درباره تاریخچه ساعتهای موجود در حرم امام رضا (ع) چه می‌دانید؟
در حرم مطهر رضوی، ساعتهای بسیاری با قدمت‌های مختلف و طولانی نصب شده که هر کدام ویژگی‌ها و تاریخچه خاص خود را دارد، اما قدیمی‌ترین ساعت موجود در حرم متعلق به دوره قاجار و ساخت کشور انگلستان است.
، حتماً تابه‌حال شده که در هر جایی از حرم مطهر رضوی که به زیارت مشغولید، صدای بلند ساعت را شنیده باشید و با خود بگویید، این ساعت، یک ساعت معمولی نیست.
در حرم مطهر رضوی، ساعتهای بسیاری با قدمت‌های مختلف و طولانی نصب شده که هر کدام ویژگی‌ها و تاریخچه خاص خود را دارد و در این گزارش قصد داریم به معرفی جزئیات بیشتر این ساعت‌ها بپردازیم:
ساخت ۱۰۰ روزه ساعت بزرگ صحن انقلاب
اسناد مختلفی وجود دارد که نشان میدهد، نادرشاه افشار در مردادماه سال ۱۱۱۴ شمسی پس از به‌قدرت‌رسیدن، اولین اقدامی که در مشهد انجام داد، دستور داد ساعتی بزرگ برای حرم مطهر رضوی ساخته و بر فراز ایوان عباسی صحن عتیق یا همان انقلاب فعلی، نصب شود.
با بررسی اسناد موجود می‌توان به این نکته دست‌یافت که این ساعت علاوه بر اینکه توسط هنرمندان ایرانی ساخته شد، ساخت آن حدود ۱۰۰ روز طول کشید.
در سند شماره ۲۹۳۲۳ مرکز اسناد بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی آمده است: «میرزا محمدمهدی ساعت‌ساز» در قبال این کار از محل موقوفه اجرت دریافت کرد و اجرت او شامل سه خروار گندم و دیگر اقلام تعیین شده بوده است.
تاریخ این سند، مربوط به تیرماه سال ۱۲۲۸ شمسی، مقارن با آغاز حکومت ناصرالدین‌شاه و تسلط «حسن خان‌سالار» بر مشهد است و نشان میدهد، برنامه نگهداری و تنظیم ساعت تحت هیچ شرایطی، متوقف نشده بود.
رواج صنعت ساعت در ایران در دوره صفوی
بر اساس سندی که از آن زمان باقی‌مانده است، صنعت ساعت ایران در دوره صفوی رواج یافته و حرم امام رضا (ع) نیز از این دوره، دارای ساعت و ساعت‌ساز بوده است.
داستان‌های ساعتهای بزرگ حرم که یکی از المان‌‌های شناخته شده این مجموعه در سطح جهان محسوب میشود هم بسیار شنیدنی است، در واقع ایرانیان از زمان‌‌های دور با واحدهای زمانی آشنایی داشتند و شبانه‌روز را به تکه‌‌های زمانی، تقسیم می‌‌کردند.
یکی از اسناد موجود نشان میدهد، در سال ۱۰۹۳ قجری قمری، امیر سعدالدین محمد که در آن زمان وزیر خراسان بوده، مزرعه‌ای به نام گود سلوک را به نیت آستان قدس رضوی وقف می‌کند و یکی از مصارف موقوفه را، اجرت ساعت‌ساز آستان قدس قرار داده است.
در این میان، قدیمی‌ترین ساعت موجود با عنوان ساعت مظفری در حرم که متعلق به دوره قاجار و ساخت کشور انگلستان است، ابتدا بر فراز ایوان غربی صحن انقلاب روی برجی فلزی از جنس حلب نصب شد و از آن پس، این ایوان به ایوان ساعت نیز شهرت یافت.
داستان این ساعت، به امین الملک برادر میرزاعلی اصغرخان اتابک، صدراعظم ایران در دوره ناصری مرتبط است، گرچه برخی از اسناد موجود تاریخچه خرید و نصب این ساعت در حرم مطهر رضوی را متعلق به دوره مظفری عنوان کرده است.
