، ستون درمان، رویکردهای رفتاری ساختاریافته است: بازسازی شناخت و رفتار، مدیریت اقتضایی و مصاحبه انگیزشی همراه با برنامه خواب منظم، فعالیت بدنی، تغذیه متعادل و پیگیری مداوم. مداخلات دارویی کمکی هنوز جایگزین این روش‌ها نیستند. نتیجه: قهوه در حاشیه، درمان علمی در متن.

پاسخ کوتاه: قهوه به‌تنهایی «درمان» یا «میان‌بر» ترک اعتیاد به شیشه نیست و حتی اگر بی‌رویه مصرف شود می‌تواند با برهم‌زدن خواب و افزایش اضطراب، روند بهبودی را سخت‌تر کند. ترک شیشه با قهوه به‌هیچ عنوان اصولی نیست. نقش قهوه در بهترین حالت، یک کمک جانبی محدود برای مدیریت خستگی یا سردردهای خفیف است و جایگزین مداخلات علمی ترک شیشه نمی‌شود.

در تجربه‌های بالینی و مراجعات مراکز درمان اعتیاد، این پرسش رایج است که آیا با قطع مصرف شیشه و جایگزینی قهوه، میل و خماری کاهش می‌یابد یا نه؟ واقعیت این است که میل شدید (Craving)، بی‌خوابی، بی‌قراری، نوسانات خلقی و کاهش تمرکز در هفته‌های اول ترک، با محرک ضعیف‌تری مثل کافئین درمان نمی‌شود. در ادامه، این گزارش با تکیه بر شواهد روزآمد به زبان ساده توضیح می‌دهد قهوه کجای مسیر ترک شیشه می‌ایستد و چه کارهایی واقعا کمک می‌کنند.

ترک شیشه با قهوه: تصور رایج و واقعیت بالینی

کافئین، محرکی بسیار بسیار خفیف‌تر از مت‌آمفتامین است و گیرنده‌های آدنوزین را مهار می‌کند؛ بنابراین برای مدت کوتاه هوشیاری را بیشتر می‌کند. اما اثرات آن بر اضطراب، ضربان قلب و خواب، در دوره ترک می‌تواند دردسرساز باشد. مهم‌تر از همه، «هیچ پروتکل درمانی معتبر ترک شیشه با قهوه را به‌عنوان درمان اصلی توصیه نمی‌کند». راهنماهای بالینی بر درمان‌های رفتاری ساختاریافته، پیگیری منظم و در برخی موارد، درمان‌های دارویی کمکی تأکید دارند.

به نقل از مؤسسه ملی مبارزه با سوءمصرف مواد امریکا (NIDA): «برای اختلالات مصرف مواد، درمان‌های رفتاری مانند درمان شناختی‌رفتاری و به‌ویژه برنامه‌های «مدیریت اقتضایی» در مصرف‌کنندگان محرک‌ها (از جمله مت‌آمفتامین) مؤثر گزارش شده‌اند.»

قهوه و خواب در روزهای حساس ترک

خواب کافی مهم‌ترین سوخت بهبودی است. مت‌آمفتامین چرخه خواب/بیداری را به‌هم می‌زند و بدن برای ترمیم، به خواب عمیق و پیوسته نیاز دارد. کافئین درست در همین نقطه می‌تواند مشکل بسازد: مطالعات نشان داده‌اند مصرف کافئین می‌تواند زمان به‌خواب‌رفتن را طولانی‌تر کند، کیفیت خواب را پایین بیاورد و از مدت خواب عمیق بکاهد؛ حتی اگر چندین ساعت قبل از شب مصرف شود.

به نقل از مجله Sleep Medicine Reviews: «تحلیل فرا تحلیلی از ۲۴ مطالعه نشان داد کافئین به‌طور متوسط حدود ۴۵ دقیقه از کل زمان خواب می‌کاهد و کارایی خواب را ۷٪ کاهش می‌دهد؛ برای پیشگیری از این اثر، قهوه باید دست‌کم ۸ ساعت پیش از خواب مصرف شود.»

