، این روزها با ترکیبی پیچیده از «کاهش نرخ باروری ، توقف رشد جمعیت و مهاجرت گسترده» مواجه است؛ شرایطی که بر اساس برآوردهای رسمی، نرخ باروری استان را به «۰/۷ درصد» رسانده و آن را نصف میانگین کشور کرده است. کارشناسان و مسئولان هشدار می‌دهند این روند، با شتابی بی‌سابقه نسبت به جهان، کرمانشاه را در کمتر از دو دهه وارد مرحله‌ای می‌کند که پیامدهای اجتماعی، امنیتی و اقتصادی آن بازگشت‌ناپذیر خواهد بود موضوع مهمی که در نشست تحلیلی به میزبانی جهاد دانشگاهی استان کرمانشاه با حضور مسئولین مختلف اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و .... استان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

هشدار درباره پیری جمعیت و روند سقوط باروری  

دکتر فریبا شفیعی، رئیس قرارگاه کنترل جمعیتی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه ، با ارجاع به داده‌های ملی گفت: ایران از سال ۱۳۹۵ تا امروز، کاهش پایدار نرخ باروری را تجربه کرده است؛ از ۱/۴۴ به حدود ۱/۱۰ فرزند به ازای هر زن. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۱۴۰۷ نرخ رشد جمعیت به «۰/۷ درصد» می‌رسد و تحقق نرخ جایگزینی «۲/۵ فرزند» در سه سال آینده عملاً غیرممکن خواهد شد. این کا هش به معنی دو برابر شدن جمعیت سالمندان کشور تا سال ۱۴۲۰ است، روندی که در سایر کشورها طی ۸۰ تا ۱۰۰ سال رخ می‌دهد اما در ایران تنها دو دهه زمان برده است. این شتاب، ساختار جمعیت و توان اقتصادی–اجتماعی ما را به شدت تحت فشار قرار می‌دهد.»  

پیامدهای امنیتی–اجتماعی ساختار جمعیت  

فرماندار کرمانشاه ، آمویی، نیز با تأکید بر نقش جمعیت در «امنیت ملی» گفت:  جمعیت بالای ۶۰ سال در استان حدود یک‌میلیون و ۶۰ هزار نفر است. تمرکز «۶۰ درصد» جمعیت در مرکز استان، مهاجرت نیروهای جوان و تغییر ترکیب سنی، نه‌تنها در بافت اجتماعی بلکه در معادلات سیاسی و امنیتی نیز اثرگذار است. بحران سالمندی زودرس می‌تواند هزینه‌های بازنشستگی و درمان را به‌شدت بالا ببرد و اگر از امروز برای ایجاد زیرساخت‌ها برنامه‌ریزی نکنیم، در سال ۱۴۲۰ قادر به پاسخگویی به نیاز سالمندان نخواهیم بود.  

گذار جمعیتی غیرمتوازن و فشار زیرساخت‌ها  

به گفته دکتر وکیل احمدی، عضو هیئت علمی دانشگاه رازی ، ایران گذار جمعیتی را با نرخ رشد بالای ۳ درصد طی کرده، در حالی که اکثر کشورها این مرحله را با ۱ تا ۱/۲ درصد سپری می‌کنند. این شتاب‌زدگی، جهش جمعیت را در دهه‌های گذشته رقم زد و حالا با افت شدید فرزندآوری مواجه هستیم. جمعیت گروه سنی صفر تا ۹ سال در کرمانشاه طی سه دهه «۴۳ درصد کاهش» یافته و از ۴۰۶ هزار نفر در سال ۱۳۶۵ به ۲۹۴ هزار نفر رسیده است. تغییر ساختار خانواده، کاهش سرمایه اجتماعی برون‌گروهی و فشار بر مسکن، آموزش و اشتغال از پیامدهای این روند هستند.

آمار رسمی از توقف رشد جمعیت کرمانشاه  

ایوب صفری، مشاور اجتماعی استاندار کرمانشاه، اعلام کرد:  سهم کرمانشاه از جمعیت کشور از ۳/۲۳ درصد در سال ۱۳۵۷ به ۲/۴۴ درصد در سال ۱۳۹۵ رسیده است. پنج شهرستان استان با رشد منفی جمعیت مواجه‌اند و میانگین سنی استان از ۲۱ سال در سال ۱۳۶۵ به ۳۲ سال رسیده و برآورد می‌شود در سال ۱۴۰۵ به «۴۰ سال» برسد. توقف جمعیت شهری و کاهش سهم جمعیت روستایی از دیگر چالش‌هاست.

راهکارهای پیشنهادی برای تغییر روند جمعیتی  

صفری با تأکید بر ضرورت اقدام فوری، چهار محور اصلی را برای تصویب و اجرا پیشنهاد کرد:  

1. اصلاح سیاست‌های جمعیتی و ایجاد مشوق‌های واقعی فرزندآوری، شامل تسهیلات مسکن، وام بلندمدت ازدواج و حمایت مالی ویژه خانواده‌های سه فرزند به بالا، به‌ویژه در مناطق روستایی و شهرهای کوچک.  

2. ایجاد و توسعه زیرساخت‌های بهداشتی و رفاهی برای موج سالمندی آینده، از جمله مراکز تخصصی سالمندان و تجهیز خانه‌های بهداشت روستایی.  

3. جلوگیری از تمرکز جمعیتی و مهاجرت داخلی، با ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار و توسعه صنایع بومی در شهرستان‌ها.  

4. فرهنگ‌سازی گسترده درباره اهمیت جوانی جمعیت، از طریق رسانه‌ها، برنامه‌های آموزشی و شبکه‌های اجتماعی برای تغییر نگرش عمومی نسبت به خانواده‌های پرجمعیت.  

به طور کلی کارشناسان و مسئولان اتفاق نظر دارند که اگر روند کنونی کاهش باروری و مهاجرت ادامه یابد، کرمانشاه در کمتر از ۱۵ سال آینده با بحران جدی در نیروی کار، نظام بازنشستگی، خدمات درمانی و توسعه اقتصادی مواجه خواهد شد. 

قطعا راهکارهای پیشنهادی اگر به‌صورت اجرایی و با حمایت ملی پیاده شود، می‌تواند مسیر استان را از سقوط در تله سالمندی زودرس تغییر دهد.