آنچه که درباره این ساعت جالب است، حک شدن سال ساخت آن در پیاله زنگ ساعت است که سال ۱۳۰۹ هجری قمری را نشان میدهد.
ازاین‌رو، تاریخ‌پژوهان معتقدند، این ساعت در سال‌های آخر سلطنت ناصرالدین‌شاه ساخته و با درنظرگرفتن امکانات ارتباطی آن دوره در زمان مظفرالدین‌شاه به حرم مطهر اهدا شده است.
جایگزینی ساعت معاون به‌جای ساعت مظفری
در حال حاضر، ساعت مظفری در صحن نو (آزادی) و بر فراز ایوان جنوبی آن یعنی ایوانی که به رواق امام خمینی (ره) متصل میشود و بالای یک برج تازه‌ساز قرار دارد، اما زنگ آن، فعال نیست.
داستان این ساعت به اواخر سال ۱۳۲۰ شمسی باز می‌گردد، زمانی که دچار مشکل شد، مسئولان وقت را ناچار به برداشتن آن کرد.
سنگینی ساعت از یک سو و از سوی دیگر، گود کردن غیراصولی کف نهر نادری که از میان دروازه غربی صحن عتیق و زیر ایوان ساعت عبور می‌‌کرد، موجب نشست ساختمان ایوان غربی شد و فرایند برداشتن ساعت را اجتناب‌ناپذیر کرد.
بعد ازاین اتفاق، ساعت دیگری که مرحوم عبدالحسین معاون از آلمان خریداری کرده بود، جای ساعت مظفری را گرفت.
ساخت ساعت آفتابی صحن جمهوری توسط معمار آستان قدس رضوی
اسناد موجود نشان میدهد، ساعت آفتابی صحن جمهوری در سال ۱۳۶۷ شمسی توسط معمار آستان قدس رضوی مرحوم حاج‌محمد صادق حامد رأفتی ساخته شده است.
طرح کلی این ساعت کلمه «الله» بوده و در تزیینات جزئی آن نظیر عددهای ساعت، آیاتی از قرآن کریم به‌کاررفته، همچنین جنس آن، از سنگ مرمر است.
یک ساعت دیگر هم در قسمت شمال شرقی صحن مسجد جامع گوهرشاد واقع شده که به‌عنوان شاخص آفتابی و تعیین وقت شرعی استفاده میشود، اما از تاریخچه نصب این ساعت سندی وجود ندارد، بااین‌وجود تاریخ‌پژوهان، قدمت آن را ۴۰۰ سال تخمین زده‌اند.
این ساعت آفتابی، روی ستونی به ارتفاع حدوداً دو متر و قطر تقریبی نیم متر، در قسمت شمال شرقی صحن مسجد جامع گوهرشاد واقع شده، اما کسی نمی‌داند که نخستین‌بار چه زمانی و توسط چه کسی، این شاخص در مسجد گوهرشاد نصب شده است.
نکته بسیار جالب درباره شاخص آفتابی مسجد گوهرشاد این است که مؤذن می‌‌تواند از فراز گلدسته، خط سایه آن را ببیند و متوجه زمان تقریبی ظهر شرعی شود.
همچنین ساخت این ساعت به‌گونه‌ای طراحی شده تا ارتفاع ایوان‌‌ها، مناره‌‌ها و گنبد مسجد جامع گوهرشاد، به سبب تابش مایل خورشید در برخی فصول سال، مانع رسیدن آفتاب به شاخص نشود.
علاوه بر این، سایه ستون‌پایه شاخص به‌عنوان یک زمان‌سنج بزرگ برای عامه مردم در تعیین زمان تقریبی ظهر شرعی بوده است.
در نقشه‌‌ای که به سال ۱۳۴۲ قمری از مسجد گوهرشاد تهیه شده، از این شاخص، با عنوان شاخص ظهر شیخ بهایی یاد شده است.
ارسال نظر