگرافی اولیه استفاده نکردند.بعد از او نیز برعهده دو فرزندش اورمزد و زروان قرار گرفت و اگر این دو نبودند به سرانجام نمی‌رسید.

اصلانی در تشریح دلیل طولانی شدن این کار گفت: کمتر نشری وجود دارد که با وسواس و نکته سنجی های دکتر بختیار کنار بیاید و نشر کتابسرای نیک یا جیحون سابق این مسئولیت را پذیرفت و کار را به سرانجام رساند. البته این وسواس‌ها از سرعلاقه و با نگاهی علمی بود و از یافته های مداوم بختیار در مورد میرزا غلامرضا نشات می گرفت.

وی افزود: مرحوم بختیار، محققی ریزبافت بود نه سطحی که با علاقه زائد الوصفی به دنبال جمع آوری اطلاعات بود. وی تا آخرین لحظات نکات جدیدی می یافت و دسترسی طولانی مدت آن مرحوم به کتابخانه دانشگاه تهران و کتابخانه ها و دانشگاه‌های خارج کشور  از جمله کتابخانه بریتیش میوزیوم (موزه بریتانیا) و وسواس علمی این محقق، به گونه‌ای بود که کار را باید بسیار حرفه‌ای و دقیق انجام می‌دادیم. من شاهد بودم که وقتی مثلا دکتر بختیار به رنگ بخشی از گوشه‌ کار در عکاسی ایرادی می‌گرفت ناشر با صبوری کنار می‌آمد. حتی شاید بیست مرتبه مقدمه‌ای که دکتر نوشت را خودش بازنویسی کرد و ناشر کنار می‌آمد. 

* غلامرضا واضع تیزی قلم در خوشنویسی

این مستند ساز در ادامه سخنانش درباره‌ ویژگی‌های میرزا غلامرضا گفت: ما خوشنویسان بسیار بزرگی داشته‌ایم در طول تاریخ و تنها خوشنویسانی که در دنیا می‌توان با خوشنویسان ایرانی مقایسه کرد خوشنویسان چینی هستند که آثارشان فقط تکنیک ندارد و واقعا خوشنویسی‌شان یک هنر اعلا است. درواقع یک راهبرد ذهنی و عینی است. همین مسئله در خوشنویسی ما به نحو دیگری وجود دارد. تقریبا می‌توانیم بگوییم که تمام خوشنویسان ما جزو گروه عرفا بودند. یک سبقه‌ عرفانی دارند.  یک تمرکز عرفانی گویا برای خوشنویسی وجود دارد. میرزا غلامرضا درواقع واضع تیزی قلم در خوشنویسی است. انگار قلم را تیز می‌کرد. اصلا تراش قلم یک نکته‌ مهم در خوشنویسی بوده و هر خوشنویسی تراش قلمش به گونه‌ای خاص بوده، مرکبشان را خودشان می‌ساختند. درباره‌ کاغذی هم که انتخاب می‌کردند همین وسواس بوده. همان وسواسی که دکتر بختیار هم در کارش داشت. 

* معرف سیاه مشق به عنوان یک هنر مستقل

فارغ از این‌ها یکی از تفاوت‌های میرزا غلامرضا با خوشنویسان قبلی در کرسی بندی نستعلیق است. بعد از میرعماد سبک کاملا متمایزی ایجاد کرد. همچنین یک کار شاخص دیگری که میرزا غلامرضا کرده بود، تبدیل سیاه مشق به یک هنر بود و با خوشنویسی سیاه مشق، سیاه مشق را به عنوان هنری مجزا معرفی کرد و آنرا به هنری اصیل تبدیل کرد. مضمون خط در سیاه مشق مطرح نیست و خود حروف نقش بنیادین پیدا کرده‌اند و ناقل زیبایی شناسی شده‌اند و در ذات خودشان مطرح شدند نه در معنایی که به ذهن متبادر می‌کنند.  این کار را بعدها در کار هنرمندان اروپایی دیدیم. شاید بتوانیم بگوییم که واضع این امر میرضا غلامرضاست. هرچند آن قدر که باید به آن نپرداخته‌ایم و می‌توانستیم آن را به دنیا عرضه کنیم به عنوان هنر میرزا اما نکردیم.