وقتی بی‌خوابی ناشی از ترک شیشه با قهوه تشدید شود، فرد روز بعد برای جبران خواب‌آلودگی، باز هم قهوه بیشتری می‌نوشد و چرخه‌ای از «کم‌خوابی—کافئین—کم‌خوابی» شکل می‌گیرد که هم میل شدید را تحریک می‌کند و هم تنظیم هیجانی را سخت‌تر.

چه چیزهایی واقعا کمک می‌کند؟

مراجعه به کمپ ترک اعتیاد برای افرادی که درگیر مصرف شیشه هستند، یک ضرورت حیاتی به حساب می آید. انتخاب کمپ ترک شیشه مناسب اولین قدم است. شیشه با اثرات مخرب روانی و جسمی، اراده و قدرت تصمیم گیری فرد را به شدت تضعیف می کند، به طوری که ترک خودسرانه یا خانگی غالباً بی نتیجه و حتی خطرناک خواهد بود. درنتیجه میتوان گفت که بهترین راه همان کمپ ترک شیشه است…

هنوز داروی تأییدشده قطعی برای «درمان اعتیاد به مت‌آمفتامین» وجود ندارد؛ بااین‌حال، درمان‌های مؤثر رفتاری داریم و برای برخی بیماران، ترکیب‌های دارویی آزمایشی کمکی مورد استفاده پژوهشی قرار گرفته‌اند.

به نقل از مرور سیستماتیک کوکرین (۲۰۲۴): «مداخلات روان‌اجتماعی در اختلال مصرف محرک‌ها، خروج زودهنگام از درمان را کاهش می‌دهند و طول دوره‌های پرهیز را افزایش می‌دهند؛ «مدیریت اقتضایی» امیدوارکننده‌ترین رویکرد گزارش شده است.»

این یافته‌ها دو پیام روشن دارند: یکم، ستون فقرات درمان، «رفتاردرمانی ساختاریافته» است. دوم، اگرچه برخی رویکردهای دارویی کمکی در پژوهش‌ها امیدبخش‌اند، اما هنوز جایگزین درمان‌های رفتاری و روانی مستمر نشده‌اند.

جدول: «قهوه در ترک شیشه» – ادعاها و وضعیت شواهد

اگر قهوه می‌نوشید، چگونه ایمن‌تر عمل کنید؟

اصل راهبردی این است که «قهوه نقش کمکی محدود دارد» و نباید محور برنامه ترک باشد. برای بسیاری از بیماران، کاهش تدریجی کافئین در هفته‌های اول به خواب بهتر و ثبات خلق کمک می‌کند. اگر تصمیم دارید قهوه را در حد متعادل نگه دارید، این چارچوب عملی پیشنهاد می‌شود:

1. در دو هفته نخست، مصرف روزانه را به حداکثر یک فنجان کوچک (حدود ۱۵۰–۲۰۰ میلی‌گرم کافئین) محدود کنید و «آخرین فنجان» را حداقل ۸ ساعت پیش از خواب بنوشید؛ شب‌ها نوشیدنی بدون کافئین انتخاب کنید.
2. اگر اضطراب، تپش قلب یا لرزش دارید، کاهش بیشتر یا قطع موقت کافئین را در نظر بگیرید؛ هدف، پیشگیری از چرخه بی‌خوابی—کافئین است.
3. از نوشیدنی‌های پرکافئین/انرژی‌زا دوری کنید؛ این محصولات علاوه بر کافئین بالا، قند زیاد دارند و به نوسان خلق و خواب دامن می‌زنند.
4. هیدراتاسیون، پروتئین کافی و میان‌وعده‌های کم‌قند را جدی بگیرید؛ افت قند خون با خستگی و تحریک‌پذیری همراه است و میل به مصرف را برمی‌انگیزد.
5. علائم پایدار (بی‌خوابی شدید، افسردگی، افکار آسیب‌زننده) نیازمند ارزیابی پزشکی و گاهی دارودرمانی کوتاه‌مدت است؛ پیگیری منظم با درمانگر را قطع نکنید.

