،جشن‌ها و شب‌نشینی‌هایی که در شب یلدا توسط مردم در اقصی نقاط کشور برگزار می‌شود، یک سنت دیرینه محسوب می‌شود که تا امروز نیز نه تنها از ارزش آن چیزی کم نشده است، بلکه جایگاه بسیار ویژه‌ای در نزد ایرانیان پیدا کرده است.

واژه «یلدا» به معنای «زایش زادروز» و تولد است. ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر می‌شوند و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند و از این رو به دهمین ماه سال دی (به معنای روز) می‌گفتند که ماه تولد خورشید بود.

فلسفه شب یلدا از دیرباز تا به امروز مفهومی جز در کنار هم بودن نداشته و ندارد اما کنار هم بودن این روزها واژه سردی است که گرم ترین بهانه ها مانند شب یلدا نمی تواند که این سردی را گرما ببخشد.

شب یلدا یکی از قدیمی‌ترین جشن‌های ایرانیان مانند نوروز و چهارشنبه سوری است که اجداد ما در طول هزاران سال در شب آخر پاییز  آن را جشن می‌گرفتند. آداب و رسوم این شب از هزاران سال پیش نسل به نسل منتقل شده و بسته به جغرافیا هر منطقه در هر شهر و استان برگزار می شده است .

در مورد تاریخچه شب یلدا باید بدانید که قدمت این شب دقیقاً مشخص نیست و گفته می‌شود که پیشینه ۷ هزار ساله دارد. آثار و ظروف به جای مانده از هزاران سال پیش نشان می‌دهد که این شب از ۷ هزار سال پیش نیز در میان ایرانی‌ها جشن گرفته می‌شد و شبی خاص تلقی می‌شد.

شب یلدا از زمان داریوش یکم، یعنی حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح، در تقویم ما ایرانی‌ها ثبت شد و از آن زمان با شوق و اشتیاق زیادی این مراسم اجرا می‌شد.

به باور اصفهانی‌های قدیم، زمستان به دو بخش “چله” و “چله‌کوچیکه” تقسیم می‌شد که موعد چله از اول دیماه تا ‪ بهمن بود اما “چله کوچیکه” از دهم بهمن آغاز می‌شد و تا سی بهمن ادامه داشت.

از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه زمان چله ی اول است،اما چله کوچک از دهم بهمن تا سی بهمن ادامه دارد.شب چله و ایین برگزاری آن در مناطق مختلف متفاوت است.در اصفهان این شب به نام چله زری (مونث) نامگذاری شده ولی در شهرها و مناطق مختلف با رسم و رسومات این شب به عمو چله (مذکر) معروف است.

شب یلدا با غروب خورشید در آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر آغاز و با طلوع آفتاب در روز اول دی به پایان می‌رسد. تاریخ شب یلدا هرسال برابر با ۳۰ آذر است .

اصفهان هم مانند نقاط دیگر کشور رسوماتی دارد که با بقیه استان‌ها مشترک است، از جمله این رسومات جمع شدن خانواده در منزل بزرگ‌ترها، داستان‌سرایی، شاهنامه‌خوانی و تناول خوراکی‌هایی مثل میوه‌های فصل بوده است.

بر اساس چیزی که گفته شد، اصفهانی‌ها دو شب را به عنوان شب چله جشن می گرفتند. شب یلدا در اصفهان به صورت خانوادگی برگزار و خانواده های اصفهانی با پهن کردن سفره ای این شب را گرامی می داشتند.

در اصفهان فامیل ها و خانواده ها به خانه پدربزرگ ها و مادربزرگ های شان رفته و در کنار کرسی دور هم جمع شده و شب یلدا را جشن می گرفتند. با آجیل و میوه از مهمان ها پذیرایی می کردند و تا پاسی از شب شاهنامه و فال حافظ می خواندند و داستان قدیمی را نقل می کردند و به عنوان یکی از رسومی بوده که باعث از بین رفتن کدورت ها می شده است.

در گذشته نوشیدنی شب یلدا به طور معمول چای و شربت و گاهی مخلوط برف و شیره انگور بود. پلو ماهی، و یا غذاهای محلی مانند کوفته، چرب و شیرین از غذاهایی است که در این شب طبخ و مصرف می‌شد.

معمولاً در شب یلدا رسم بر این است که صاحب‌خانه، دیوان حافظ را به بزرگتر فامیل که سواد دارد، می‌دهد. سپس هر یک از میهمانان نیت کرده و بزرگِ مجلس، این جمله را می‌گوید و تفألی به گنجینه حافظ می‌زند: «ای حافظِ شیرازی/ تو محرم هر رازی/ بر ما نظر اندازی/ قسم به قرآن مجیدی که در سینه داری» یا هر چیزی شبیه به این. این رسم یکی از رسوم پرطرفدار شب یلدا در اصفهان و شهرهای آن است.

شب چله بردن برای تازه عروس‌ها

شب چله در میان خانواده‌هایی که تازه عروس دارند متمایز است، این سنت در بیشتر شهرهای اصفهان از جمله شهرضا، سمیرم، دهاقان، کاشان، چادگان مشترک است؛ در این آئین خانواده داماد یک شب قبل از یلدا برای عروس خود به قول خودشان شب چله آماده می‌کنند.

تازه داماد ها با هدیه های فراوان به خانه عروس رفته و خوانچه هدیه می کنند که در آن کشمش، گردو، بادام، قیسی، برگه گلابی، جوزقند و انجیر و خرما و میوه هایی مثل انار، هندوانه، سیب، گلابی است.

یکی دیگر از آیین هایی که در اصفهان قدیم انجام می شده است و به سال ها قبل برمی گردد، پهن کردن لباس ها و رختخواب در هوای آزاد و مقابل نور خورشید است.

یکی از جذاب ترین سفره های شب چله مربوط به اصفهان است. نوشیدنی هایی که در شب یلدا در سفره اصفهان پیدا می کنید، چای و شربت است. نوعی از نوشیدنی های مخصوص در سفره های شب یلدا در اصفهان وجود دارد که مخلوطی از برف و شیره انگور است. تنقلاتی مثل گندمک ، شادونه و… هم از قدیم در این سفره بوده اند.

غذایی که اصفهانی ها در این شب می خورند، پلو ماهی است ولی غذاهای دیگری هم مثل کوفته، گوندی و… جای خود را میان سفره اصفهانی ها باز کرده اند. آش کدو هم یکی از خوراکی های دوست داشتنی در شب یلداست. دانه کردن انار یکی دیگر از رسوم این سفره است و خوردن هندوانه نیز طراوت تابستان را یادآوری می کند.

در پایان باید گفت شب یلدا را باید مغتنم بدانیم و از این فرصت برای دید و بازدید و صله‌رحم اقوام و همچنین بزرگ‌ترها استفاده کرده و بدانیم، ساعات این شب تنها مختص به خانواده است.