، برای بسیاری از بیماران، شربت تریاک فقط یک دارو نیست؛ خط باریکی است میان ادامه درمان یا بازگشت به بحران. اما این روزها، دسترسی به این داروی حیاتی برای هزاران بیمار آسان نیست.

کمبود شربت تریاک، که زمانی بی‌سروصدا در مراکز درمانی توزیع می‌شد، حالا به مسئله‌ای پرچالش در حوزه سلامت و آسیب‌های اجتماعی بدل شده؛ مسئله‌ای که روایت‌های بیماران، پزشکان و مسئولان از آن، تصویری نگران‌کننده ترسیم می‌کند.

اسحاق اسماعیلی، رئیس اداره دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو، در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری موج با اشاره به دلایل کمبود شربت تریاک اظهار کرد: وضعیت فعلی ریشه در تأمین مواد اولیه دارو دارد و نه صرفاً در حوزه تولید، واردات یا توزیع. ایران پس از انقلاب به‌صورت داوطلبانه کشت قانونی خشخاش را متوقف کرد و از آن زمان، تأمین مواد اولیه این دارو به‌شدت به کشفیات قاچاق وابسته شده است.

وی افزود: در سال‌های اخیر، کاهش کشفیات مواد مخدر و تغییر شرایط در افغانستان باعث شده مواد اولیه کافی در اختیار کارخانه‌های تولیدکننده قرار نگیرد و همین موضوع کمبودهای فعلی را رقم زده است، به همین دلیل، با یک مسئله ساختاری مواجه هستیم که بدون اصلاح مسیر تأمین، قابل حل نخواهد بود.

اسماعیلی با تأکید بر تداوم این چالش تصریح کرد: با توجه به محدودیت منابع و وابستگی به کشفیات قاچاق، نمی‌توان زمان مشخصی برای رفع کامل کمبود شربت تریاک تعیین کرد، تنها در صورت راه‌اندازی کشت قانونی خشخاش یا ایجاد مسیر واردات پایدار و کنترل‌شده، می‌توان به بهبود وضعیت در چند سال آینده امیدوار بود.

رئیس اداره دارو و مواد تحت کنترل سازمان غذا و دارو خاطرنشان کرد: حتی در صورت اتخاذ این تصمیم‌ها، فرآیند کشت، برداشت و تولید صنعتی زمان‌بر است و تا رسیدن به شرایط پایدار، مدیریت دقیق ذخایر و توزیع عادلانه دارو در مراکز درمانی ضروری خواهد بود.

وی درباره نقش نظارت‌های امنیتی و الزامات بین‌المللی نیز گفت: پروتکل‌های امنیتی و بین‌المللی بر کشت و واردات مواد اولیه دارو با هدف جلوگیری از سوءاستفاده و قاچاق طراحی شده‌اند، این مقررات به‌خودی‌خود عامل کمبود نیستند، بلکه بخشی از الزامات تأمین قانونی و پایدار دارو محسوب می‌شوند.

اسماعیلی تأکید کرد: وضعیت موجود ناشی از افزایش مصرف در مراکز درمان اعتیاد نیست و اگر منابع اولیه کافی فراهم شود، تقاضای فعلی این مراکز به‌طور کامل قابل پاسخگویی خواهد بود.

قطع شربت تریاک، ۶۰۰ هزار بیمار را به حاشیه بحران اجتماعی می‌برد

 علی غلامی، رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد کشور، با اشاره به تصمیم غیرمنتظره سازمان غذا و دارو از آبان‌ماه امسال مبنی بر قطع کامل توزیع شربت تنتور اپیوم، گفت: این دارو طی سال‌های گذشته نقش کلیدی در کنترل رفتارهای پرخطر حدود ۶۰۰ هزار بیمار وابسته به مواد و همچنین تسکین درد بیماران لاعلاج داشته است.

وی افزود: در شرایطی که بازار غیرقانونی متادون و بوپرنورفین به دلیل وفور داروهای قاچاق و تولیدات زیرزمینی عملاً اقتصاد مراکز درمان اعتیاد را فلج کرده، شربت تنتور اپیوم تنها دارویی بود که امکان ادامه فعالیت مراکز و ارائه خدمات درمانی و روان‌درمانی را فراهم می‌کرد. قطع این دارو، ورشکستگی بیش از ۹ هزار مرکز درمان اعتیاد و بیکاری حدود ۴۰ هزار پزشک، پرستار و روانشناس را در پی خواهد داشت.

رئیس کانون درمانگران اعتیاد با هشدار نسبت به پیامدهای اجتماعی این تصمیم تصریح کرد: در صورت حذف درمان دارویی، بیماران ناچار به تهیه تریاک از بازار قاچاق خواهند شد که سالانه به مصرف حدود ۸۰۰ تن تریاک و گردش مالی بیش از ۲۰۰ هزار میلیارد تومان منجر می‌شود؛ در حالی که درمان دارویی با شربت تریاک، حداکثر با یک‌بیستم این هزینه انجام می‌شد و عملاً شبکه‌های قاچاق را از شکل‌گیری باندهای پرقدرت مالی محروم می‌کرد.

