به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج، در حالی مسئولان از اجرای موفق این طرح یاد می‌کنند که هنوز هیچ آمار رسمی از کاهش مصرف آرد که نشان دهنده کاهش قاچاق و صرفه‌جویی آن باشد اعلام نشده است. همچنین مدیرکل هماهنگی و نظارت آرد و نان شرکت بازرگانی دولتی از پرداخت مابه‌التفاوت قیمت یارانه‌ای و تمام‌شده به نانوایی‌ها خبر داده که اتحادیه اصناف نان آن را تأیید نکرده و از خلف وعده در پرداخت این مبلغ خبر داده است.

مهم‌ترین گلایه نانوایان از افزایش هزینه‌های تولید نان است که مبالغ تشویقی واریزی دولت نتوانسته آن را جبران کند. براین اساس شاهد تخلفاتی در واحدهای صنفی هستیم. کاهش ساعت کاری و کوچک شدن نان‌ها و همچنین انجام تراکنش‌های صوری برای بالا بردن تعداد نان فروخته شده از جمله تخلفاتی است که در نانوایی‌ها مشاهده شده است.

در این بین خلف وعده‌های دولت نیز نانوایان را بیش از پیش بی‌اعتماد کرده است. درحالی‌که نرخ جدید نان هر سال اعلام می‌شد، طی سال جاری این اتفاق نیفتاده و خبری نیز از پرداخت مابه‌التفاوت تولید نان در سال جدید به نانوایان نیست. افزایش ۵۷ درصدی حقوق و هزینه‌های جاری پخت نان، منجر شده که تولید نان به صرفه نباشد به نحوی که در ایام محرم کارگروه آرد و نان تصویب و سازمان حمایت موافقت کرد که مابه‌التفاوت ۸۰ درصدی هزینه‌ها به نانوایی‌ها پرداخت شود، این موضوع به وزارت کشور محول شد اما تاکنون هیچ‌گونه پرداختی به نانوایی‌ها انجام نشد.

اردیبهشت‌ ماه سال جاری بود که با حذف ارز 4200 تومانی، قیمت تمامی اقلام اساسی و غیراساسی رشد چندین برابری را تجربه کردند؛ به جز نان. دولت برای توزیع عادلانه، اصلاح اقتصاد و کاهش تورم طرح «هوشمندسازی یارانه نان» را از مردادماه آغاز کرد؛ آیا دولت با این طرح به هدف خود رسید؟

یکی از دلایل دولت درباره تغییر شیوه پرداخت یارانه نان، حجم گسترده تخلف در زنجیره آرد نان بود که منجر به قاچاق آرد خارج از شبکه مصرف می‌شد. چرا که افزایش قیمت گندم منجر به اختلاف شدید قیمت آرد یارانه‌ای با نرخ آزاد شد و همین امر زمینه قاچاق آرد را فراهم آورد.

در واقع وجود دو نرخ برای آرد منجر به این شد که بسیاری از نانوایی‌ها به جای پخت نان اقدام به فروش آرد به صورت آزاد کنند. البته این موضوع ریشه در عدم سودآوری پخت نان داشت. نانوایی‌ها در این باره عنوان می‌کردند که با توجه به افزایش هزینه تولید از جمله هزینه کارگری، انرژی و سوخت، خمیرمایه، اجاره بها، بیمه و … ناچار به این کار هستند.

آغاز طرح هوشمندسازی یارانه نان از مردادماه

پس از اعتراض نانوایان به وضعیت موجود دولت تصمیم گرفت شیوه جدیدی را در دستور کار خود قرار دهد. دولت سیزدهم و به‌طور مشخص وزارت امور اقتصاد و دارایی در اردیبهشت ‌ماه 1401 نسبت به اصلاح شیوه پرداخت یارانه زنجیره آرد و نان اقدام کرد.

به همین منظور طرح هوشمندسازی یارانه نان از مردادماه سال جاری اجرا شد و در فاز اول مقرر شد تا دولت در راستای طرح مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها، با هدف اصلاح اقتصادی و جلوگیری از رانت و فساد ناشی از پرداخت غیرهدفمند یارانه اقدام کند.

در گام نخست طرح هوشمندسازی یارانه نان شاهد حذف یارانه آرد نان‌های فانتزی و نیمه‌حجیم بودیم. اما از آن‌جایی که سبد غذایی مردم به نان گره خورد دولت تغییری در قیمت نان به وجود نیاورد، اما در مقابل طرح کارت‌خوان هوشمند را برای نانوایی‌ها به اجرا گذاشت.

