به گزارش خبرنگار سینمایی موج، علیرضا دهقان نویسنده و کارگردان مستند سینمایی ایساتیس که یکی از آثار راه یافته به چهاردهمین جشنواره سینماحقیقت است، در بیست و دومین قسمت از فصل جدید برنامه تلویزیونی نردبان شبکه مستند سیما جمعه ۲۱ آذرماه حضور یافت و درباره این فیلم توضیحاتی ارائه کرد.

ویژگی های یک مستند شاعرانه

حامد شکیبانیا مستندساز و مجری این برنامه در ابتدا درباره موضوع مستند «ایساتیس» سوال پرسید و آیا این فیلم در ادامه آثار قبلی این کارگردان است که دهقان در این باره گفت: سه کار قبلی من درباره آب و بحران آب بود اما موضوع این فیلم متفاوت از آنهاست. بیشتر در مورد رابطه انسان با طبیعت و جغرافیای پیرامونش است. «ایساتیس» روایت چهار عنصر حیات یعنی آب، باد، خاک و آتش از زندگی مردمان کویر است. «ایساتیس» نام قدیم شهر یزد است و این فیلم در گستره جغرافیایی شهر یزد ساخته شده است.

وی درباره اینکه آیا روایت فیلم ایساتیس شاعرانه است و اینکه آیا مخاطب از این نوع روایت لذت می برد، توضیح داد: بستگی به تعریف ما از فیلم شاعرانه دارد؛ از نظر من، مستند شاعرانه یا فیلم شاعرانه، با بکارگیری زبان رمزآلود و گاه تمثیلی با ایجاد ابهام در تصاویر و پیچیدگی در ساختار روایت، در تلاش است تا از سطح تجربیات روزمره زندگی عبور کند و تماشاگرانش را به اندیشیدن و تحلیل پدیده های پیرامونشان وادار کند. فیلمهای  شاعرانه معمولا  آوانگارد و تجربه گرا هستند  که سازندگان آنها  رعایت هیچ قاعده ای در حیطه سبک های هنری را  بر اثرشان محدود نمی کنند و آزادانه از بسیاری از سبک ها بهره می گیرند تا به زیباشناسی و زبان بصری تازه ای را در این فیلمها عرضه کنند. از دیگر خصوصیات آنها می شود به  ایجاد فضاهای دراماتیک، دقت فراوان در ترکیب بندی نماها، حرکات روان و سیال دوربین تدوین غیره متعارف، توجه دقیق به جنبه های تجسمی تصویر و عناصر گرافیکی نور، رنگ، حجم، بافت پلان ها و... اشاره کرد، این نوع روایت سینمایی از جنس پرسشگری و پرسش آفرین است.

امید به فروش خارجی فیلم های مستند

دهقان این گونه مستند را سخت ترین و پرهزینه ترین گونه مستند برشمرد و افزود: سال ها بود که دوست داشتم این مستند را کار کنم اما از پس هزینه های آن بر نمی آمدم و متولیان سینمای مستندی که سراغشان میرفتم  نیز اعلام می کردند توانایی تولید آن را ندارند تا اینکه استارت شروع برای پیش تولید این پروژه را با هزینه شخصی در سال ۹۶ زدم. البته واقعا امیدوارم از این نوع فیلمها در ایران حمایت شوند و بیشتر ساخته شوند. این فیلمها حتما نیاز به حمایت دولتی یا اسپانسر دارند و با هزینه شخصی بسیار دشوار است.

شکیبانیا در ادامه با بیان اینکه مستند ایساتیس قابلیت فروش خارج از ایران را دارد، بیان کرد: اگر بتوانید فروش خارج از ایران را برای ایساتیس پیگیری کنید، رقمی که بر می گردد قابل مقایسه با فروش داخل ایران نیست؛ ایده آل من این است که مستند بسازم و رایگان در ایران پخش کنم و بتوانم هزینه ای که کردم، از فروش خارج ایران به دست بیاورم چون فروش خارجی چندین برابر هزینه های تولید را بر می گرداند و حتی ممکن است جایزه هم بگیرد. به نظر من باید روی بازارهای خارجی برای ایساتیس زمان بگذارید.

