به گزارش خبرنگار سینمایی خبرگزاری موج، پس از بررسی سه دهه از تولیدات سینمای دفاع مقدس در پایان هفته دفاع مقدس امسال، حال به دهه 90 رسیده‌ایم که قصد داریم در آخرین پرونده مرور فیلم‌های دفاع مقدسی به آثار تولید شده در این دهه بپردازیم.

شابد بهتر باشد دهه 90 را زمان اصلی پرداختن به فیلم‌هایی با موضوعات حواشی جنگ و پیامدهای آن برای زندگی مردم معرفی کرد؛ اتفاقی که فضای متفاوتی را برای سینمای جنگ در این دهه نسبت‌به دهه‌های پیشین رقم زد.

اسامی آثار تولید شده در سال 90

سال 90 فیلم‌های «بزرگ‎مرد کوچک» به کارگردانی صادق صادق دقیقی، «بوسیدن روی ماه» ساخته همایون اسعدیان که در سی امین جشنواره ملی فیلم فجر نامزد جایزه بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول و مکمل زن، بهترین فیلمنامه و بهترین فیلمبرداری شده بود، «خرس» به کارگردانی خسرو معصومی با بازی پرویز پرستویی، مریلا زارعی، فرهاد اصلانی و...توانست سیمرغ بلورین بهترین صداگذاری و بهترین بازیگر نقش اول مرد را در سی امین جشنواره ملی فیلم فجر بدست آورد و پس از 9 سال نسخه غیرقانونی آن منتشر شد، «روزهای زندگی» به کارگردانی پرویز شیخ طادی با بازی هنگامه قاضیانی، حمید فرخ‌نژاد و... در سی‌امین جشنواره ملی فیلم فجر برنده 5 سیمرغ بلورین از جمله سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر زن شد، «ضد‌گلوله» ساخته مصطفی کیایی و «ملکه» به کارگردانی محمدعلی باشه‌آهنگر تولید شد.

محمدعلی باشه آهنگر که ساخت فیلم‌های ضدجنگ همچون «نبات»، «فرزند» خاک، «بیداری رویاها» و«سرو زیر آب» را در کارنامه کاری خود دارد، در «ملکه» مستقیما به دل میدان جنگ رفته است. این فیلم در اکران عمومی با اقبال چندانی مواجه نشد اما توانست سیمرغ بلورین بهترین طراحی صحنه، بهترین موسیقی متن (حسین علیزاده) و بهترین فیلمبرداری را بدست آورد.

میلاد کی‌مرام ، حمیدرضا آذرنگ ، مهدی سلطانی، مصطفی زمانی و هومن برق‌نورد از جمله بازیگران این فیلم هستند.

برخی معتقدند «روزهای زندگی» موفق‌ترین فیلم در کارنامه سینمایی پرویز شیخ‌طادی است. این فیلم در جشنواره ملی فیلم فجر با استقبال مواجه شد اما در میان عموم مخاطبان سینمای ایران چندان محبوب و ماندگار نیست.

«ضد‌گلوله» را شاید بتوان نسخه ضعیف‌تر «لیلی با من است» دانست که چند صحنه‌ موفق دارد، اما در ارزیابی کلی همانند اثر کمال تبریزی موفق نیست.

سال 91 و آثاری که ماندگار نشدند

«تابستان طولانی» به کارگردانی علی خزاعی‌فر، «خاکستر و برف» به کارگردانی روح الله سهرابی که نامزد سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی از سی و یکمین جشنواره ملی فیلم فجر شده بود و کامبیز دیرباز و میترا حجار جزو بازیگران اصلی آن بودند، «دلتنگی‌های عاشقانه» به کارگردانی رضا اعظمیان با بازی محمدرضا فروتن، میترا حجار و...، «ساکن خانه چوبی» حسینعلی لیالستانی، «قصه عشق پدرم» به کارگردانی محمدرضا ورزی که پس از گذشت 9 سال از زمان ساخت تابستان امسال اکران شد و «یوسف در هور» ساخته علی اصغر شادروان، «راه نجات» به کارگردانی راما قویدل و «فیلادلفی» به کارگردانی اسماعیل رحیم‌زاده و سیدمجتبی حسنی‌پور فیلم‌های جنگی سال 91 هستند که به نظر می‌رسد در ذهن مخاطبان باقی نمانده باشند.

«چ» و «شیار 143» فیلم‌های موفق سال 92

از میان فیلم‌های «پنجاه قدم آخر» به کارگردانی کیومرث پوراحمد، «چ» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا، «خانه‌ای کنار ابرها» اثر سیدجلال اشکذری، «رنج و سرمستی» ساخته جهانگیر الماسی، «عاشق‌ها ایستاده می‌میرند» به کارگردانی شهرام مسلخی، «شیار 143» به کارگردانی نرگس آبیار، «معراجی‌ها» به کارگردانی مسعود ده‌نمکی و «میهمان داریم» اثر محمدمهدی عسگرپور با بازی پرویز پرستویی که سال 92 تولید شدند، 2 فیلم «چ» و «شیار 143» توانستند مخاطبان را راضی نگه دارند.

