به گزارش خبرنگار رادیو و تلویزیون خبرگزاری موج، چندی است که بخشی از برنامه های زنده تلویزیون، در فضای مجازی به سرعت دست به دست و پربیننده و یا اصطلاحا وایرال می شود. ویدئوهای کوتاهی که لحظات یا دقایقی از برنامه های مختلف و معمولا گفتگو محور را شامل می شوند و سپس موجی از انتقادات را از همه سو روانه سازمان صدا و سیما می کند. در بسیاری از این موارد حق با مردم و مخاطبان است و مخالفان شیوه مدیریتی رسانه ملی هم نه تنها درست می گویند بلکه می توانند بهترین و بیشترین بهره را از این موج راه افتاده ببرند.

این روزها بازار انتقاد از رسانه ملی داغ است. از حاشیه ای که در سریال خانه امن با استفاده از نمادهای باشگاه های بزرگ فوتبال کشور بوجود آمده تا مسائل برنامه جنجالی فوتبال برتر با حضور ملی پوش و مربی سابق یکی دیگر از باشگاه های پر طرفدار و حتی ماجرای توصیه نامعمول یک کارشناس مهمان در برنامه ای با مخاطب خانواده و صد البته واکنشی که مجری در روز بعد آن نشان داد، همگی خوراک نظر دادن دوست و دشمن شده اند.

اما در این میان، آنچه که در برنامه «عصر خانواده» و بعد از آن رخ داد،  بسیار متفاوت از مابقی اتفاقات بود. اگرچه از یک کارشناس مطلع و با تجربه بعید بود که بی مهابا اقتضائات آنتن رسانه ملی و یک برنامه زنده را رعایات نکند و بر توصیه ای تاکید کند که دارای خط قرمزهای مشخص شرعی در یک کشور دینی است و طبعا واکنش منتقدان را هم در پی داشته اما عذرخواهی فردی که در مقابل عمل انجام شده ای قرار گرفت و حتی دچار خنده های هیستریک و واکنشی از سر ناچاری شده بود، واکنش های مردم و کارشناسان را داشت.

حسین سلطان محمدی منتقد با سابقه سینما و تلویزیون در این مورد به خبرگزاری موج گفت: "یک نکته قابل تامل این است که باید ببینیم وظایف مجری را چگونه تعریف کرده ایم؛ آیا به او اجازه می دهیم که در مقابل سوال اولیه ای که برای مهمان مطرح می کنیم، وارد گفتگو و رفت و آمد کلامی شود؟ آیا همه مجری های ما همانند عادل فردوسی پور و احسان علیخانی اینقدر توانایی اطلاعاتی دارند که وارد مجادله شوند و یا بحث را مدیریت کنند؟"

وی تصریح کرد: "اغلب مجریانی که ما انتخاب می کنیم بیشتر آموزش نحوه ارائه در یک برنامه ضبط شده را دیده اند و بیش از آن کاری نمی کنند. به همین دلیل در یک برنامه زنده معمولا مراقبند که چیزی نگویند که مشکلی ایجاد کند و کلا فراموش می کنند که حرف نفر مقابل چیست."

سلطان محمدی افزود: "اصراری که در مورد آقای فردوسی پور به طور ویژه مطرح شده بود این بود که گفته بودند فقط کار «اجرا» را انجام بدهد یعنی اینکه فقط تنها حرفهایی که توسط خودش به عنوان نویسنده یا تهیه کننده یا هر فرد دیگری قبل از برنامه روی کاغذ نوشته شده است یا در گوشی به او گفته می شود را بگوید! اما زمانی مجریان ما می توانند ورود پیدا کنند و بحث را ببرند یا مدیریت کنند که مثل آقای فردوسی پور، احسان علیخانی، فرزاد حسنی یا حتی رسالت بوذری بتوانند در زمینه کاری خودشان صحبت کنند و اطلاعاتی را ارائه بدهند. این افراد مطالعاتشان به نحوی است که بااستفاده از دانش و اطلاعشان از شرایط رسانه و توان حرفه ای و خبرگی که در این زمینه دارند می توانند کلام را مدیریت کنند و بحث را جمع کنند و ماجرا را اصلاح کنند."

این کارشناس رسانه ادامه داد: "در این زمینه حتی فرد محبوبی همچون شهاب حسینی که سبقه اجرا هم دارد به دلیل اینکه مجری ای از این مدل یعنی شبیه کریستین امان پور ، احسان علیخانی یا عادل فردوسی پور یا حسنی نیست، بلکه شهرت و محبوبیت اجتماعی خودش را از توان بازیگری سینمائی اش به دست آورده است. قبول داریم که بازیگران ما در زمینه کاری خودشان پر دانش و تخصص هستند و وقتی که با افرادی همچون شهاب حسینی و یا سایر بازیگران مطرح وارد بحث در حیطه کاری خودشان می شویم خروجی کاملا حرفه ای ارائه می دهند؛ اما در مجری‌گری نه!"

