، برخلاف پیش‌بینی سازمان هواشناسی مبنی بر اینکه در سال 1402، پاییز و زمستان پربارشی را خواهیم داشت، بارش‌های پاییز 1402 نسبت به میانگین درازمدت کاهش 47.4 درصدی داشته بود و نسبت به سال‌ گذشته نیز 31 درصد کاهش بارش داشتیم و آمار بارندگی در 28 استان منفی بوده است. همچنین پیش‌بینی می‌شود که بارش‌های زمستانی نیز در بهترین حالت در حد نرمال باشد و فراتر از آن نرود.

کاهش بارش‌ها شرایط دشواری را نیز برای ذخایر سدهای کشور رقم زده است و باعث شده تا 60 درصد ذخایر سدهای کشور خالی باشد.

با در نظر گرفتن این شرایط به نظر می‌رسد که ایران وارد چهارمین سال خشکسالی شدید خود شده و شرایط حاکی از این است که تابستان بسیار سختی را خواهیم داشت. کاهش بارش‌ها علاوه بر اینکه کشور را در زمینه تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت دچار چالش می‌کند، باعث عدم آبگیری تالاب‌ها و دریاچه‌ها نیز شده است و به نظر می‌رسد که باید از همان روزهای ابتدایی سال 1403، منتظر طوفان‌های گرد و غبار باشیم.

مدیریت تأمین و مدیریت مصرف، شروط خروج از شرایط بحرانی آب!

در این رابطه، الهه موحدی کارشناس ارشد محیط زیست به خبرنگار خبرگزاری موج گفت: خشکسالی واژه غریبه‌ای برای کشور ما نیست و به سبب قرار گرفتن در اقلیم خشک و نیمه خشک جهان همواره کشوری هستیم که در معرض خشکسالی است اما در سال‌ها اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی، اثر این خشکسالی‌ها و دوره آنها طولانی‌تر شده است. خشکسالی در سال‌های اخیر همواره کشور ما را تحت تأثیر قرار داده به طوری که سرانه آب در دسترس هر ایرانی از حدود 7 هزار مترمکعب در نیم قرن پیش، به 1200 مترمکعب نزدیک شده که عدد بسیار کمی است.

وی ادامه داد: نکته‌ای که درخصوص خشکسالی امسال کشور وجود دارد، مربوط به پیش‌بینی اشتباه سازمان هواشناسی بود که سال پربارشی را برای کشور پیش‌بینی کرد و مردم را امیدوار کرده و همچنین باعث شد تا مسئولین دستگاه‌های مختلف در رابطه با آماده شدن برای یک سال خشک دیگر تغییر کند. لذا این پیش‌بینی غلط پیامدهای بدی برای کشور خواهد داشت.

این کارشناس ارشد محیط زیست تأکید کرد: با توجه به شرایطی که در بارش‌ها، ذخایر سدها و ذخایر طبیعی برف در ارتفاعات کشور رقم خورده است، مسلم است که امسال شرایط سختی را تجربه خواهیم کرد و این مورد لزوم برنامه‌ریزی درخصوص سازگاری با کم‌آبی در کشور را بیشتر‌ می‌کند. این برنامه‌ریزی باید به صورتی باشد که در ابتدا تأمین آب شرب بدون مشکل اتفاق بیفتد و در مراحل بعد حقابه محیط زیست، کشاورزی و صنعت در نظر گرفته شود.

موحدی توضیح داد: در این راستا، وظیفه اصلی بر دوش وزارت نیرو است که باید مدیریت تأمین و مدیریت مصرف را به درستی انجام دهد. در بخش مدیریت تأمین باید در ابتدا 16 استان و 30 شهری که شرایط ویژه‌تری دارند در اولویت قرار بگیرند و سپس به سایر استان‌ها توجه شود. در مواردی می‌توان با انجام یک لوله‌گذاری در مسیرهای کوتاه آب مورد نیاز این شهرها را تأمین کرد که با توجه به چالشی‌ که در پیش داریم، انتقال آب در مسیرهای خیلی کوتاه می‌تواند یک راهکار باشد.

وی بیان کرد: نکته مهم این است که وزارت نیرو در این شرایط نباید به سراغ حفر چاه‌های بیشتر برود چرا که همین الان هم فشار زیادی بر آب‌های زیرزمینی کشور وارد است و در بعضی نقاط دچار مرگ آبخوان شده‌ایم. در عوض می‌توان از برخی‌ چاه‌های حفر شده که در اختیار شهرداری‌ها و نیروهای نظامی است استفاده کرد.

این کارشناس با اشاره به هدر رفت آب در شبکه گفت: یک موضوع مهم دیگر میزان آبی است که در شبکه انتقال هدر می‌رود که بعضی آمارها این عدد را 13 درصد حجم آب شرب انتقالی بیان می‌کنند. با توجه به کم‌آبی که در انتظار کشور است، ضرورت دارد هرچه سریع‌تر آب و فاضلاب برای تعمیر و جایگزینی خطوط انتقال اقدام کند.

