، مهدی پندار معاون اداری مالی و مدیریت منابع وزارت علوم، امروز، ۱۷ اردیبهشت‌ماه در آیین گشایش اجلاس معاونان اداری‌ـ‌مالی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی کشور که به میزبانی دانشگاه شیراز برگزار شد، اظهار کرد:‌ تنوع‌بخشی به منابع درآمدی و افزایش مشارکت‌های میان دولت، دانشگاه و صنعت، راهکار حل مشکلات مالی آموزش عالی است.

وی افزود:‌ آموزش عالی، به‌عنوان محور پیشرفت و توسعه پایدار، نقشی کلیدی در پرورش نیروی انسانی متخصص، تولید دانش و گسترش نوآوری و فناوری بر عهده دارد.

معاون اداری مالی و مدیریت منابع وزارت علوم تأکید کرد: بدیهی است که بدون وجود نظام‌های اداری و مالی کارآمد، حتی اثربخش‌ترین برنامه‌های آموزشی، پژوهشی و فناوری به نتیجه مطلوب نخواهند رسید.

وی اظهار داشت: مدیریت اداری و مالی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری کشور، زیربنای پشتیبانی از مأموریت اصلی این مراکز محسوب می‌شوند.

پندار بیان کرد: در سال‌های اخیر، علی‌رغم تمامی محدودیت‌ها، پیشرفت‌های چشمگیری در شفاف‌سازی مالی، بهینه‌سازی هزینه‌ها و توسعه زیرساخت‌های دانشگاهی محقق شده است؛ هرچند که تا رسیدن به نقطه مطلوب، راهی طولانی پیشِ رو داریم.

معاون وزیر علوم  گفت :چالش اساسیِ پیشِ روی ما، تأمین مالی پایدار است. کاهش تدریجی بودجه‌های دولتی، رشد هزینه‌های آموزشی، نیاز به نوسازی آزمایشگاه‌ها و الزامِ همگامی با تحولات پرشتاب جهانی، همگی ما را ناگزیر به اتخاذ راهکارهای نوین و خلاقانه می‌کنند.

وی افزود: تجارب موفق جهانی به ما نشان می‌دهد که تنوع‌بخشی به منابع درآمدی، مدیریت هوشمند دارایی‌ها و توسعه مشارکت‌های میان دولت، دانشگاه و صنعت می‌تواند راه‌گشا باشد.

معاون اداری مالی و مدیریت منابع وزارت علوم تأکید کرد: برای رفع چالش‌های باید بر چند محور کلیدی تمرکز کنیم که شامل تنوع‌بخشی به منابع درآمدی از طریق توسعه پژوهش‌های کاربردی، افزایش درآمدهای غیرشهریه‌ای و جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی ازجمله این راهکارها است..

وی از بهینه‌سازی مدیریت دارایی‌های دانشگاهی شامل املاک، تجهیزات و منابع مالی با رویکردی حرفه‌ای و آینده‌نگر، به‌عنوان راهکار دوم برای حل مشکلات مالی دانشگاه ها یاد کرد.

پندار توسعة مشارکت‌های راهبردی با صنعت از طریق ایجاد مراکز رشد، پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان و  تقویت همکاری‌های بین‌المللی و جذب دانشجویان خارجی را از دیگر راهکارهای موجود برای ایجاد درآمد پایدار برای دانشگاه‌ها اعلام کرد.

معاون وزیر علوم گفت: ما امروز بر آستانة تحولی تاریخی ایستاده‌ایم؛ تحولی که نیازمند خرد جمعی، مدیریت هوشمندانه منابع و عزمی راسخ است. آینده روشن نظام دانشگاهی کشور در گرو همدلی، همکاری و هماهنگی بی‌وقفه ماست.

وی خطاب به حاضران اجلاس گفت:  شما مدیران خردمند و دلسوز مالی و اداری دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، پژوهشی و فناوری، پرچمداران این تحول بنیادین هستید و اینجانب با مشاهده عمق دانش و تعهد مثال‌زدنی شما بزرگواران، به آینده‌ای درخشان برای آموزش عالی کشور امیدوارم.