این طرح به صورت آزمایشی از نانوایی‌های استان زنجان آغاز شد و در ادامه به سراسر نانوایی‌های کشور تسری یافت. در واقع با مجهز شدن نانوایی‌ها به این کارت‌خوان‌ها، میزان دقیق فروش نان و حتی نوع نان در نانوایی قابل رصد می‌شد.

در قالب طرح هوشمندسازی یارانه نان تمامی نانوایی‌ها به دستگاه کارتخوان هوشمند متصل شدند؛ بدین شکل که مردم پس از خرید نان کارت عابربانک خود را می‌کشیدند و هزینه نان یارانه‌ای را پرداخت می‌کردند. اما از آنجایی که نانوایی‌ها باید آرد خود را به قیمت آزاد خریداری می‌کردند قرار شد  دولت مابه‌التفاوت مبلغ نان یارانه‌ای تا قیمت اصلی نان را به حساب نانوایی واریز ‌کند.

در واقع با این طرح این الزام پیش آمد که خرید نان تنها با کارت‌های بانکی انجام بگیرد و نانوایی‌ها حق دریافت پول نقد از مردم را نداشته باشند، چراکه قرار است هر نانوا به میزان فروش خود از دولت یارانه دریافت کند.

بیشتر بخوانید:

طرح هوشمندسازی یارانه نان از شب گذشته آغاز شد

افزایش ۵۰ درصدی یارانه نان برای سال آینده

ایرانی‌ها چقدر نان و چه نانی بیشتر می‌خورند؟

مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی در پاسخ به این سئوال که حجم مصرف نان در ایران چقدر است؟ گفت: پیش از این مصارف نان در کشور به صورت دقیق اندازه‌گیری نمی‌شد چون موضوعیتی هم نداشت. در شرایط فعلی هم اندازه‌گیری خاصی در سمت مردم نداریم. از این رو موضوع مصرف نان با یک سری داده‌های نیابتی باید برآورد شود . اما بعد از استقرار کارتخوان‌های هوشمند تعداد تراکنش‌های خرید نان از کارتخوان‌ها چهل درصد افزایش یافته است. البته بخشی از این افزایش ناشی از رشد استفاده از کارتخوان‌ها به جای استفاده از اسکناس برای خرید نان است و بخشی به رشد مصرف بازمی‌گردد.

جلال گفت: آمار مصرف نان نیابتی براورد می شود و براین اساس، برآوردهای ما نشان می‌دهد سرانه مصرف نان در کشور حدود روزی دویست گرم آرد است که به نان تبدیل می‌شود

وی در ادامه در توضیح اینکه کدام نان بیشترین مصرف را در ایران دارد، اضافه کرد: 38 درصد آرد کشور از نظر وزنی به تولید نان لواش اختصاص دارد. 25 درصد نان کشور تافتون و 10 درصد نان کشور سنگک است. معمولا ایرانی‌ها را با نان سنگک نقل می‌کنند اما این نان کم‌مصرف‌ترین نان کشور است. پخت نان سنگک مهارت پایه است. در مناطق متمول شهر تقاضای بیشتری دارد و امکان عرضه‌ی گران‌تر هم دارد چون افزودنی هایی مثل کنجد و.... اضافه می‌کنند و گران‌تر عرضه می‌کنند. در ضمن هزینه تولید نان سنگک زیاد است شاید از این روست که تقاضای بالایی برای تبدیل نان سنگک به لواش داریم.

مردم در طرح هوشمندسازی یارانه نان نادیده گرفته شدند

مشکلات طرح هوشمندسازی یارانه نان از همان روزهای ابتدایی اجرای هوشمندسازی آغاز شد؛ چراکه دولت الزامی برای اقناع‌سازی مردم ندید. به‌طورکلی عدم اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف‌سازی جزئیات این طرح برای مردم و حتی صف نانوایی‌ها پیامد‌های نامطلوبی برای این طرح اقتصادی به همراه داشت.

در ابتدا بسیاری از شهروندان نحوه کارکرد با این دستگاه‌ها را نمی‌دانستند؛ از این رو نانوایی‌ها ناچار بودند که یک نیروی انسانی برای انجام تراکنش در این دستگاه قرار دهند. اما تمام ماجرا به اینجا ختم نمی‌شد، چراکه بسیاری از نانوایی‌ها از اختلال پی‌درپی این دستگاه‌ها شکایت داشتند و نحوه خدمات‌رسانی آن را بسیار کُند عنوان می‌کردند.