وی افزود: "کار مجریان به همین سادگی نیست. حتی اگر در اجرای اخبار اگر دقت کنید می بینید که مجریان خبر شبکه های خارجی، مجریان اینقدر مسلط هستند که اجازه می دهند بحث های مهمان به نقطه روشنی برسد و بعد قیچی می کنند اما در برنامه های خبری ما، مدام در گوشی مجریان اعلام می شود که دیگر بس است و با گفتن اینکه زمان خبرهای دیگر می گذرد بدون اینکه بحث به نقطه روشنی برسد قطع می شود، در حالی که منِ مخاطب جمله آخر و نتیجه گیری کارشناس را متوجه نشده ام و گوینده خبر هم در این میان گرفتار است."

به هرحال موضوع این است که نباید فراموش کرد که در یک برنامه زنده مهمان دعوت شده بازیگر نیست که دیالوگ های از پیش تعیین شده ای را بازگو کند، بلکه کارشناسی است که نظرات خود را عنوان می کند که ممکن است اشتباه یا خارج از چارچوب هم باشد.

حسین سلطان محمدی در این مورد هم اظهار داشت: "اگر مهمانی که به یک برنامه سینمایی، ورزشی یا هر برنامه دیگری می آید بخواهد خارج از مسیر مسئله ای را مطرح کند، مجری های فعلی ما دچار اعوجاج می شوند و در وضعیت اینکه چه کنند به هم می ریزند، چرا که از قبل خودشان را بر یک چارچوب مشخصی آماده کرده اند و با پیش فرض هایی وارد برنامه شده اند و پیش بینی های پایه ای و مشخصی در مورد کلام دارند."

وی افزود: "در بسیاری از موارد مشکل در مورد مهمانانی که برای اولین بار برای ضبط یک برنامه می آیند و احتمالا فکر می کنند که تمام مدیریت کلام به عهده خودشان است و تنها یک خط اولیه دارند و نسبت به خطوط قرمز رسانه توجیه نیستند و با سن سال کم یا زیاد، در این کشور و فضا زندگی کرده  اند اما هنوز متوجه نیستند که عرف و ارزش ها و قواعد زندگی اجتماعی مان چیست و به اصلاح از چه چیزهایی منع شده ایم و یا مجازیم!"

این منتقد سینما و تلویزیون ادامه داد: در حالی که من مطلعم که رسانه خطوط قرمز و منع دعوت از افرادی دارد و برنامه سازان اسامی را از قبل چک می کنند و می دانند که چه افرادی را نمی توانند دعوت کنند پس اصولا با آنها تماس هم نمی گیرند. اما چنین مهمانانی را با سفارش و یا آشنائی فردی به برنامه ها می آورند در حالی که در رسانه شناختی نسبت به آنها وجود ندارد؛ آن عزیزی هم که آنها را دعوت می کند نمی داند که چگونه آنها را توجیه کند. اگر مشکلی در این زمینه پیش بیاید به نحوه دعوت و عدم شناخت کامل و کافی از روحیات مهمان برنامه بر می گردد."

سلطان محمدی افزود: "برخی از مهمانان به برنامه ای دعوت می شوند و مجری و مهمان در صددند تا محتوایی سرگرم کننده و حتی خنده دار را ارائه دهند و ساعتی مخاطب را بخندانند و می بینیم که تعدادی فوتبالیست به برنامه ای همچون «زوجی نو» دعوت می شوند و حتی ساختار برنامه در آن قسمت تغییر می کند و کسی هم به متلک خداداد عزیزی به پرسپولیس توجه نمی کند، برخلاف واکنش استقلال به سریال خانه امن! اما برخی مهمانان هم با حرف هایی از پیش تعیین شده به برنامه ای می آیند و حتی اگر در برنامه ای مثل «خندوانه» هم حضور پیدا کنند، بدون توجه به سوالات مجری فقط حرف های خود را بیان می کنند و تنها راهی که می ماند، تعدیل به کمک تدوین و ارائه یک خروجی متناسب با قاعده برنامه در حد امکان است."

وی در ادامه اظهار داشت: "البته مهمان ها هم از قبل باید توجیه شوند. در حال حاضر حتی در بخش های خبری هم احساس می کنیم که جملات از قبل مدیریت شده است، چه در مورد سخنگوی ستاد کرونا چه کارشناسانی که در اخبار شبکه های یک و دو دعوت می شوند و حتی نمایندگان صدا و سیما در کشورهای مختلف در کلام و مدیریت کلام توجیه شده اند."

اگر مجری یک مسابقه آشپزی با اتکا به چند سال تولید و اجرای نسبتا موفق برنامه اش با نیتی خیر اما روشی اشتباه با مهمان برنامه اش و یک قشر زحمت کش جامعه گفتگو می کند قطعا مستحق نقد و انتقاد شدید است. اگر مجری برنامه طبیب که نسبتا علمی است و هر روز اطلاعات بسیار مفید و کاربردی برای سلامت مردم و جامعه را به روی آنتن زنده می برد، با یک استندآپ کمدین وارد گفتگو می شود و نمی تواند فضا را به شکلی کنترل کند که فرد کمدین خطوط قرمز رسمی و شرعی و عرفی جامعه را رد می کند، قطعا باید پاسخگوی ندانم کاری اش باشد. اگر تهیه کننده  مجری با سابقه ای با استناد به آنچه که در فضای مجازی در مورد برنده شدن یک تیم محبوب و با سابقه که نزدیک به نیمی از جامعه هوادار پرو پا قرص آن هستند سخن می گوید، آن هم در یک برنامه غیر تخصصی، حتما با اعتراض مواجه می شود و واکنش مدیران را در پی خواهد داشت.