اصلانی تأکید کرد: این کتاب، شک و تردیدهای موجود درباره آثار میرزا غلامرضا اصفهانی را از بین برد و به خوبی توانست آثار اصل او را مشخص کند.

* حسرت ساخت مستند میرزاغلامرضا بر دل اصلانی

اصلانی در پاسخ سوال خبرنگار خبرگزاری موج مبنی بر اینکه به رغم حضورش که مستندسازی توانمند است چرا فیلم مستندی با همراهی مرحوم بختیار درباره میرزاغلامرضا اصفهانی ساخته نشد، گفت: اتفاقا در زمان حیات مظفر بختیار، قرار گذاشته بودیم فیلم زندگینامه بسیار جزیی‌ از میرزاغلامرضا اصفهانی بسازیم، چراکه زندگی دراماتیکی داشته است. او روحیات عرفانی اشتها و حتی در مقطعی به اتهام بابی بودن به زندان می رود و زمانی هم به قتل متهم می شود. حتی بعد از اینکه او را بی گناه می دانند به مدت بیست سال در اتاقی در باغ فردوس حتی نظر در حصر قرار می‌دهند که اتفاقا از همین فراغت استفاده کرده و بهترین شاهکارهایش را خلق می کند. بنابراین درصدد بودم که با پایان پروژه کتاب به نگارش فیلمنامه بپردازم که متاسفانه دوست هم سن و سال خودم مظفر بختیار را از دست دادم. دوستی که در هر ملاقات از او چیزهای بسیاری می آموختم و دیگر انگیزه ای برای تولید آن فیلم برایم نماند.

* حیثیت از دست رفته سینمای ایران از نگاه یک مستندساز

وی با انتقاد از فضای امروز حاکم بر سینمای ایران ادامه داد: متاسفانه دیگر کسی به آثار فاخر و فرهنگی توجهی ندارد و موج تجاری سازی سینما را فرا گرفته و جایگاه فرهنگیش را مخدوش ساخته است. باید حیثیت فرهنگیِ هنر و بویژه سینما را به کشور بازگردانیم و برای این منظور باید آثار و زندگینامه بزرگانی چون میرزاغلامرضا اصفهانی را جدی‌تر گرفت چراکه اینها گنجینه‌های ما هستند.

* یک نمایشگاه پنج روزه از آثار میرزا غلامرضا

در ادامه این نشست امیرحسین عبداللهی مدیر گالری آریانا نیز درباره نمایشگاه گفت: نمایشگاه آثار خوشنویسی میرزاغلامرضا اصفهانی به بهانه رونمایی از کتاب نفیس این مجموعه جمعه ۱۵ آذرماه و تنها به مدت پنج روز در گالری آریانا دایر خواهد بود. آثار ارائه شده در این نمایشگاه شامل  ۸ تابلو و سه کتیبه از آثار میرزاغلامرضا اصفهانی می‌شود. همچنین محمد احصایی، محمدرضا اصلانی و حسام‌الدین عتیقی کیوریتور نمایشگاه در مراسم افتتاح و رونمایی کناب سخنرانی خواهد داست.

وی تاکید کرد: آثار ارایه شده از مجموعه‌های شخصی هستند و برای فروش نیستند. البته کتاب چاپ شده برای فروش است و قیمت این اثر نفیس که تنها در ۵۰۰ نسخه شماره دار و به صورت کلکسیونی منتشر می شود، مبلغ یک میلیون و ۸۵۰ هزار تومان است گرچه با تلاش ناشر ۱۰۰ نسخه از آن با جلد سوخته و همانند آنچه که در زمان قدیم و برای چاپ دستی اتفاق می افتاد عرضه خواهد شد.

عبدالهی در پاسخ به خبرنگار موج در مورد مهمانان ویژه و جزییات مراسم رونمایی گفت: مجموعه داران بزرگ و مشتریان گالری در لیست مدعوین ما قرار دارند که مهمانان ناشر و خانواده بختیار هم به آن اضافه خواهد شد. روز اول یک‌پرایوت ویو محسوب می شود گرچه از همان روز بازدید برای عموم آزاد است.