معاون اداری مالی وزارت علوم اظهار کرد: در این مسیر، سه محور اساسی را پیگیری خواهیم کرد: نخست، هدایت خردمندانه منابع با ایجاد نظام یکپارچه مدیریت مالی در تمام سطوح، ارائه راهکارهای پایدار تأمین منابع و اصلاح فرآیندهای اداری در چارچوب قوانین و مقررات. دوم، تقویت همکاری‌های شبکه‌ای از طریق ایجاد پلتفرم‌های اشتراک تجربیات بین دانشگاهی، برگزاری دوره‌های توانمندسازی تخصصی و حمایت همه‌جانبه از اجرای الگوهای نوین مدیریت مالی و سوم، تکیه بر توانمندی‌های بی‌نظیر معاونان و مدیران حوزه اداری و مالی مؤسسات آموزش عالی که به عنوان پیشقراولان این تحول، می‌توانید با اجرای بهینه سیاست‌ها، ایجاد الگوهای موفق مدیریتی و تسریع در ارتقای نظام دانشگاهی، تاریخ‌ساز باشید.

وی در پایان سخنان خود بیان کرد: آرمان ما شکل‌دهی به اکوسیستمی زنده و پویاست؛ نظامی که در آن وزارت علوم به‌ عنوان پلی کارآمد میان دانشگاه‌ها عمل کند، هماهنگی نظام‌مند بر روابط حاکم شود و کلیه ظرفیت‌ها در مسیر تحقق توسعه.

اختصاص یکهزار میلیارد تومان برای مقاوم‌سازی و بازسازی فضاهای فرسوده دانشگاهی

در ادامه محسن نجفی‌خواه معاون علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور، گزارشی از وضعیت درآمدها، مصارف و جهت‌گیری‌های بودجه سال ۱۴۰۴ ارائه کرد.

نجفی‌خواه با اشاره به عملکرد مالی دولت در سال ۱۴۰۳ گفت: درآمدهای دولت در این سال بالغ بر ۲۵۶۲ همت (هزار میلیارد تومان) بوده است، اما برای پوشش هزینه‌های اجتناب‌ناپذیر و تحقق حداکثری اهداف، عملکرد مالی به ۳۳۶۵ همت (معادل ۱۳۱ درصد) رسید. از این میزان، ۲۲۹۹ همت از محل درآمدها و ۱۰۶۶ همت از منابع فرابودجه‌ای شامل اوراق تسویه، مجوز سران و استجازه‌ها تأمین شده است.

وی افزود: اعتبارات هزینه‌ای با رشد ۲۴.۵ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۲ در قانون پیش‌بینی شده بود که با عملکرد ۱۰۹ درصدی مواجه شد. با وجود تعهدات قانونی دولت در ۱۴ حوزه مانند دفاع، آب، بحران، پتروشیمی و کالاهای اساسی، تلاش شد که سهم دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی از تخصیص منابع، کمتر از میانگین کشوری نباشد.

معاون علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور از رشد ۴۰ درصدی بودجه وزارت علوم در سال ۱۴۰۴ خبر داد و گفت: در این رشد، دانشگاه‌ها ۴۱ درصد، مؤسسات پژوهشی ۳۹ درصد، پارک‌های علم و فناوری ۴۰ درصد و ردیف‌های ستادی ۲۹ درصد رشد داشته‌اند. همچنین درآمد اختصاصی دانشگاه‌ها با رشد ۲۵ درصدی همراه بوده، در حالی‌که این رقم در مؤسسات پژوهشی ۱۱ درصد و در پارک‌های علم و فناوری ۱۴ درصد بوده است.

وی یادآور شد: اعتبارات پیوست یک طرح‌های تملک دارایی با رشد ۴۵ درصدی مواجه شده‌اند، اما وزارت علوم رشد ۸۹ درصدی را در این حوزه تجربه کرده است.

