، جنگ قره‌باغ موجب اعتماد به نفس ژئوپولتیکی جمهوری آذربایجان شد. پیروزی نظامی جمهوری آذربایجان در قره‌باغ نه تنها موجب بازپس گیری سرزمین‌های از دست رفته این کشور شد، بلکه اساس موزانه قدرت منطقه را تغییر داد. آذربایجان با گسترش همکاری های نظامی با ترکیه و اسرائیل، به حلقه امنیتی غرب-ناتو نزدیک شده است. مقامات این کشور تلاش دارند این سرمایه را در راه اندازی دالان زنگزور خرج کنند.

این مسیر ترانزیتی اهرم اصلی آذربایجان برای کاهش وابستگی به روسیه و ایران است. باکو با حمایت غرب و ترکیه اصرار دارد کنترل این کریدور را حتی به قیمت نقض حاکمیت ارمنستان بر استان سیونیک، در دست بگیرد. علی‌رغم مخالفت صریح و شدید ارمنستان و ایران در خصوص راه اندازی این کریدور که می تواند مرز مشترک این دو کشور را از بین ببرد، الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان چند روز قبل به طور رسمی اعلام کرد: «وضعیت ژئوپلیتیکی در منطقه ما نیز در حال تغییر است. در عین حال، سایر مسیرهای ترانزیتی نیز مفیدتر می‌شوند. با نگاهی به همه این پتانسیل‌ها، ما پتانسیل کریدور زنگزور را در مرحله اولیه ۱۵ میلیون تن بار تخمین می‌زنیم.»

وی افزود: «این اتفاق در مرز ما با ارمنستان و ایران در حال رخ دادن است و در بهار سال آینده ساخت بخش آذربایجانی این راه آهن به پایان خواهد رسید. در مورد بخش مربوط به خاک ارمنستان، با بگویم که در زمان شوروی این راه آهن بخش جدایی ناپذیری از راه آهن آذربایجان بود و به ساختار راه آهن ارمنستان تعلق نداشت. زیرا هیچ ارتباطی با شبکه راه آهن ارمنستان نداشت. بنابراین، با افتتاح کریدور زنگزور، در واقع ما یک مسیر دیگر از مسیر شمال-جنوب را باز خواهیم کرد.»

او با نادیده گرفتن مخالفت آشکار ایروان، گفت: «ارمنستان ۵ سال است که هیچ کاری در مورد کریدور زنگزور انجام نداده است. از طرف ارمنستان، این موضوع عمداً از دستور کار حذف می‌شود. معلوم می‌شود که شانس ارمنستان برای تبدیل شدن به یک کشور ترانزیتی به صفر می‌رسد. اگر آنها همچنان به مسدود کردن این روند ادامه دهند، فکر می‌کنم نه تنها از نظر حمل و نقل، بلکه در یک وضعیت انزوای سیاسی نیز منزوی خواهند ماند.»

با توجه به تأثیر مستقیم و البته دائمی که زنگزور بر مرزهای ایران و قدرت مانور کشورمان در حوزه قفقاز و حتی دسترسی زمینی به اروپا می گذارد، این موضوع موجب واکنش های زیادی در رسانه های ایران شد. اما اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه، در نشست خبری اخیر خود در پاسخ به پرسشی در خصوص این اظهارات به این جمله بسنده کرد که مواضع جمهوری اسلامی ایران در خصوص قفقاز ثابت و روشن است. هیچ تحولی نباید موجب تغییر مرزها شود و سخنان علی‌اف در رسانه ها درست ترجمه نشده و باعث سوءتفاهماتی شده است.

وی بیشتر توضیح نداد که اگر این دالان راه اندازی شود، واکنش جمهوری اسلامی چه خواهد بود؟ یا تا بهار ۲۰۲۶ برنامه تهران برای جلوگیری از این اتفاق بد چیست؟ واقعیت نیز همین است. جمهوری آذربایجان به پشتوانه قدرتی که از مسیر همکاری با ترکیه به دست آورده، بنا دارد حوزه نفوذ و عمق استراتژیک خود را توسعه دهد و در این مسیر بحث مرزهای بین المللی برای این کشور اهمیتی ندارد. از سویی استراتژی غرب در منطقه قفقاز، هم حذف روسیه و ایران است و لذا بسیار بعید است غرب نسبت به این تحول واکنشی نشان دهد.

بنابراین اکنون در یک مرحله حساس تاریخی قرار دارد. از دست دادن مرز مشترک با ارمنستان به هیچ وجه یک اتفاق ساده نیست. این دالارن به معنای انزوای اقتصادی ایران و از دست دادن فرصت های همکاری در این منطقه است. منطقه ای که امکان رسیدن محصولات ایران بدون مشکلات سیاسی به اروپا را از طریق ارمنستان و گرجستان می داد. حاکمیت آذربایجان بر مرز شمال غربی ایران به واسطه زنگزور، با چالش در برنامه صادراتی ایران همراه خواهد بود. نکته دیگر اینکه آذربایجان نشان داده در همکاری امنیتی با اسرائیل تا چه اندازه پیش رفته است و این دالان می تواند فرصتی برای نزدیکی بیشتر نیروهای اسرائیلی در قالب تاجر به مرز ایران باشد.

از این رو  عبور از چالش‌های پیش رو مستلزم پیگیری فعال‌تر دیپلماسی اقتصادی و سیاسی است و ایران با بهره گیری از مزیت جغرافیایی، همچنان می‌تواند به بازیگری کلیدی در معادلات انرژی و ترانزیت اوراسیا تبدیل شود. این فرصت هنوز وجود دارد و باید تا پیش از اجرایی شدن دالان زنگزور اقدامی موثر انجام داد. در این راستا نقش وزارت خارجه بسیار پررنگ است.