حسین سلطان محمدی در این‌باره هم گفت: "در این مورد هم تفاوت هایی وجود دارد. اگر سیدوحید حسینی مجری برنامه دستپخت عذرخواهی می کند به این دلیل است که خودش طراحی، تهیه کنندگی و کارگردانی برنامه دستپخت را بر عهده دارد و درواقع یکی از ستون های تولید آن برنامه است. مشکل برنامه هم بیشتر به نداشتن میمیک مناسب چهره او برمیگردد و سخنی را به زبان می آورد که با حالت جدی، طعنه محسوب می شود، حتی این تشخیص را ندارد که آن صحنه را در حین بازبینی برنامه حذف کند. این مشکل در قسمت های دیگر هم دیده می شود مثلا در برنامه ای که مهران رجبی و امیر کربلایی زاده  به عنوان دو هنرمند کمدین در برنامه حضور داشتند، فارغ از اینکه فاصله های اجتماعی را رعایت نکرده بودند، می بینیم موقع مطرح شدن یک شوخی دوربین کات می خورد به صورت آقای حسینی که اتفاقا خنده های مصنوعی دارد که به نظرم خیلی تعجب برانگیز بود."

اما واقعیت این است که در همه این موارد تنها مجریان مقصر نیستند و نکته تامل برانگیزتر هم این است که این مشکلات تنها محدود به برنامه های زنده هم نیست و حتی محدود به برنامه های تلویزیونی هم نمی شود. سوال اینجا است که چرا یک مجری باید همه بار را به دوش بکشد و به جای حتی مهمان، از مردم عذرخواهی کند؟

حسین سلطان محمدی هم با بیان اینکه در یک برنامه زنده یا حتی ضبط شده اگر مجری مسلط نباشد نتیجه همین می شود که مجبور به عذرخواهی شود اما مجری مسلط یا برنامه را مدیریت می کند و یا حتی در عذرخواهی بعدی به شیوه بهتری مسئله را بیان خواهد کرد، اظهار داشت:  "در نمونه هایی که مجری مجبور به واکنش و ادای توضیحاتی در مقابل دوربین می شود ما به طور طبیعی باید چنین واکنشی را واکنش گروه برنامه ساز در نظر بگیریم تا واکنش شخص مجری، اگر چه برداشت بسیاری از افراد از آنچه که در این روزها اتفاق افتاده چیز دیگری بوده است. مجری باید در توضیحاتش اشاره کند که دست اندرکاران برنامه با یک موضوع ناگهانی و غیر قابل پیش بینی مواجه شدند که خلاف قواعد و ارزشها و عرف جامعه بود و من از طرف گروه از آنچه که بر روی آنتن رسانه ملی پخش شد پوزش می طلبم نه اینکه «من» پوزش می طلبم. این نکته ای بود که به طور طبیعی واکنش هایی را در فضای اجتماعی برانگیخت."

وی تاکید کرد: "در کلیت همه این ماجراها به واژه ای می رسیم به نام «ناظر پخش» که در قالب موارد حتی برنامه های خبری به نظر می رسد که گاهی حتی به موضوعات مهم و استراتژیک توجهی ندارند!"

در حالی است که ما شاهدیم بسیاری از برنامه های تخصصی و غیر تخصصی همچون فرمول یک با اجرای علی ضیا ، هفت با اجرای محمدحسین لطیفی حضور تعدادی از کارشناسان، نقد سینما با اجرای امیر رضا کافی و حضور چند سینماگر و منتقد ثابت و ... از حالت زنده درآمده به تولیدی و ضبطی تبدیل شده اند حتی برنامه های جدیدتری همچون دوربرگردون از ابتدا به صورت ضبطی تولید می شوند و به روی آنتن می روند. حتی برنامه زنده باد زندگی با اجرای متین و حرفه ای محمدجعفر خسروی بعد از قسمت های فراوان حساب شده و موفق، با یک پیشامد از یک برنامه زنده تبدیل به برنامه ضبطی شد!

اما در کل نکته اینجا است که به جای یک رفتار منفعلانه و از روی ضعف و یا با تحت فشار قرار دادن تنها یکی از افراد موثر در ماجرا، رسانه می تواند با اعتماد به درک مخاطب خود، به راحتی توضیح دهد که در یک برنامه زنده همانگونه که امکان دارد یک لامپ بترکد و صدای ناخوشایند ناخواسته ای را ایجاد کند، ممکن است که حرف پیش بینی نشده ای هم مطرح شود و اعلام کند که با احترام به جامعه و کارشناسان کشور و لزوم طرح مسائل نمی توانند و نباید همه برنامه هایشان را تولیدی و ضبطی کنند.