به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری موج، پس از آنکه در سال گذشته و در راستای مروری بر یک دهه برگزاری جشنواره تجسمی فجر با سه نفر از افرادی که بیشترین سابقه را در برگزاری این جشنواره به عنوان دبیرکل یا دبیر یک بخش داشتند به گفتگو نشستیم،  (لینک گفتگوها در پایین مطلب) امسال به سراغ یکی از بنیان گذاران بزرگترین رویداد هنرهای تجسمی کشور رفته ایم تا ضمن اینکه مروری بر فعالیت هایش داشتیم، نگاهی هم به جشنواره هنرهای تجسمی فجر داشته باشیم.

غلامعلی طاهری در اولین بخش سخنانش (اینجا) به دلایل عدم برگزاری جشنواره تجسمی فجر در دو دهه اول انقلاب اشاره کرد و حتی یادآور شد که "  رویکرد اقتصاد محور در جهت "هنر اقتصادی و نه اقتصاد بازار هنر" رشد دلالی هنری آثار هنرمندان مدرنیست دهه پنجاه قرار گرفت و پیروی جوانان از این نوع هنر. در نتیجه ضمن جلوگیری از ادامه روند رو به پیشرفت هنر هویتمند معاصر ایران، شاهد نوعی ارتجاع هنری دهه سوم پس از انقلاب بودیم.

متاسفانه با غفلت شورای انقلاب فرهنگی و دانشگاهیان و هنرمندان دلسوز و بخصوص وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، این  هنر سوزی و بی توجهی به هنر معاصر ایرانی و نادیده گرفتن نیازهای هنرمندان جوان و جریان سازی کاذب هنری در دوره مدیریت آقای ملانوروزی تداوم یافت و تا امرور نه تنها تقویت شده که همچنان ادامه دارد، اگر چه از طرف دیگر بازار مجموعه داری و خرید آثار هنری برای تعدادی از هنرمندان خاص رونق گرفت."

در ادامه این گفتگوی تفصیلی به نحوه شکل گیری و اجرای اولین دوره جشنواره تجسمی فجر با اولین دبیرکل آن پرداخته ایم.

واکنش شما به این اتفاقات چه بود؟

 بنده نیز در اعتراض به سیاستهای غیر هنری و عدم‌ پویایی در برنامه ریزی های هنری - فرهنگی فراگیر تا سال 78 همکاری با مرکز هنرهای تجسمی و موزه را قطع کردم ، لیکن در سال ۱۳۸۷ توسط  معاون هنری وقت آقای ایمانی خوشخو جهت همکاری با مرکز هنرهای تجسمی دعوت و بعنوان‌ مشاور ارشد مرکز و موزه هنرهای معاصر ، منصوب و برنامه ریزی ، فعالیت و اقدامات خود را با مجموعه از سر گرفتم.

در این سال طرح برگزاری جشنواره تجسمی فجر را با توجه به دغدغه ای که دراین خصوص داشتم و ضرورت اجرای آن را در کنار سایر جشنواره های فجربشدت احساس می‌کردم. لذا بار دیگر موضوع را پیگیری و خوشبختانه این‌ بار با حمایت مدیر کل آقای محمود شالویی و استقبال معاونت هنری وقت در اولویت کار قرار گرفت. ازین رو پیش نویس آیین نامه آنرا تدوین کردم.