وی تاکید کرد: بسیاری از بیماران توان پرداخت هزینه‌های بازار سیاه را ندارند و این موضوع می‌تواند آن‌ها را به سمت مصرف مواد صنعتی، تزریق مواد، افزایش خشونت، سرقت، خفت‌گیری و فروپاشی خانواده‌ها سوق دهد؛ مسیری که پیامدهای جبران‌ناپذیری برای جامعه خواهد داشت.

غلامی با طرح پرسش‌هایی جدی درباره عملکرد دستگاه‌های مسئول اظهار داشت: چرا سازمان غذا و دارو برای چنین داروی حیاتی ذخیره استراتژیک نداشته است؟ چگونه با وجود کاهش کشفیات تریاک طی سه سال اخیر و مسئولیت قانونی وزارت بهداشت برای تأمین مواد اولیه از طریق کشت شقایق الیفرا، هیچ اقدام مؤثری انجام نشده است؟

وی بیان کرد: طبق اسناد موجود، در حالی که کشور با بحران کمبود مواجه بوده، شربت تنتور اپیوم و سایر داروهای مخدر به افغانستان، پاکستان و چند کشور دیگر صادر شده است، همچنین سؤال اساسی این است که چرا طی دو سال گذشته، بدون تأمین پایدار دارو، تعداد بیماران تحت پوشش و شیفت‌های مراکز درمان اعتیاد افزایش یافته است؟

رئیس کانون سراسری درمانگران اعتیاد با اشاره به مستندات ستاد مبارزه با مواد مخدر و پلیس گفت: بر اساس مواد اولیه‌ای که در اختیار سازمان غذا و دارو قرار گرفته، امکان تأمین شربت تنتور اپیوم تا پایان سال آینده وجود داشته، اما این سازمان به مکاتبات و هشدارهای نهادهای نظارتی پاسخ نداده و ناگهان اعلام کرده هیچ دارویی برای بیماران کشور ندارد.

غلامی همچنین تأکید کرد: با وجود دستور صریح رئیس‌جمهور به وزیر بهداشت برای حل فوری این بحران، تاکنون اقدام مؤثری صورت نگرفته است و ما خواستار پیگیری جدی اجرای این دستور و جلوگیری از بحرانی هستیم که سلامت ۶۰۰ هزار بیمار و معیشت ده‌ها هزار کادر درمانی را تهدید می‌کند.

داروهای تزریقی آهسته‌رهش در خط مقدم درمان معتادان قرار خواهند گرفت

دکتر سلیمان عباسی؛ مدیرکل درمان ستاد مبارزه با موادمخدر: بخش درمان در مسئله اعتیاد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، درمان به تنهایی نمی‌تواند موفق باشد مگر علل‌های بروز اعتیاد نیز شناسایی شده و برطرف شوند.

عباسی خاطرنشان کرد: درمان، فقط منوط به درمان دارویی نیست لذا بررسی علل به وجود آمدن اعتیاد مانند اختلالات رفتاری، روانی و اجتماعی که منجر به بروز اعتیاد شده باید مورد توجه قرار گیرد.

وی عنوان کرد: ما به سمت داروهای نوین در درمان معتادان مانند «بوپرونورفین تزریقی آهسته‌رهش» و «نالتروکسان تزریقی آهسته‌رهش» پیش می‌رویم و در این مسیر دستاوردهای خوبی خواهیم داشت؛ این دارو به بیمار تزریق می‌شود و مدت اثر آن نیز یک و سه ماهه است، عدم تمایل مصرف موادمخدر از مزیت‌های این دارو است. این مواد به آرامی در بدن فرد آزاد شده و رفتارهای وی مانند ادراک را کنترل و از رفتارهای پرخطر جلوگیری خواهد کرد.

آنچه از اظهارات مسئولان و کارشناسان برمی‌آید، کمبود شربت تریاک نه یک اتفاق مقطعی، بلکه نتیجه زنجیره‌ای از چالش‌ها در تأمین مواد اولیه، تولید، سیاست‌های کنترلی و توزیع است. کارشناسان تأکید دارند تداوم این وضعیت می‌تواند پیامدهای اجتماعی و درمانی جبران‌ناپذیری به دنبال داشته باشد؛ از اختلال در روند درمان بیماران گرفته تا افزایش آسیب‌های اجتماعی. به نظر می‌رسد عبور از این بحران، نیازمند تصمیم‌گیری فوری، شفاف‌سازی برای افکار عمومی و هماهنگی مؤثر میان نهادهای مسئول است؛ اقدامی که تأخیر در آن، هزینه‌اش را بیماران و جامعه خواهند پرداخت.