رویکردهای درمانی خط اول بر پایه شواهد

در کلینیک، ترکیب چند محور زیر بیشترین شانس موفقیت را می‌دهد:

مدیریت اقتضایی (پاداش مشروط به رفتار هدف) با پاداش‌های کوچک ساختاریافته رفتارهای سالم را تقویت می‌کند؛ مصاحبه انگیزشی تصمیم ترک را تثبیت می‌کند؛ رسیدگی همزمان به اختلالات همراه مانند افسردگی، اضطراب یا درد مزمن ضروری است؛ و برنامه خواب و فعالیت بدنی منظم به عنوان «داروی رفتارمحور» خواب، خلق وخو را ترمیم می‌کند.

این رویکردها در کنار هم، ماندگاری بیمار در درمان را بالا می‌برند و بازه‌های پرهیز را طولانی‌تر می‌کنند.

ترک شیشه با قهوه چرا جذاب است اما جواب بلندمدت نمی‌دهد؟

از نظر روان‌شناختی، جایگزینی یک عادت آیینی با آیینی دیگر (تهیه و نوشیدن قهوه) حس کنترل فوری می‌آورد. اما در سطح مغز، مدار پاداشی که با مت‌آمفتامین بیش‌فعال شده، با کافئین «بازتنظیم» نمی‌شود. اگر قهوه، خواب را خراب کند یا اضطراب را بالا ببرد، آستانه تحمل در برابر محرک‌های محیطی پایین می‌آید و «میل شدید» راحت‌تر برمی‌گردد. بنابراین اگر قهوه را دوست دارید، آن را در «حد اعتدال واقع‌بینانه» نگه دارید و مطمئن شوید که «نقش اصلی» را همچنان درمان‌های اصولی ایفا می‌کنند.

موارد خاص: چه زمانی باید پزشک را درگیر کرد؟

در این موارد ارزیابی پزشکی لازم است: بی‌خوابی یا بدخوابی شدید ماندگار بیش از دو هفته، خلق افسرده یا افکار آسیب به خود یا دیگران، بازگشت‌های مکرر با محرک‌های مشخص مانند مکان‌ها، افراد یا ساعت‌های خاص، و بیماری‌های زمینه‌ای قلبی، فشار خون بالا یا اختلالات اضطرابی فعال که کافئین می‌تواند آن‌ها را تشدید کند.

در این شرایط، پزشک می‌تواند درباره تنظیم داروهای کمکی کوتاه‌مدت برای خواب/اضطراب، یا ادغام شما در برنامه‌های ساختاریافته تصمیم بگیرد. در برخی بیماران منتخب و با نظارت دقیق، ترکیب‌های دارویی در دست مطالعه نیز مطرح می‌شود؛ اما با وجود این، جای درمان‌های رفتاری را نمی‌گیرد.

جمع‌بندی و راهکار

ترک شیشه با قهوه—به‌عنوان «استراتژی اصلی»—نه شواهد علمی کافی دارد و نه با واقعیت‌های فیزیولوژی خواب و خلق سازگار است. قهوه می‌تواند در حد یک ابزار کمکی محدود باقی بماند مشروط به اینکه:

آخرین فنجان ساعت‌ها پیش از خواب نوشیده شود و کل مصرف روزانه در حد کم تا متوسط بماند؛ در صورت تشدید اضطراب، تپش قلب یا بی‌خوابی، کاهش یا قطع موقت کافئین در نظر گرفته شود؛ درمان شناخت‌رفتاری، مصاحبه انگیزشی و پیگیری منظم تشکیل دهد؛ و برای علائم پایدار یا خطرناک، ارزیابی پزشکی انجام شود.

از منظر درمان اعتیاد، توصیه نهایی روشن است: «قهوه» را اگر دوست دارید، در نقش فرعی و مدیریت‌شده نگه دارید؛ اما برای نقش اصلی، روی درمان‌های رفتاری ساختاریافته، اصلاح خواب و تغذیه، پیگیری منظم و شبکه حمایت تکیه کنید. این ترکیب، همان نقشه راهی است که در تجربه بالینی، مسیر بهبودی پایدار را هموار می‌کند.