«چ» را که می‌توان بازگشت ابراهیم حاتمی‌کیا به سینمای دفاع مقدس دانست، داستان 2 روز از حضور مصطفی چمران را در نبرد پاوه روایت می‌کند این فیلم با بازی فریبرز عرب‌نیا، بابک حمیدیان، مریلا زارعی و... در سی و دومین جشنواره ملی فیلم فجر موفق به کسب 5 سیمرغ بلورین شد که یکی از آن‌ها سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای بابک حمیدیان بود.  

«شیار 143» نیز داستان مادر چشم به راهی با بازی مریلا زارعی است که منتظر بازگشت فرزندش از جنگ است. این فیلم در سی و دومین جشنواره ملی فیلم فجر برنده سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران شد.

استقبال نکردن مخاطبان از فیلم‌های جنگی سال 93

سال 93 آثاری از جمله «تا آمدن احمد» ساخته صادق صادق دقیقی، «تا دوردست» اثر حسین قاسمی جامی، «تگرگ و آفتاب» به کارگردانی رضا کریمی، «حکایت عاشقی» ساخته احمد رمضان‌زاده با بازی بهرام رادان و «عین، شین، قاف» به کارگردانی قاسم جعفری، «مزار شریف» به کارگردانی عبدالحسین برزیده، «ماهی سیاه کوچولو» ساخته مجید اسماعیلیف «بدون مرز» اثر امیرحسین عسگری و... تولید شدند که شاید امروز تنها نامی از آن‌ها باقی مانده باشد.

«مزار شریف» با بازی حسین یاری، مهتاب کرامتی، مسعود رایگان و... با نامزد شدن در بخش‌های مختلف از جمله بهترین کارگردانی، بهترین فیلمبرداری، بهترین فیلم و بهترین بازیگر نقش اول مرد توانست سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن و بهترین جلوه‌های ویژه بصری را از آن خود کند.

استقبال مخاطبان از «ایستاده در غبار» محمدحسین مهدویان

«ایستاده در غبار» به کارگردانی محمدحسین مهدویان تنها اثری بود که در سال 94 به تولید رسید. این کارگردان در اولین ساخته سینمایی خود، به ‌سراغ یکی از قهرمانان جنگ رفته و بخشی از زندگی احمد متوسلیان را به تصویر کشیده‌ است.

فیلم در واقع یک مستندنما است که از صدای راویان واقعی برای شرح سرگذشت شخصیت اصلی و حضور او در عرصه جنگ استفاده می‌کند و تمام نماهای فیلم به‌طور کامل بازسازی شده اما فرم و ساختار بصری به گونه‌ای است که مستندهای مربوط به همان دوران را تداعی می‌کند. فیلم در قالب همین روایت به سراغ بخش‌های نادیده و ناگفته‌ای از جنگ ایران و عراق می‌رود.

هادی حجازی‌فر بازیگر نقش اصلی این پروژه است و این فیلم علاوه بر نامزدی در چند بخش سی و چهارمین جشنواره ملی فیلم فجر از بهترین کارگردانی، بهترین فیلمنامه و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران، توانست 3 سیمرغ بلورین بهترین فیلم، بهترین طراحی صحنه و لباس و بهترین جلوه‌های ویژه میدانی و بصری را از آن خود کند.

«ویلایی‌ها» و یک روایت جدید

از میان فیلم‌های «آباجان» به کارگردانی هاتف علیمردانی با بازی فاطمه معتمدآریا ، سعید آقاخانی ، حمیدرضا آذرنگ، شبنم مقدمی و...که کاندید بهترین بازیگر نقش مکمل زن شده بود و لوح تقدیر بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را در سی و پنجمین دوره جشنواره ملی فیلم فجر دریافت کرد، «اشنوگل» به کارگردانی عیل سلیمانی و هادی حاجتمند، «چراغ‌های ناتمام» به کارگردانی مصطفی سلطانی، «دریاچه ماهی» ساخته مریم دوستی، «صدای منو می‌شنوید!؟» اثر صادق پروین آشتیانی، «ماهورا» به کارگردانی حمید زرگرنژاد و «ویلایی‌ها» به کارگردانی منیر قیدی که در سال 95 تولید شدند، «ویلایی‌ها» توانست نامی برای خود به‌هم بزند و توجهی برانگیزد.

منیر قیدی در اولین تجربه سینمایی‌اش، موضوع جنگ تحمیلی را دست‌مایه ساخت فیلمش قرار داده است. «ویلایی‌ها» داستان خانواده‌های نیروهای نظامی در سال 65 است که زنان این خانواده‌ها در غیاب مردانشان که به جبهه رفته‌اند، در کنار هم در خانه‌های سازمانی زندگی می‌کنند و همیشه از رسیدن خبر شهادت مردانشان در هراس‌اند. این فیلم از سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر برنده سه سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن، بهترین جلوه‌های ویژه بصری و استعداد درخشان بهترین فیلم اولی را به‌دست آورد.