بیشتر بخوانید:

روزانه ۵۰ میلیون نان لواش در نانوایی ها گم می‌شود!

واکنش مردم به گم شدن روزانه ۵۰ میلیون نان لواش

آرد و نان گم نشده بلکه انحراف ۵ هزار تنی آرد‌ نانوایی‌‌ها شناسایی شده است

50 میلیون قرص نان روزانه گم می‌شود!

با گذشت حدود شش ماه از طرح هوشمندسازی یارانه نان، خبر پر سر و صدایی از گم شدن "50 میلیون قرص نان" توسط یک مقام مسئول رسانه‌‎ای شد؛ موضوعی که با هدف اصلی این طرح تعارض داشت.

محمد جلال، مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی در این باره اعلام کرد: رصد داده‌های کارت‌خوان‌های هوشمند در نانوایی‌ها نشان می‌دهد روزانه ۵۰۰۰ تن آرد، یعنی حدود ۵۰ میلیون قرص نان لواش در نانوایی‌ها گم می‌شود.

او در این باره عنوان کرد: این مقدار نان صرف خوراک دام و طیور، مصرف واحدهای صنفی و صنعتی در حوزه گندم و بخشی هم قاچاق می‌شود.

فاز دوم مدیریت هوشمند آرد چیست؟

مشاور وزیر اقتصاد در خصوص تغییرات پیش رو با شروع فاز دوم طرح مدیریت هوشمند یارانه آرد و نان نیز گفت: در فاز دوم طرح نیز مانند فاز اول، در سمت مردم اتفاق خاصی نمی‌افتد. شاید اصلا مردم متوجه نشوند طرحی اجرا شده و البته این پیام خوبی برای ماست. در قالب این فاز نه آزادسازی قیمت اتفاق می‌افتد نه محدودیت در مقدارخرید مردم اما در اقتصاد نانوایان دو اتفاق مهم رقم می‌خورد. مبلغ ترمیمی که بابت افزایش هزینه‌ها در سال جاری پرداخت می‌شود، در فاز دوم طرح افزایش خواهد یافت. محدودیت تامین آرد یارانه‌ای برای نانوا نیز حذف خواهد شد. نانوایی که بتواند ماشین‌آلات و سخت‌افزار را تامین کند، می‌تواند نان بیشتری تولید کند و به فروش برساند.

وی افزود: با شروع فاز آتی و برداشته شدن محدودیت تامین آرد برای نانوایی‌هایی که قصد تولید نان بیشتر دارند، عرضه نان در واقع به شکل معنی‌داری افزایش و انحراف به شکل معنی‌داری کاهش می‌یابد .

وی ادامه داد: قبلا سهمیه‌ی آرد نانوا مشخص بود، حالا یا نانوا همه‌ی سهمیه را نان می‌کرد و به مردم می‎فروخت یا این‌که خارج از شبکه عرضه می‌کرد. معلوم نمی شد چند درصد عرضه خارج از شبکه بود و چند درصد نان مردم . در قالب فاز دو اگر عرضه‌ی خارج از شبکه صورت گیرد، دیگر هیچ امکانی برای تامین آرد توسط نانوا وجود نخواهد داشت.

بیشتر بخوانید:

بودجه یارانه خانواده‌های حذف شده صرف یارانه نان می‌گردد

افزایش قیمت و محدودیت خرید نان در فاز دوم هوشمند سازی وجود ندارد

مردم و نانواها همچنان گلایه مندند

در حالی حجم بسیار بالایی از آرد یارانه‌ای در شبکه توزیع نان ناپدید می‌شد که بسیاری از شهروندان در استان‌های مختلف از طولانی شدن صف نانوایی‌ها و محدودشدن خرید نان گلایه داشتند.

صنف نانوایی نسبت به انتشار این خبر بسیار گلایه داشتند و عنوان کردند که دولت با مطرح‌سازی این موضوع این صنف را زیر سوال برده است. یکی از نکاتی که نانوایان در توضیح ناپدید شدن 5000 تن آرد در روز عنوان می‌کردند این بود که حدود 3000 نانوایی در کشور هنوز به دستگاه کارت‌خوان هوشمند نان متصل نشده‌اند؛ در صورتی که این نانوایی‌ها روزانه به طور متوسط 300 کیلوگرم نان پخت کنند یعنی روزانه آمار استفاده از  900 تن آرد در سامانه ثبت نمی‌شود.