آیا شما به تنهایی این ایده را داشتید؟

البته و قطعا افراد و مسئولین دیگری هم به برگزاری این جشنواره فکر می‌کردند چنانچه اقای حبیب صادقی در دوره کوتاهی که مدیرکل تجسمی بودند 1386 که از بنده هم برای همکاری در موسسه و برگزاری هفتمین دوسالانه نقاشی دعوت کردند دغدغه جشنواره فجر را داشتند لیکن از جایی که بنده از سال 1365 که ریاست موزه هنرهای معاصر را به عهده داشتم این جشنواره را از برنامه های مغفول شده و معوقه میدانستم توفیق و فرصت یافتم و با جدیت اولین دوره جشنواره هنرهای تجسمی فجر وسایر برنامه های ضروری و مورد نیاز جامعه هنری مثل نمایشگاه آثار بخش خارجی گنجینه موزه هنرهای معاصر در دو مرحله (سالهای 1388و1389)که کتاب این نمایشگاه نیز با مقدمه‌ ای از اینجانب به چاپ رسید، ششمین دوره نمایشگاه تجلی احساس (آثار بانوان‌ هنرمند کشور در رشته نقاشی و‌هنر جدید) نمایشگاه آثار دو‌هنرمند بزرگ آلمان کته کل ویتس و ارنست بارلاخ، جشنواره عدالت و امید، بینالهای گرافیک، نقاشی، تصویر سازی، مجسمه سازی ، نمایشگاه بزرگ آثار اساتید دانشکاه های هنر کشور، تشکیل شورای هنری « بینال ونیز » جهت انتخاب و معرفی و اعزام هنرمندان به این بینال. ایده تشکیل شورای خرید آثار فاخر جهت به روز رسانی گنجینه بخش ایرانی موزه هنرهای معاصر .  تشکیل شورای هنری «شهرک هنر سیته دز ارت» جهت انتخاب و اعزام هنرمندان واجد شرایط برای فرصت مطالعاتی به پاریس و....را بطور مستقیم به عنوان دبیر یا رئیس نمایشگاه و یا عضو شوراهای این رویدادها به اجرا گذاردم.

همچنین به منظور تعامل و ایجاد زمینه همکاری با تمامی هنرمندان و اساتید کشور در تماس و ارتباط دائمی بوده و مسئولیت تشکیل جلسات با انجمن‌های هنری و‌هنرمندان جهت برگزاری بی ینالها را نیز بصورت مداوم پیگیری کردم.

آیا آیین نامه جشنواره تجسمی فجر را به تنهایی تدوین کردید؟

خیر. بنده به منظور تقویت و تحکیم مفاد آیین نامه جشنواره فجر، با دعوت از دو تن از هنرمندان مطرح از دو طیف مختلف فکری و از دو نسل هنری، اقایان ابراهیم حقیقی و مصطفی گودرزی ، آیین نامه جشنواره را نهایی و به تصویب مدیر کل و معاونت هنری رساندم و در همان سال برنامه ریزی اجرای آنرا آغاز کردم.

اینجانب با درخواست مدیر کل تجسمی و تعدادی از اساتید بعنوان اولین دبیر کل جشنواره هنرهای تجسمی فجر منصوب شدم ومطابق آیین نامه،شورای سیاست گذاری جشنواره را تشکیل داده و رشته های هنری را معین و دبیران هر یک از رشته ها نیز انتخاب گردیده و به تایید شورای برنامه ریزی رسید .

هدف از برگزار یاین جشنواره چه بود؟

بر اساس آنچه از پیش در ذهن داشتم اهداف اصلی جشنواره عبارت بود از: نمونه سازی آثار نو و معاصر، ارتقا سطح کیفی هنر معاصر ایران با مشارکت فراگیرهنرمندان تراز اول،جوانان با استعداد و اساتید دانشگاه، کشف و معرفی استعدادهای تازه، ایجاد جریان پویا و موثردر عرصه هنر کشور جهت دستیابی به هویت هنر ایران معاصر در قالب و محتوای هنر دوران جمهوری اسلامی ، بررسی تحولات و رویدادهای هنری کشور، نمایش آخرین دستاوردهای هنری از آثار هنرمندان، معرفی پویشهای تازه در حوزه هنر انقلاب و دفاع مقدس و نیز هنر معاصر ایران و در نهایت ایجاد زمینه تعامل و تبادل تحولات هنری روز جهانی با حضور هنرمندان دیگر کشورها درجشنواره.

آیا این اهداف تحقق یافت؟

در روند اجرای جشنواره ، ایده هایی که در ذهن داشتم و می‌توانست به تحقق اهداف فوق کمک کند و برنامه هایی که ضروری می‌دانستم  را به اجرا گذاردم و با تقاضا و انتظار اینکه اساتید هنر تجسمی نیز به شرکت در بخش رقابتی رغبت یابند. جشنواره را آغاز نموده و با امید به اینکه جهت گیری و رویکرد جشنواره در دوره های بعدی بتواند در تعیین و مختصات هویتمند هنر معاصر کشور موثر باشد جشنواره را در دور اول با موفقیت به پایان رساندم.

