، در حالی که اقتصاد ایران همچنان با چالش‌های تورم و نوسانات ارزی دست و پنجه نرم می‌کند، مجلس شورای اسلامی با اصلاح ایرادات شورای نگهبان، لایحه حذف چهار صفر از پول ملی را تصویب کرد.

در همین راستا روز سه‌شنبه (۲۰ آبان) در نشست علنی مجلس احمد نادری، عضو هیئت‌رئیسه اعلام کرد نمایندگان با اشاره به تداوم روند تورم، خواستار اقدام عملی دولت در زمینه حذف صفر از پول ملی شدند. وی افزود: محمدرضا صباغیان بافقی به همراه ۳۷ نفر از نمایندگان در تذکری به رئیس‌جمهور، لزوم اجرای فوری طرح حذف صفر از پول ملی و انجام اصلاحات مالی را برای مقابله با کاهش ارزش پول ملی مورد تأکید قرار دادند. آنان هدف از این اقدام را بازگرداندن ثبات به اقتصاد و ارتقای اعتماد عمومی نسبت به ریال عنوان کردند.

بر اساس مصوبه مجلس، واحد پولی رسمی کشور همچنان ریال باقی می‌ماند، اما هر ۱۰ هزار ریال فعلی معادل یک ریال جدید خواهد شد. این اقدام، که ریشه در طرح‌های قدیمی بانک مرکزی دارد، قرار است طی چند سال آینده اجرا شود. اما آیا این تغییر، که برخی آن را «جراحی زیبایی» ریال می‌دانند، واقعاً به نفع بودجه دولت و جیب مردم است؟

حذف چهار صفر، که پیشتر در دولت دوم روحانی نیز مطرح و در هیئت دولت تصویب شده بود، عمدتاً به عنوان ابزاری برای بازگرداندن حیثیت پول ملی توجیه می‌شود. طبق بررسی‌های بانک مرکزی، این طرح می‌تواند محاسبات کلان اقتصادی را تسهیل کند و فاصله ارزش ریال با ارزهای جهانی را از نظر روانی کاهش دهد.

با این حال، کارشناسان تأکید دارند این تغییر بدون مهار تورم ساختاری، تنها یک اقدام نمادین است و نمی‌تواند بر متغیرهای واقعی اقتصاد مانند رشد GDP یا تولید تأثیر بگذارد.

در همین راستا مجتبی یوسفی، عضو هیئت رئیسه مجلس، در گفتگو با خبرنگار سیاسی موج تصریح کرد: «من در زمان بررسی این لایحه، با آن مخالفت کردم. دلیلش هم این بود که این کار به معنای رقابت ریال با ریال است.  الان بحثی وجود دارد مبنی بر اینکه جلو کاهش ارزش پول ملی را بگیریم. کاهش ارزش پول ملی یعنی اینکه دارایی مردم در حال آب شدن است. در حالی که حقوق و دستمزد مردم به ریال است، مخارجشان به دلار است. مثل بعضی از مقایسه‌ها که برخی در مورد حامل‌های انرژی می‌کنند که می‌گویند بنزین، گازوئیل، یا آب و برق را وقتی به فوب خلیج فارس تبدیل کنیم این مقدار دلار می‌شود. خب مگر به مردم به دلار حقوق می‌دهیم که می‌خواهیم مخارج مردم در این حوزه‌ها را به دلار حساب کنیم؟!»

نماینده مردم اهواز تصریح کرد: «اگر با حذف صفر اگر جلو تورم گرفته نشود، عملاً کاری انجام نشده است بلکه این اقدام حتی تورم را تشدید می‌کند. زیرا مثلاً وقتی جنسی ۲۲۲ هزار تومان است، با حذف صفر این عدد به سمت بالا گرد می‌شود تا بتوان آن را پرداخت کرد. از طرفی حقوقی که من به شخصه دریافت می‌کنم با این حذف صفر، تغییر نمی‌کند. الان اگر صفرهای حقوق من را حذف کنند، قدرت خرید من افزایش می‌یابد؟! خیر.»

همچنین مهدی طغیانی، نایب‌رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، نیز تأکید کرد این لایحه تأثیر آن‌چنانی بر تورم یا اثرات واقعی اقتصاد ندارد و بیشتر یک کار نرم‌افزاری است.

هزینه‌های تغییر: صرفه‌جویی بلندمدت یا بار کوتاه‌مدت؟

اجرای این طرح هزینه‌های قابل توجهی به همراه دارد. چاپ اسکناس‌های جدید، جایگزینی دستگاه‌های خودپرداز و پول‌شمار، و آموزش عمومی می‌تواند میلیاردها تومان هزینه مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند. با این وجود، موافقان طرح مانند فرشید شکرخدایی، رئیس کمیسیون سرمایه‌گذاری اتاق بازرگانی، به صرفه‌جویی بلندمدت در چاپ و توزیع اسکناس اشاره می‌کند که می‌تواند فشار بودجه‌ای بانک مرکزی را کاهش دهد.

در واقع با توجه به استهلاک بالای اسکناس‌های فعلی (به دلیل حجم بالای نقدینگی)، حذف صفرها می‌تواند سالانه صدها میلیارد تومان صرفه‌جویی ایجاد کند.

همچنین از منظر روانی، این تغییر می‌تواند اعتماد عمومی را افزایش دهد؛ مردم احساس می‌کنند پول کمتری برای معاملات روزمره هزینه می‌کنند. افزون براین، تسهیل مبادلات نقدی و کاهش خطاهای محاسباتی در حسابداری‌های خرد، به نفع خانوارها است.

در کنار این پیامدهای مثبت، نکات منفی هم وجود دارد. واقعیت این است که بدون اصلاح ساختار بودجه و کاهش کسری (که ریشه تورم است)، این طرح می‌تواند هزینه‌های اجرایی را به بودجه تحمیل کند و حتی با افزایش نقدینگی برای چاپ جدید، تورم را تشدید کند.

اما بزرگ‌ترین تهدید، بار روانی کاهش اسمی حقوق و دارایی‌هاست؛ مثلاً یک حساب بانکی با ۱۰۰ میلیون ریال فعلی، به ۱۰ هزار ریال جدید تبدیل می‌شود که می‌تواند احساس فقر ایجاد کند. از اینرو برخی کارشناسان اجرای این برنامه در شرایط تورم ۴۰ درصدی، را به صلاح نمی‌دانند. مسئله دیگر که در سخنان مجتبی یوسفی نیز آمده است بحث گرد کردن قیمت‌ها به بالاست که می‌تواند هزینه‌های زندگی را افزایش دهد.

در نهایت اینکه حذف چهار صفر از پول ملی، هرچند اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد، ولی بدون اصلاحات عمیق‌تر مانند مهار تورم و شفافیت بودجه، نمی‌تواند معجزه کند.این تغییر برای دولت و مردم می‌تواند فرصتی برای بازنگری در سیاست‌های پولی باشد، اما بدون اقدام فوری بر برای حل ریشه‌ای مشکلات، ممکن است به صفرهای جدید منجر شود. نکته پایانی آنکه هنوز هیچ برآوردی دقیق و کارشناسانه‌ای از هزینه چنین تغییری از سوی نهادهای دولتی و بانک مرکزی ارائه نشده است اما تجربه کشورهایی مانند ترکیه نشان می‌دهد این اقدام برای دولت آنکارا حدود ۱ تا ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی هزینه داشت.