نادیده گرفتن حدود شش میلیون مهاجر افغانستانی در ایران که سرانه مصرف نان آن‌ها نیز بسیار بالاست، یکی‌ دیگر از انتقادهایی بود که نانوایی‌ها از آن سخن می‌گفتند. نانوایی‌ها عنوان می‌کردند سرانه مصرف نان مهاجران افغانستانی حدودا دو برابر هر ایرانی است. در صورتی که هر نفر از این جمعیت روزانه 600 گرم نان مصرف‌کننده 3600 تن مصرف روزانه آنها  نیز در سامانه ثبت نمی‌شود.

از طرف دیگر نیز بخش زیادی از کودکان و سالمندان روزانه به نانوایی‌ها مراجعه می‌کنند که دارای کارت بانکی نیستند؛ حدودا روزانه 400 تا 500 تن آرد در این بخش مصرف می‌شود که در دستگاه‌های هوشمند نانوایی‌ها ثبت نمی‌شود.

در واقع می‌توان گفت در حال حاضر پس از حذف ارز ترجیحی و اجرای طرح اصلاح نظام پرداخت یارانه نان، با وجود اینکه دولت اعلام کرده بود که قیمت آرد برای صنعت و تمامی صنوف آزاد خواهد شد، اما هنوز این تصمیم به مرحله اقدام نرسیده و همچنان نانواهای دولتی مانند سابق آرد را براساس سهمیه و به صورت یارانه‌ای دریافت می‌کنند.

ابهامات و نواقص طرح هوشمندسازی یارانه نان

طرح هوشمندسازی یارانه نان از همان ابتدای اجرا با نواقصی همراه بود. برای مثال برخی از افراد به دلیل مشغله بسیار زیاد خریدهای خود را به صورت اینترنتی انجام می‌دهند که خرید نان نیز در زمره آن است. اما هنوز دولت راهکار و سازوکاری برای ثبت خرید نان به شیوه اینترنتی ندیده است.

از کم‌فروشی می‌توان به عنوان یکی‌ دیگر از نواقص طرح هوشمندسازی یارانه نان نام برد. در حال حاضر یکی از عمده تخلفات تعدادی از نانوایی‌ها کم‌فروشی در وزن چانه است که با این کار در روز تعداد بیشتری نان پخت می‌کنند و سود بیشتری می‌برند؛ اما امکان رصد و ثبت این دست تخلفات در این طرح وجود ندارد. در واقع برخی از نانوایی‌ها برای جبران هزینه‌های خود اقدام به این کار می‌کنند.

از سوی دیگر آن‌طور که مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده است برخی از نانوایی‌های دولتی مشتری‌ها را مجبور می‌کنند که نان را به اشکال مختلف مانند نان کنجدی، نان زعفرانی، نان حاوی سبزیجات و انواع دیگر خریداری کنند. با این شیوه دستگاه کارتخوان هوشمند چهار قرص نان ثبت می‌کنند، اما در عمل دو قرص نان به مشتریان تحویل می‌دهند.

همچنین باید یادآور شد که روند پرداخت یارانه آرد برای تولید نان سنتی از پنج سال گذشته تاکنون سیر صعودی داشته است. علت آن است که در این بازه زمانی دولت برای حمایت از کشاورز، قیمت خرید تضمینی گندم را افزایش داده و در مقابل برای حمایت از مصرف‌کننده قیمت نان را با افزایش پرداخت یارانه تا حد امکان پایین نگه داشته است.

تمام این اتفاقات دست به دست هم داده‌اند تا پس از گذشت کمتر از شش ماه بسیاری از کارشناسان هوشمندسازی یارانه نان را طرحی شکست‌خورده تلقی کنند و موفقیت آن را زیر سوال ببرند. بدین ترتیب شاید افزایش پلکانی قیمت‌ها و اصلاح یارانه حامل‌های انرژی بدون انگیزه‌های سیاسی و شعارهای نخ‌نمایی نظیر جراحی اقتصادی و حمایت از محرومان راهکاری باشد که توجیه اقتصادی داشته باشد و بتوان به موفقیت آن امید داشت. در غیر این صورت باید درنهایت منتظر هزینه‌های سنگین طرحی باشیم که از ابتدا کفه شکست آن در ترازو سنگینی قابل توجهی داشت.