نمونه ای از این ایده ها ها می توانید ذکر کنید.

آغاز هر کاری سخت است. برنامه ها و طرح های مختلفی در اولین دوره جشنواره با دبیری اینجانب به اجرا گذارده شد. برخی از آنها در طول دوره های بعد هم ادامه یافت و برخی دیگر در حد پیشنهاد باقی ماند. به عنوان مثال در اولین جشنواره هنرهای تجسمی ایده  نشان عالی تجسمی فجر بعنوان «برند» بالاترین درجه ارزش هنر تجسمی کشور و اهدا این‌نشان به هنرمندان پیشکسوت،تاثیر گذار و توانمند در عرصه هنرهای تجسمی و نیز ایده تندیس طوبی زرین برای اهدا به برگزیدگان اول بخش رقابتی را به اجرا گذاردم که تثبیت شده و در دوره های بعد هم استمرار پیدا کرد.

ویژگی این دو نشان چه بود و چگونه شکل گرفتند؟

پیشنهاد ساخت نشان عالی هنرهای تجسمی کشور جهت اهدا به نخبگان هنری، مهمترین تصمیم برای نخستین جشنواره هنرهای تجسمی فجر بود. ایده ای که به اعطای نشان عالی هنرهای تجسمی فجر به نخبگان و هنرمندان تاثیرگذار در هر یک از رشته های تجسمی بعنوان برترین و بالاترین نماد ارزشمند و برند هنری کشور بود که خوشبختانه با افتخار در دوره های بعد نیز تداوم‌یافت.

ایده طراحی و ساخت تندیس طوبی زرین از نماد درخت طوبی (که در اولین پوستر اصلی جشنواره لحاظ شده بود) بعنوان برند همتراز « سیمرغ بلورین » که در جشنواره فیلم فجر اهدا می شود، برای جایزه اصلی جشنواره تجسمی و نماد جشنواره و اهدا به برگزیدگان بخش رقابتی و پیشکسوتان هر یک از رشته های جشنواره شکل گرفت.

نقش دبیرکل در جشنواره تجسمی فجر چیست؟ چرا چنین جایگاهی را در آیین نامه پیش بینی کردید؟

جدای از عرصه فعالیت هنری، به دلیل تعدد شاخه های هنرهای تجسمی که در این جشنواره حضور دارند،  وجود دبیرکل به منظور مدیریت کلان بر جشنواره و وجود دبیر برای هر یک از رشته های تخصصی یک از تمایزات ساختاری این جشنواره است. مطابق مفاد آیین نامه جشنواره هنرهای تجسمی فجر،  بررسی و تصویب کلیه امور و برنامه های جشنواره اعم از انتخاب دبیران و داوران تا تایید پوستر و تندیس جشنواره جزو وظایف شورای سیاست گذاری جشنواره است. اعضای شورای سیاست گذاری هم با معرفی دبیر کل و تایید مدیر کل مرکز هنرهای تجسمی انتخاب و منصوب می‌شوند.

شورای دبیران جهت هماهنگی و اجرای مصوبات شورای سیاست گذاری تشکیل جلسه می‌دهد. دبیرکل مدیریت و مسئولیت اجرای کل جشنواره و هماهنگ کننده میان دبیران ، داوران ، شورای سیاست گذاری و مدیر کل مرکز تجسمی است و نیز نظارت بر حسن اجرای برنامه ها ی مربوط به روابط عمومی و تبلیغات، داوری، مراسم‌افتتاحیه و اختتامیه و نیز هماهنگی دقیق جهت هزینه کرد مربوط به بخشهای مختلف با دبیر اجرایی و سایر امور را نیز بعهده دارد.

از وظایف عمده و مهم دبیر کل تلاش مستمر در جهت ارتقاء کیفیت محتوایی و اجرایی جشنواره و جذب حد اکثری هنرمندان است .