نجفی‌خواه در ادامه به جهت‌گیری‌های مهم قانون بودجه سال ۱۴۰۴ اشاره کرد و گفت: در سال آینده، توجه ویژه‌ای به مقاوم‌سازی، توسعه فضاهای آموزشی، حمایت از اعضای هیأت علمی و تقویت زیرساخت‌های علمی کشور شده است.

معاون علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور با اعلام اختصاص یکهزار میلیارد تومان برای مقاوم‌سازی و بازسازی فضاهای فرسوده دانشگاهی، افزود: برای چهار طرح دانشگاهی و پژوهشی با مشارکت خیرین و منابع اختصاصی نیز ۴۶۸ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است.

نجفی‌خواه ادامه داد: اعتبارات احداث فضاهای آموزشی و کمک‌آموزشی نیز با رشد چشمگیر از ۴۱۲۳ به ۸۴۸۲ میلیارد تومان رسیده است. همچنین، اعتبار لازم برای اشتراک پایگاه‌های علمی بین‌المللی و حمایت از فعالیت‌های علمی دانشگاه‌های برتر با رشد ۳.۵ برابری نسبت به سال گذشته پیش‌بینی شده است.

به گفته معاون علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور، در راستای حمایت از پژوهش و تقویت انگیزه‌های علمی، ۵۰۰ میلیارد تومان برای اعطای گرنت به اعضای هیأت علمی در نظر گرفته شده که نسبت به سال قبل رشد ۲.۵ برابری دارد.

نجفی‌خواه از اختصاص ۳۵۰ میلیارد تومان برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در پارک‌های علم و فناوری و ۴۰ میلیارد تومان برای کمک به انجمن‌های علمی نیز خبر داد و افزود: برای استخدام ۱۸۱۴ عضو هیأت علمی جدید نیز ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار تخصیص یافته است.

معاون علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور تأکید کرد: این اقدامات با هدف ارتقای جایگاه علمی کشور، توانمندسازی زیرساخت‌های پژوهشی و توسعه سرمایه انسانی در دستور کار قرار گرفته‌اند.

نجفی‌خواه به برخی چالش‌های اساسی آموزش عالی اشاره و خاطر نشان کرد: تأمین مالی همچنان وابسته به منابع دولتی است و دانشگاه‌ها تنها حدود ۲۴ درصد از هزینه‌های خود را از محل درآمد اختصاصی تأمین می‌کنند.

وی با اشاره به سطح توسعه‌یافتگی دانشگاه‌ها افزود: ۶۳ درصد دانشگاه‌ها نسل اول (آموزش‌محور)، ۲۵ درصد نسل دوم (پژوهش‌محور)، تنها ۲ درصد فناورمحور و ۱۰ درصد جامعه‌محور هستند. همچنین، از ۱۳۹ دانشگاه دارای ردیف بودجه، ۱۲ درصد بزرگ‌مقیاس، ۲۳ درصد متوسط و ۶۰ درصد کوچک‌مقیاس‌اند؛ ۵ درصد نیز فاقد مقیاس مؤثرند. این ساختار، هزینه تمام‌شده خدمات آموزش عالی را بالا برده و کیفیت خروجی‌ها را کاهش داده است.

معاون علمی، فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه کشور همچنین نسبت نیروی انسانی در دانشگاه‌ها را ناعادلانه دانست و تصریح کرد: در سال ۱۴۰۳ به ازای هر یک عضو هیأت علمی، حدود ۳ نفر نیروی غیرهیأت علمی در دانشگاه‌ها مشغول به کار بوده‌اند (نسبت ۲.۹۶ به ۱) که این امر بر کیفیت و کارآمدی آموزش عالی تأثیر منفی گذاشته است.