* شانزده سال تلاش یک ناشر برای تولید یک کتاب نفیس

پس از آن محمدعلی صحرانورد مدیر انتشارات کتابسرای نیک نیز درباره تولید این کتاب توضیح داد: با حساسیتی که مرحوم بختیار روی کتاب داشتند، برای طراحی و چاپ این کتاب یک تیم طی ۱۶ سال وقت گذاشتیم و همه تلاش کردیم بهترین آنچه که با امکانات چاپ‌در ایران ممکن است را برای تولید آن انجام دهیم. گرچه این تلاش و امکانات هزینه‌بر است اما امیدوارم این کار آغازی باشد تا در اینده کارهای بیشتری برای دیگر هنرمندان انجام شود.

وی در پاسخ به سوال خبرنگار خبرگزاری موج در مورد اینکه چرا همانند برخی قرآن های نفیس چاپ این کتاب قیمتی را در خارج از کشور انجام نداده اند گفت: قرآن های نفیس از جمله کتاب‌هایی هستند که با توجه به پشتیبان هابی که دارند محدودیتی برای هزینه کردن ندارند اما در مورد یک کتاب هنچنری، بخصوص وقتی ناشر خصوصی پشت این کار قرار دارد هزینه های حمل و نقل و سایر موارد امور چاپ و نشر بسیار سنگین می شود و اگر هم ناشر خصوصی این هزینه ها را تقبل کند قیمت اثر به قدری بالا می رود که شاید خریداری برای آن نباشد.

* کیفیت چاپ ایران کمتر از آلمان نیست

اصلانی، مشاور هنری پروژه هم در همین خصوص گفت: خوشبختانه در حال حاضر ابزارهای چاپ پیشرفته وارد ایران شده و هوش تکنولوژیک ایرانی ها هم بالاست و با اتکا به همین هوش ژنتیک، کار را با کیفیت بالایی انجام می دهند. گرچه چاپ نفیس در ایتالیا در بالاترین سطح جهان انجام می شود اما چاپ ما قابلیت رقابت با کشورهایی همچون آلمان و آمریکا را دارد.

زروان بختیار فرزند مرحوم بختیار درباره زمان تدوین این کتاب و آنچه که او برادرش برای انتشار آن انجام داده اند گفت: این کتاب حاصل عمر پدرم است و اینکه از کجا شروع کرده است را واقعا به خاطر ندارم. البته پدرم قصد کار روی آثار دیگر هنرمندان نیز داشت اما متاسفانه اجل مهلتش نداد. محتوای کتاب در زمانی که پدر در قید حیات بودند نهایی شد و من و برادرم تنها به مسایل فنی کتاب پرداختیم و هیچ نیازی برای اعمال تغییرات بر روی آن وجود نداشت.

وی در پاسخ به خبرنگار ما در مورد تعداد آثار حاضر در این کتاب گفت: بالغ بر ۲۷۰ اثر از آثار میرزاغلامرضا اصفهانی و برخی از شاگردانش در این کتاب نفیس چاپ شده است و به جرات می‌توان گفت که کتاب حاضر می‌تواند به عنوان مرجعی برای بررسی آثار میرزاغلامرضا اصفهانی و همینطور زندگی‌نامه اش در اختیار علاقمندان قرار گیرد.

امیرحسین زندی، مشاور پروژه هم در پاسخ به خبرنگار موج در مورد نحوه همکاری اش با این پروژه گفت: گالری آریانا به هنر و نمایش آثار هنری باکیفیت می اندیشد و کتاب سرای نیک هم پیشنهاد داشتند که همزمان با رونمایی از کتاب، نمایشگاهی از برخی آثار این خوشنویس مطرح و فقید برگزار شود تا حس بهتر و شناخت بیشتری در مخاطبان ایجاد شود. من هم بواسطه سابقه فعالیتم در حوزه نمایشگاه‌های هنری می دانستم که خانواده عبداللهی بزرگترین کار میرزا غلامرضا از نظر ابعاد و همینطور آثار دیگری هم از این هنرمند در مجموعه خود دارند پس طبیعی بود که امتیاز برپایی این رویداد به گالری اریانا برسد و به همین دلیل قرار شد آثار دیگر نیز در این گالری به نمایش درآیند.