آیا جشنواره وجه اقتصادی هم داشت؟

 خرید آثار فاخر هنری جشنواره برای تکمیل کلکسیون موزه هنرهای معاصر خرید تعدادی آثار ممتاز و فاخر شرکت داده شده در جشنواره جهت تکمیل آرشیو مجموعه بخش ایرانی موزه هنرهای معاصر و موسسه توسعه هنرهای تجسمی

ممکن است در مورد محل برگزاری اولین دوره نمایشگاه جشنواره هنرهای تجسمی فجر کمی توضیح دهید؟

در اولین دوره تصمیم گرفتیم تا جهت نمایش آثار، رشته های مختلف جشنواره در مراکز سالن های نمایشگاهی تهران تقسیم شوند و برخی فضاهای نمایشگاهی مناسب به این کار اختصاص یابند. گالری های  موزه هنرهای معاصر به نمایش آثار اصلی بخش نقاشی جشنواره اختصاص یافت و کارگاه تخصصی نقاشی در گالری پنج موزه برگزار شد. آثار مفاخر هنری که نشان عالی هنرهای تجسمی دریافت کردند در خانه هنرمندان هم نمایش ویژه داشتند.

 در عین حال با هدف برنامه ریزی مناسب جهت گسترش جشنواره در استانها و مشارکت بیشتر هنرمندان شهرستانی. در طول برگزاری جشنواره نمایش منتخبی از آثار در شهرستانها مد نظر قرار گرفت.

به یاد دارم که از همان ابتدا بر تشکیل یک دبیرخانه دائمی برای این جشنواره تاکید داشتید. لزوم این کار در چیست؟

لزوم ایجاد دبیرخانه دائمی جشنواره برای ایجاد تعامل و ارتباط مستمر با تمامی هنرمندان فعال کشور است. در عین حال ما  پیشنهاد تشکیل «کانون نخبگان هنری» جهت تداوم ارتباط با هنرمندان برگزیده و اساتید پیشکسوت حاضر در جشنواره  و برنامه ریزی پایه ای برای همکاری هنری ایشان در برنامه های مختلف وزارت ارشاد و در طول ادوار مختلف جشنواره را دادیم.

تا چند دوره قبل این جشنواره عنوان بین المللی هم داشت. رویکرد شما در انتخاب چنین عنوانی برای این جشنواره چه بود؟

 برنامه ریزی جهت بین المللی شدن این جشنواره و مشارکت در تحولات هنر معاصر جهان بعنوان بخشی از پیکره هنر جهانی با حضور هنرمندان صورت گرفت. بنابراین برای توجه ویژه به بخش بین الملل رشته های نقاشی و مجسمه در کنار رشته های کاریکاتور و پوستر در جشنواره، با توجه به پیشینه موفق برگزاری رویدادهای بین المللی در حوزه این رشته های هنری مد نظر قرار گرفت.

حتی زمینه اسکان مهمانان خارجی و برنامه بازدید از شهرهای تاریخی ایران برای آنها هم فراهم شد.

این جشنواره مانند سایر جشنواره های هنری فجر، در سالگرد پیروزی انقلاب برگزار می شود. چه تمهیدی برای نشان دادن نسبت این جشنواره با هنر انقلاب اندیشیده بودید؟

 پیشنهاد برگزاری بخش هنر انقلاب و دفاع مقدس در جشنوار و برگزاری جلسات تحلیل ، نقد و بررسی هنر دوران‌ پس انقلاب اسلامی با حضور صاحبنظران ایرانی و خارجی در سالن موزه هنرهای معاصر بمدت سه روز به همین منظور بود که مجموع مقالات ارائه شده در این نشستها به چاپ هم رسید.

آیا در این جشنواره به پژوهش هم توجهی شده بود؟

بله توجه‌خاص به بخش پژوهش جشنواره داشتیم و ‌چاپ کتاب این‌بخش هم با هدف ثبت، بررسی و‌ تحلیل جنبه های گوناگون هنر کشور در بین فاصله یکساله هر جشنواره در برنامه ما بود.