تأمین مسکن اعضای هیأت علمی به یک دغدغه‌ جدی تبدیل شده است

در ادامه علیرضا افشاری‌فرد سرپرست دانشگاه شیراز، اظهار کرد: با وجود پتانسیل‌های فراوان، نظام دانشگاهی کشور با مجموعه‌ای از چالش‌ها مواجه است که نمی‌توان از آن‌ها چشم‌پوشی کرد؛ از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به بودجه ناکافی، ساختار سنتی و ناکارآمد مالی، تمرکزگرایی، مشکلات نیروی انسانی، مهاجرت نخبگان، افت جایگاه علمی دانشگاه‌ها و ساختار پیچیده و کم‌بازده اداری اشاره کرد.

وی افزود: بر اساس برنامه هفتم توسعه، باید سالانه ۲ درصد از تولید ناخالص ملی صرف پژوهش و فناوری شود، اما این رقم در حال حاضر کمتر از ۰.۴ درصد است.

سرپرست دانشگاه شیراز با ابراز نگرانی از تخصیص نامتوازن منابع مالی گفت: متأسفانه بیش از ۹۰ درصد بودجه دانشگاه‌ها صرف پرداخت حقوق و دستمزد می‌شود و ۱۰ درصد باقی‌مانده نیز کفاف امور اولیه مانند تغذیه و حمل‌ونقل دانشجویان را نمی‌دهد؛ به همین دلیل، پژوهش، آموزش و فعالیت‌های فرهنگی در حاشیه قرار گرفته‌اند.

وی همچنین به افت جایگاه علمی کشور در سال‌های اخیر اشاره و اظهار کرد: ایران پس از بیش از یک دهه، رتبه نخست علمی منطقه را به ترکیه واگذار کرده و اکنون با توجه به آمار Science of Web، در رتبه سوم پس از ترکیه و عربستان قرار دارد. همچنین طبق داده‌های پایگاه اسکوپوس، رتبه ایران از ۱۵ در سال ۲۰۲۲ به ۱۷ در سال ۲۰۲۴ تنزل یافته است.

افشاری‌فرد، کاهش انگیزه اساتید، کمبود تجهیزات، کاهش ارتباطات بین‌المللی و ناکافی بودن بودجه پژوهشی را از دیگر چالش‌های جدی برشمرد و تصریح کرد: شرایط فعلی موجب شده بسیاری از اعضای هیأت علمی برای تأمین معیشت به فعالیت‌های جانبی روی بیاورند یا تصمیم به مهاجرت بگیرند. سالانه حدود ۱۵۰ هزار نفر از نخبگان کشور مهاجرت می‌کنند که ۲۵ درصد آن‌ها از میان استادان دانشگاه هستند.

وی ادامه داد: تربیت هر نخبه علمی برای کشور، طبق محاسبات دهه ۷۰، حدود یک میلیون دلار هزینه دارد. مهاجرت آن‌ها نه‌تنها کشور را از دستاوردهای علمی محروم می‌کند، بلکه عملاً میلیاردها دلار از سرمایه ملی را به دیگر کشورها هدیه می‌دهد.

سرپرست دانشگاه شیراز همچنین از وضعیت نابسامان حقوقی و رفاهی دانشگاهیان انتقاد کرد و گفت: تأمین مسکن اعضای هیأت علمی به یکی از دغدغه‌های جدی تبدیل شده است. از مسئولان انتظار داریم حمایت از طرح‌هایی مانند نهضت ملی مسکن را در اولویت قرار دهند تا فضای تعلق و انگیزه برای ماندن و خدمت در کشور تقویت شود.

افشاری‌فرد با تأکید بر لزوم نوسازی نظام آموزش عالی، گفت: با اجرای آمایش آموزش عالی و تجمیع هوشمندانه مراکز دانشگاهی می‌توان منابع را بهینه کرد و نقش اجتماعی دانشگاه‌ها را پررنگ‌تر ساخت. اگر امروز تصمیمات شجاعانه بگیریم، فردا دانشگاه‌های ما با توان مضاعف، مسیر پیشرفت را طی خواهند کرد. آینده آموزش عالی با وجود همه دشواری‌ها، روشن است؛ به شرط آن‌که جسارت و حمایت واقعی در دستور کار قرار گیرد.