دهقان در ادامه گفت: دغدغه و نگرانی من این بود که فیلم ایساتیس را به جشنواره سینماحقیقت  ارائه بدهم یا نه چون من سرمایه های اصلی زندگی ام را برای تولید این کار فروختم و چون دوست داشتم این اثر برای ایران و فرهنگ ایرانی بسازم، دوست داشتم مخاطبان زیادی آن را تماشا کنند. ولی از طرفی  نگران بودم که در پلتفرم ها امنیت نداشته باشد و چون پخش اول ایساتیس در جشنواره سینماحقیقت است ممکن بود صیانت فیلم حفظ نشود و بازار بعدی خود را از دست بدهد؛ ولی در نهایت با مشورت دوستان ریسک حضور را پذیرفتم و تصمیم گرفتیم کار در جشنواره حضور داشته باشد.

شکیبانیا گفت: ایده من درباره آثار فرهنگی هنری این است که هزینه ای که برای تولید این آثار شده است، نباید از مصرف کننده درآورد بلکه باید این هزینه ها را باید از جایی دیگر گرفت و به مصرف کننده، بی دریغ عرضه کرد. این روند نشدنی هم نیست و اسپانسرهایی هستند که این کار را انجام می دهند و خیلی از بنگاه های اجتماعی در دنیا، پول هایی را برای مسئولیت اجتماعی صرف می کنند. به نظر من سینمای مستند باید به دنبال این بودجه ها برود تا فیلمسازان بدون دغدغه به ساخت دست بزنند. چون چرخ فیلم مستند با بلیت فروشی نمی چرخد.

تصاویر زیبا و تمیز و دور از هرگونه عناصر زائد امروزی

وی در ادامه به تصاویر زیبا و تمیز و دور از هرگونه عناصر زائد امروزی که در ایساتیس ثبت شده اند، سوال کرد که چگونه این روند  در طول کار حفظ شده است؟ که دهقان در این باره توضیح داد: به خاطر  زمان و  روایتی که در فیلم داشتم، دوست داشتم یزد را  بدون عناصر و زوائدی که امروز هارمونی شهر را به هم ریخته به مخاطب نشان دهم؛ بخشی از این روند به تولید بر می گشت که در این مسیر دو گروه دستیاران و صحنه کمک کردند. به عنوان مثال ما لوکیشین های زیادی برای کار داشتیم و چندین جلسه با مهدی آزادی فیلمبردار ایساتیس، لوکیشن ها را قبل از فیلمبرداری در سفر های مختلف دیدیم و سنجیدیم؛ ساعت های نوری خوب را درآوردیم و همین سبب شد که زمان های فیلمبرداری و حتی لنزها و نوع دوربین را با برنامه ریزی سر صحنه ببریم. این برنامه ریزی و کارها و همراهی گروه صحنه ، سبب شد تصاویر آن طور که شما می گویید زیبا از آب درآید.  البته چند پلان که در فیلمبرداری امکان حذف آنها نبود در جلوه های بصری اصلاح شدند.

هزینه های سرسام آور تولید مستند ایساتیس

کارگردان فیلم مستند ایساتیس به هزینه های سرسام آور برای ساخت این فیلم اشاره کرد و گفت: سه سال پیش فیلمبرداری را آغاز کردیم و فقط یک سکانس باقی ماند که مجبور شدیم این سکانس را در دوران کرونا ضبط کنیم. اگر قرار بود فیلم را با هزینه های الان تولید کنیم، شاید اصلا فیلم تولید نمی شد. گروه پرتعدادی برای تولید داشتیم که هزینه ها را بیشتر کرد اما در هر حال بازسازی سکانس عروسی قنات به زمان کرونا برخورد و مجبور شدیم در این دوران فیلمبرداری کنیم و واقعا اندازه یک فیلم زحمت و انرژی از ما گرفت.

در ویژه برنامه نردبان که به چهاردهمین جشنواره سینماحقیقت اختصاص یافته بود علاوه بر مهدی شامحمدی که در مورد مستند «هجده هزار پا» که به این جشنواره راه یافته سخن گفت، تعدادی از هیات انتخاب آثار هم حضور داشتند و در مورد نحوه و معیارهای انتخابشان توضیحاتی ارائه کردند.