ضمن اینکه بخش «فیلم» های ساخته‌ شده در زمینه هنرهای تجسمی و‌ نمایش آنها در سینماتک‌ موزه هم از بخش هایی بود که به جشنواره اضافه کردم.

همانطور که اشاره کردید شروع هر کاری بسیار سخت است. ضمن اینکه در عرصه هنرهای تجسمی تعریف جایگاه هنرمندان متفاوت از عرصه سینما است. شما برای ایجاد بستر مناسب جهت مشارکت بیشت رهنرمندان مطرح کشور با این جشنواره چه برنامه هایی داشتید؟

معتقدم که از آنجایی که این جشنواره همزمان با دهه فجر برگزار می‌شود لازم است ویترین تمام نمای دست آوردهای هنر ایران معاصر و دستاوردهای هنرمندان باشد. لذا در نخستین دوره ضمن ادای احترام به هنرمندان صاحب نام (بدون ‌تمایز و خط کشی های جناحی) شخصا و رسما از ایشان‌دعوت کردم تا یک یا دو اثر خود را جهت ‌نمایش به جشنواره ارائه کنند و در صورت تمایل در بخش رقابتی نیز شرکت داده شود و در پایان جشنواره برای سپاس و تشکر از هنرمند مربوطه جهت نمایش آثارش مبلغی نیز به ایشان تقدیم شد.

ضمن اینکه برای ارتقا کیفیت جشنواره و ایجاد شرایط مطلوبِ ترغیب اساتید و هنرمندان مطرح کشور جهت شرکت در بخش مسابقه جشنواره (مانند آن چه که در جشنواره فیلم فجر شاهد آن هستیم) بر کاهش پذیرش آثار دانشجویی و‌مدرسه ای تاکید داشتیم. ضمن اینکه میزان قابل توجهی جایزه نقدی برای برگزیدگان جشنواره تعیین شد.

رشته های هنری متنوعی ذیل عنوان هنرهای تجسمی قرار می گیرند ضمن اینکه در مواردی هم آثار بینارشته ای تولید می شود. سیاست جشنواره در این مورد چه بود؟

 پیشنهاد کاهش و حذف رشته های مشترک و بین رشته ای و تمرکز بیشتر بر سرشاخه های اصلی هنرهای تجمسی را دادیم به نحوی که تدوین فراخوان و برگزاری جشنواره در ۵رشته اصلی هنرهای تجسمی شامل ، نقاشی ، مجسمه سازی ، گرافیک ، کاریکاتور و عکاسی انجام شد و بخش مسابقه ای هم بصورت کاملا حرفه ای پیش رفت. البته پیشنهاد افزودن بخش هنر جدید به جشنواره را هم داده بودم که در اولین دوره میسر نشد.

یکی از دغدغه های جشنواره تجسمی فجر فرهنگسازی و فراگیرتر شدن هنرهای تجسمی در نزد مردم است. برنامه شما برای رسید به این هدف چه بود؟

جدای از اینکه همانند جشنواره فیلم فجر جایزه ای را هم برای اثر برگزیده جشنواره از نگاه مخاطبین پیش بینی کرده بودیم، جهت ارتباط مستقیم‌ مردم با فرایند تولید یک اثر هنری و نمایش توان هنری هنرمندان‌ جوان، بزرگترین ورک‌شاپ خیابانی کشور و‌ خاور میانه با عنوان «از موزه تاموزه» با حضور هزار هنرمند در قالب سی گروه هنری از کل کشور به طول سه هزار متر را برگزار کردیم. هر گروه زیر نظر یکی از اساتید کشور به مدت سه روز در این پروژه حضور داشت. این ورک‌شاپ از درب موزه هنرهای معاصر تهران شروع و با عبور از کارگر شمالی،خ فاطمی،خ حجاب ، بولوار کشاورز و مجددا کارگر شمالی و سپس درب موزه به پایان می‌رسید.