موحدی بیان کرد: بخش دیگر مربوط به مدیریت مصرف است که نقش مردم در این مورد بسیار کلیدی است و اگر مصرف ما درست باشد، کمک زیادی به خروج کشور از شرایط بحرانی می‌کند.

کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب کشور

کشاورزی در کشور ما بزرگـترین مصرف‌کننده آب است و گزارشات مختلف از مصرف 74 تا 90 درصد منابع آب کشور در کشاورزی خبر می‌دهند. این درحالی است که همواره در سال‌های اخیر بدون اینکه به سمت استفاده از روش‌های کشاورزی نوین، سیستم‌های آبیاری جدید و افزایش راندمان کشاورزی برویم، تنها اراضی زیرکشت را افزایش داده‌ایم که این مورد علاوه بر مصرف آب بیشتر، سبب نابودی محیط زیست نیز شده است.

موحدی در این خصوص گفت: تغییر الگوی کشت در نقاطی که دچار تنش آبی شدید هستند و یا اجرای طرح نکاشت در برخی نقاط با توجه به شرایط آبی کشور ضرورت دارد. کشاورزی اصلی‌ترین مصرف‌کننده آب است و هر اقدامی که لازم است انجام شود باید از این بخش شروع شود.

وی ادامه داد: اگر مصرف آب در کشاورزی مدیریت شود، قطعاً در سایر بخش‌ها نیز مشکلات کمتری را خواهیم داشت. این مهم نیازمند همکاری وزارت جهاد کشاورزی با وزارت نیرو است.

این کارشناس ارشد محیط زیست تأکید کرد: امنیت غذایی برای همه کشورها مهم است و قطعاً کشاورزی بستر اصلی امنیت غذایی است اما باید بدانیم که آب مایه حیات انسان است و لذا امنیت حیات در چنین شرایطی حتی بر امنیت غذایی نیز ارجحیت دارد.

موحدی گفت: با توجه به اینکه در کشور ما حقابه محیط زیست نیز به کشاورزی داده می‌شود، این مورد نیز در کنار کاهش بارندگی سال جاری می‌تواند منجر به تشدید طوفان‌های گرد و غبار کشور در نیمه اول سال 1403 شود.

هر توسعه‌ای باید در راستای سازگاری با تغییر اقلیم باشد

جدای از کاهش بارش‌ها در سال جاری، کشور ما همواره با شرایط خشک روبه‌رو بوده است اما با این وجود طرح‌های توسعه‌ای در کشور ما نشان می‌دهد که عزم راسخی برای سازگاری با این شرایط وجود ندارد و قدم‌های ما مخالف مسیر سازگاری با تغییر اقلیم و اثرات آن است!

موحدی در این رابطه توضیح داد: این اقدامات در کوتاه مدت جواب می‌دهد و می‌تواند به کاهش تنش آبی کمک کند اما ما باید به دنبال راهکاری برای درازمدت باشیم. پیش از هر اقدامی باید تاب‌آوری زیست بوم را در توسعه کشور در نظر بگیریم. به عنوان مثال شهر تهران دیگر توانایی بارگذاری بیشتر را ندارد و منابع آب آن از همیشه محدود‌تر شده است اما در همین شرایط می‌بینیم که بازهم توسعه شهرهای جدید در استان در جریان است.

وی ادامه داد: در همه جای دنیا توسعه صنایع در کنار آب اتفاق می‌افتد اما ما همچنان توسعه صنایع را در کویر مرکزی ایران تعریف می‌کنیم و برای تأمین آب آنها صدها تا هزاران کیلومتر از خزر و خیلیج فارسی لوله‌کشی می‌کنیم که این اقدام علاوه بر تحمیل هزینه گزاف خسارات جبران‌ناپذیری را نیز به دنبال خواهد داشت. ما همچنان افزایش امنیت غذایی را در گرو افزایش اراضی زیرکشت می‌دانیم و هیچ تلاشی برای توسعه روش‌های کشاورزی گلخانه‌ای، هیدروپونیک و... انجام نمی‌دهیم. آبیاری در کشور ما به روش نیاکان هزاران ساله ما انجام می‌شود و هیچ استفاده‌ای هم از تجارب سایر کشورها نمی‌کنیم.

این کارشناس در پایان خاطرنشان کرد: باید بپذیریم که واقعیت به نام تغییر اقلیم وجود دارد و کشور ما نیز از پیامدهای آن ازجمله خشکسالی آسیب می‌بیند. لذا هر اقدام، هر طرح و برنامه و هر توسعه‌ای در کشور باید در راستای سازگاری با این تغییرات باشد.