«ویلایی‌ها» از آن جهت اهمیت دارد که بعد از سه دهه به سراغ روایتی کمتر شنیده شده از اتمسفر سال‌های جنگ می‌رود. طناز طباطبایی ، پریناز ایزدیار ، ثریا قاسمی و صابر ابر از جمله بازیگران فیلم هستند.

«بمب، یک عاشقانه» و «تنگه ابوقریب» 2 اثر قابل دفاع سال 96

سال 96 فیلم‌های «بمب، یک عاشقانه» به کارگردانی پیمان معادی ، «تنگه ابوقریب» اثر بهرام توکلی ، «سرگشته» ساخته سهیل سلیمی و «سرو زیر آب» به کارگردانی محمدعلی باشه‌آهنگر ساخته شد.

«تنگه ابوقریب» با بازی جواد عزتی ، امیر جدیدی ، حمیدرضا آذرنگ، مهدی پاکدل ، مرحوم علی سلیمانی و... که براساس واقعیت ساخته شده و روایتی از دفاع گردان عمار یاسر لشکر 27 محمد رسول‌الله در برابر لشکرکشی رژیم بعث است که قصد داشت با عبور از این تنگه استراتژیک به فَکه و شرهانی حمله کند، به واسطه صحنه‌های نبرد، کارگردانی خوب و بازی قابل قبول بازیگران مورد توجه منتقدان و تماشاگران قرار گرفت و توانست 5 سیمرغ بلورین از جمله سیمرغ بلورین بهترین فیلم (سعید ملکان)، بهترین کارگردانی و بهترین بازیگر نقش اول (امیر جدیدی) مرد را از سی و ششمین جشنواره ملی فیلم فجر دریافت کند.

«بمب، یک عاشقانه» یکی از فیلم‌های شاخصی است که جنگ را از زاویه‌ای دیگر به نمایش می‌گذارد. داستان این فیلم در میانه سال‌های جنگ و در اوج بمباران‌های تهران، روزگار با بیم و ترس می‌گذرد. اما عشق و دل‌دادگی و زندگی و امید، هراس ملموس مرگ را به فراموشی می‌سپارد؛ رفتگان در کلماتِ زندگان تکرار می‌شوند. مرگ، سؤال مطلق است و عشق، ابهام مکرر. «بمب؛ یک عاشقانه» با کورسوی امیدبخش زندگی کار دارد نه با سیاهی مطلق مرگ.

دومین ساخته معادی به‌خوبی توانست یک زندگی عاشقانه را در روزهای جنگ به تصویر بکشد و اکران موفقی را نیز در گیشه پشت‌سر بگذارد.

دوران کم‌رونقی فیلم‌های جنگی در پایان دهه 90

تنها فیلم جنگی سال 97 «مستطیل قرمز» است که به فاجعه بمباران مسابقه فوتبال چوار در استان ایلام در ۲۳ بهمن ۶۵ و شهادت مردم بی‌گناه ایلام می‌پردازد. این فیلم در چند جشنواره خارجی شرکت کرده و جوایزی هم به‌دست آورده است.

«23 نفر» به کارگردانی مهدی جعفری و «آبادان یازده 60» به کارگردانی مهرداد خوشبخت 2 فیلم جنگی سال 98 هستند هر 2 براساس ماجراهایی واقعی ساخته شده‌اند. در حقیقت «23 نفر» اقتباسی از خاطرات 23 نفر از رزمندگان نوجوان است که در سال 61 به اسارت نیروهای عراقی درآمدند و صدام سعی داشت با ژست‌های انسان‌دوستانه از این نوجوانان بهره‌برداری تبلیغاتی کند. این فیلم در سی و هفتمین دوره جشنواره ملی فیلم برنده سیمرغ بهترین فیلم از نگاه ملی شد.

«آبادان یازده 60» با بازی علیرضا کمالی ، حسین معجونی، نادر سلیمانی و... روایت مجاهدت گروهی از کارکنان رادیو نفت آبادان برای حفظ رادیو و مخابره اخبار به منظور مقاومت مردم در برابر نیروهای عراقی است.  این فیلم در سی و هشتمین جشنواره ملی فیلم فجر، جایزه ویژه سردار سلیمانی را به‌دست آورد.

در آخرین سال دهه چهارم یعنی سال 99 عوامل مختلفی مانند کرونا و مشکلات اقتصادی، تولید فیلم جنگی را به کاری بسیار دشوار تبدیل کرد و باید منتظر ماند و دید آیا فیلم‌های جنگی در سال 1400 جایی در برنامه اکران سینماها خواهند داشت یا نه.  

شاید لازم به ذکر باشد که در نیمه پایانی این دهه آثاری همچون «به وقت شام» با کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا، «شبی که ماه کامل شد» به کارگردانی نرگس آبیار و «روز صفر» به کارگردانی سعید ملکان هم تولید شد که حال هوایی جنگی داشتند اما نه از جنس دفاع مقدس بلکه آثاری بودند که مستقیما و یا تا حدی به عنوان سینمای مقاومت شناخته می شوند و البته در شیوه تولید تفاوت های ویژه ای هم با سایر آثار سینمایی داشتند که باید در محل خود به آن پرداخته شود.