 * یک گالری دار باهوش فرصت‌هایی مثل این را از دست نمی‌‌دهد

مدیر گالری آریانا در پایان و در پاسخ به خبرنگار ما در مورد اینکه چگونه از نمایش آثار هنر مدرن و معاصر به نمایش آثاری سنتی گرایش پیدا کرده است، گفت: درست است گالری‌ها بر اساس گونه ای از آثار و سبک هنری کار می‌کنند اما یک گالری دار باهوش فرصت‌هایی مثل این فرصت را قطعا از دست نمی‌‌دهد.

در پاسخ به همین سوال، محمدرضا اصلانی هم تصریح کرد: واقعیت این است که از سال ۱۹۵۰ کالیکرافی وارد نقاشی شده است و با نگاه هنر امروز، میرزا غلامرضا یکی از مدرن‌ترین ها است و یک اندیشه مدرن را از رنگ، حروف و ترکیب بندی در آثارش به نمایش می گذارد.

* اطلاعات کلی کتاب

در کتاب «مجموعه آثار خوشنویسی میرزا غلامرضا اصفهانی» در فصول سیاه‌مشق، ۱۴۵ قطعه؛ کتابت ۴۷ قطعه؛ کتیبه و لوحه‌نگاری ۱۷ قطعه؛ طرح مهر و واگیره ۲۴ قطعه؛ شکسته ۲۶ قطعه؛ تعلیمی و سطرنویسی ۴۶ قطعه و‌ مستندات ۷ قطعه تابلو و اثر هنری از میرزا غلامرضا به چاپ رسیده است. این آثار از ۳۰ مجموعه‌ شخصی، چهار موزه و کتابخانه‌ دانشگاه تهران جمع‌آوری و عکاسی شدند. 

بر روی کتاب، یک مولاژ منقوش به چشم می‌خورد که برگرفته از آثار میرزا غلامر‌ضا و از جنس رزین پلی‌استر با فیلر کربنات کلسیم بوده و با رنگ‌های اکلریک  تزئین و سپس پتینه شده است.

مظفر بختیار در زمان حیاتش تحقیق مفصلی درباره‌ زندگی مادی و معنوی میرزا غلامرضا انجام داده بود و تمامی آثار مدونی که اشاره‌ای به زندگی میرزا داشت را از گوشه کنار گردآوری و بررسی کرد. حاصل این تحقیقات در فصل ابتدایی کتاب و در ۱۰۳ صفحه به صورت مفصل در سه بخش زندگی‌نامه، کتابشناسی و شاگردان و یاران با تصاویر و شرح کامل آورده شده‌است.

این اثر در سایز رحلی و با ابعاد ۲۱۰ * ۲۸۰ سانتی متر و جلد سخت چاپ شده است. تعداد صفحات کتاب ۵۶۸ صفحه است. ۲۴ صفحه‌ی اول و ۸ صفحه‌ی آخر کتاب با کاغذ کارتی ۱۴۰گرمی مات مارک موریم ساخت کشور کره‌ جنوبی تولید شده است و ۵۳۶ صفحه از متن که شامل تابلو خط‌هاست، با کاغذ گلاسه‌ براق، کاغذ مارک هانسول کره‌ جنوبی با گراماژ ۱۵۰ گرم چاپ شده‌است.

 تعداد ۵۰۰ نسخه از این اثر در پاییز ۱۳۹۸ تولید شده و شماره‌‌ هر نسخه چاپی در صفحه‌ اول کتاب مربوطه درج شده است. درون جعبه ای چوبی به ابعاد ۳۱*۴۳ سانتی متر، مجموعه‌ای شامل یک نسخه از کتاب، یک شیشه دوات دست‌ساز با گیره‌ برنجی و یک عدد قلم درشت‌نویسی از نی خیزران قرار دارد. روی هر گیره‌ برنجی و قلم نی کتیبه اذا جاء نصرالله والفتح … با خط میرزا غلامرضا حک شده است. دَرِ شیشه دوات از چوب گردو است و روی آن امضای حک شده میرزا غلامرضا دیده می‌شود. یک پاکت حاوی  قطعه عکسی از میرزا غلامرضا و یک قطعه نامه به دستخط او نیز درون جعبه قرار دارد. روی تمامی این قطعات شماره‌ای ثبت شده است که با شماره‌ صفحه‌ اول کتاب مطابقت دارد.

قیمت کتاب یک میلیون و هشتصد پنجاه هزار تومان است.