در عین حال به امر تبلیغات و روابط عمومی جشنواره هم توجه ویژه ای داشتیم. جدای از چاپ کاتالوگ آثار جشنواره و چاپ چندین شماره خبر نامه و بروشور، ضمن طراحی و چاپ پوستر اصلی، برای هر یک از رشته های جشنواره پوسترهایی جداگانه آماده شد. ساخت تیزر جشنواره و پخش از تلویزیون‌، طراحی و نصب چندین بیلبورد در مراکز و بزرگراههای شهر  برای معرفی بهتر جشنواره، برگزاری چندین مرتبه کنفرانس خبری جهت پوشش بیشتر رسانه ای هم ا دیگر اقدامات ما در این زمینه بود.

علاوه بر همه این ها برنامه های پخش مستقیم و زنده جشنواره از طریق تلویزیون و رادیو از محل موزه هنرهای معاصر را هم تدارک دیده بودیم.

با این اوصاف رویکرد جشنواره تجسمی را در بدو تاسیس چگونه توصیف می کنید؟

جهت گیری و رویکرد جشنواره برای تعالی هنرهای تجسمی معاصر و ایجاد جریانی هویت ساز تعیین شده بود. موارد فوق هم با امید به ارتقای کیفی جشنواره و تداوم آن اجرا شد، امید که چنین شود.

ضمن اینکه در نظر بود با تعیین ملاک و معیاری در بالاترین مبنای علمی،هنری جهت ارزیابی آثار تجسمی در داوری مورد نظر قرار گیرد تا بتواند بعنوان مبنای تشخیص آثار فاخر و‌ارزشمند در تمامی سطوح هنری کشور باشد و آثار برگزیده نیز الگوی کار هنرمندان و دانشجویان هنری و ‌حتی در دروس دانشگاهی اساتید مورد تجریه و تحلیل و‌نقد و بررسی قرار گیرد.

آیا این جشنواره به سمت هدف و رویکرد پیش بینی شده حرکت کرده است؟

 در چشم انداز آینده این جشنواره جنبه جهانی با حضور کشورهای صاحب هنر در رشته های مختلف نیز مد نظر قرار داشت که تاکنون پس از گذشت یازده دوره به دلایل متعدد از جمله نبود امکانات لازم و بی توجهی به ایجاد زیر ساخت مناسب و عدم وجود توان اجرایی و نا کارآمدی مدیران هر دوره تجسمی و نیز عدم ‌اجرای مفاد آیین نامه، اغلب این اهداف و برنامه های مد نظر ناکام ماند و تا کنون در حد یک جشنواره مناسبتی باقی مانده است.

در پایان ممکن است که بفرمایید چرا مدت هاست که دیگر شما را در فعالیت های اجرایی این چنینی نمی بینیم؟

واقعیت این است که اگر پیشهاد وزارت را هم به من بدهند، خواهم گفت ارزانی خودتان و نمی پذیرم. هنوز حسرت فرصتهایی را میخورم که به دلیل سختی سالها ریاست موزه هنرهای معاصرتهران، معاونت هنری بنیاد شهید، یا قائم مقامی و راه اندازی دانشکده هنر شاهد و حتی تدریس در دانشگاه تلف شده و از دست رفت.

ای کاش بعد استعفا از مدیریت موزه در سال ۱۳۶۵ که به عشق تمرکز بر نقاشی و کار هنری آنرا ترک کردم ، هرگز پست اداری نمی‌پذیرفتم .

 بویژه با وضعیت نامطلوب فعلی در مدیریت و اداره امور کشور بالاخص در بخش فرهنگ و هنر، افسوس من صد چندان می‌شود وقتی بخاطر میاورم که عمری را در باصطلاح خدمات فرهنگی هنری و ‌جلسات بی فایده به هدر دادم ، حیف از آنهمه تلاش و برنامه ریزی بی ثمر!

اما بسیار خرسندم که به عنوان یک نقاش آثاری با موضوع اجتماعی از روزهای سختی که به مردم سرزمینم گذشت و نقاشی از چهره آنها و‌نیز مضامینی با مفاهیم اعتقادی و زندگی انسانها خلق کنم که در موزه های کشور نگهداری می‌شود و ازین بابت بخود می‌بالم و افتخار میکنم.

اکنون دانسته ام که تنها کاری که با تمام‌ وجود به آن عشق می‌ورزم و با جان و دلم آنرا زندگی می‌کنم ، فقط نقاشی است.