،  روابط ایران و عمان، به عنوان دو همسایه خلیج‌فارسی با سابقه‌ای دیرینه، همواره الگویی از دیپلماسی مبتنی بر احترام متقابل، برادری و عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر بوده است. عمان، به عنوان کشوری بی‌طرف و میانجی‌گر در منطقه، نقش کلیدی در حفظ ثبات خلیج فارس ایفا کرده و ایران نیز این رویکرد را به عنوان دیپلماسی همسایگی در اولویت قرار داده است.

در سال‌های اخیر، به ویژه پس از توافق ۲۰۲۳ میان تهران و ریاض (با میانجی‌گری چین)، روابط ایران-عمان به عنوان پل ارتباطی با دیگر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس عمل کرده است. در همین راستا حجم تجارت دوجانبه از حدود ۱.۲ میلیارد دلار در ۲۰۲۰ به بیش از ۱.۵ میلیارد دلار در ۲۰۲۴، با تمرکز بر صادرات نفت، گاز و محصولات پتروشیمی ایران به عمان و واردات کالاهای کشاورزی و صنعتی از مسقط است. اما چالش‌های منطقه‌ای مانند تنش‌های ایران-اسرائیل، جنگ غزه، سقوط دولت اسد در سوریه و رقابت بر سر منابع انرژی، این روابط را به آزمونی برای پایداری تبدیل کرده است.

دیدارهای سطح بالا و تأکید بر اتحاد پایدار

روز دوشنبه (۵ آبان) حمود بن فیصل آل بوسعیدی، وزیر کشور عمان، در سفری رسمی به تهران وارد شد و با مقامات ارشد کشورمان دیدار کرد. این سفر، که بخشی از تلاش‌های دوجانبه برای تعمیق روابط است، با استقبال گرم مسعود پزشکیان روبرو شد. پزشکیان در این دیدار، ایران و عمان را متحدان پایدار توصیف و تأکید کرد: دو کشور در فراز و نشیب‌های منطقه‌ای، همواره یاور و یار یکدیگر بوده‌اند و شانه به شانه در برابر چالش‌ها ایستاده‌ایم.

وزیر عمانی نیز روابط را ممتاز و تاریخی خواند و ابراز خرسندی کرد که روابط ایران و عمان همواره عالی بوده و رو به بهتر و محکم‌تر شدن است. در همین راستا پزشکیان آمادگی کامل ایران برای گسترش همکاری در حوزه‌های علمی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را اعلام کرد.

همزمان، وزیر عمانی با علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار کرد. در این نشست، بر روابط راهبردی دو کشور تأکید شد و لاریجانی دعوت رسمی از سوی عمان برای سفر به مسقط را پذیرفت، که گامی مهم در تعمیق همکاری‌های امنیتی تلقی می‌شود. این دیدارها، در حالی رخ می‌دهد که منطقه خاورمیانه از تنش‌های متعدد رنج می‌برد.

جنبه‌های دیپلماتیک و میانجی‌گری: عمان به عنوان پل ارتباطی

یکی از کلیدی‌ترین نقاط قوت روابط ایران-عمان، نقش مسقط به عنوان میانجی‌گر است. عمان همواره در مذاکرات هسته‌ای ایران با غرب (از جمله دورهای اخیر برجام در ۲۰۲۴-۲۰۲۵) نقش تسهیل‌گر ایفا کرده و میزبان چندین دور گفت‌وگوهای محرمانه تهران-واشنگتن بوده است. در دیدار اخیر، پزشکیان از این نقش سازنده قدردانی کرد و پیشنهاد داد که عمان در حل اختلافات مرزی (مانند حواشی آب‌های صادراتی) و مسائل انرژی خلیج فارس، همکاری بیشتری داشته باشد.

از منظر دیپلماتیک، این روابط بخشی از دیپلماسی عملگرایانه دولت پزشکیان است که بر نگاه به شرق و همسایگان تمرکز دارد. در حالی که روابط ایران-عربستان پس از توافق ۲۰۲۳ بهبود یافته، عمان به عنوان دوست قدیمی، کمتر تحت تأثیر تنش‌های فرقه‌ای قرار گرفته است. براین اساس تحلیل‌گران بین‌المللی  این روابط را مدل موفق برای خلیج فارس می‌دانند، جایی که دو کشور بر ثبات جمعی تأکید دارند، نه رقابت ایدئولوژیک.

جنبه‌های اقتصادی: فرصت‌ها و چالش‌های تجارت و سرمایه‌گذاری

اقتصاد، ستون فقرات روابط دوجانبه است. پزشکیان در دیدار اخیر با مقام عمانی، بر ایجاد پول مشترک منطقه‌ای برای تسهیل تجارت بدون وابستگی به دلار تأکید کرد که می‌تواند به دور زدن تحریم‌های غربی کمک کند. تجارت فعلی عمدتاً بر پایه صادرات هیدروکربن‌های ایران (نفت و گاز مایع) به عمان است، که مسقط را به شریک استراتژیک تبدیل کرده است. پروژه‌های مشترک مانند خط لوله گاز ایران-عمان (با ظرفیت ۱۰ میلیارد متر مکعب در سال) و بنادر صحار-بندرعباس، پتانسیل افزایش تجارت به ۵ میلیارد دلار تا ۲۰۳۰ را دارند.

در زمینه چالش‌های منطقه‌ای، تنش‌های دریایی (مانند حوادث تنگه هرمز) تجارت را تهدید می‌کند، اما عمان با سیاست بی‌طرفی مسلح، بنادر خود را به عنوان «هاب امن» برای کشتی‌های ایرانی عرضه کرده است. علاوه بر این، همکاری در حوزه‌های نوظهور مانند فناوری‌های تجدیدپذیر (انرژی خورشیدی در عمان و باتری‌های ایرانی) و گردشگری، می‌تواند تنوع‌بخشی ایجاد کند. گزارش‌های اقتصادی نشان می‌دهد علی‌رغم تحریم‌های سازمان ملل روابط اقتصادی دوجانبه استوار باقی خواهد ماند.

جنبه‌های امنیتی و چالش‌های منطقه‌ای: مقابله با بی‌ثباتی خاورمیانه

در حوزه امنیت، روابط ایران-عمان بر تبادل اطلاعات درباره تهدیدهای مشترک مانند قاچاق و تروریسم تمرکز دارد. لاریجانی در دیدار با آل بوسعیدی، بر همکاری امنیتی استراتژیک تأکید کرد، که می‌تواند شامل مانورهای مشترک دریایی در خلیج فارس باشد. چالش‌های منطقه‌ای، مانند جنگ غزه (که عمان را به عنوان میزبان نشست‌های صلح‌طلبانه قرار داده) و تنش‌های ایران-اسرائیل، دو کشور را به هم نزدیک‌تر کرده است.

با این حال، ریسک‌هایی وجود دارد: افزایش نفوذ چین در عمان (از طریق بندر جبل علی) ممکن است رقابت ایجاد کند، و بی‌ثباتی سوریه می‌تواند مهاجرت و قاچاق را تشدید بخشد. در این میان عمان، با تأکید بر صلح منطقه‌ای، ایران را به عنوان شریک ثبات می‌بیند، اما فشارهای غربی (مانند تحریم‌های ثانویه) می‌تواند تجارت را مختل کند.