به گزارش خبرنگار تئاتر خبرگزاری موج نشست نقد و بررسی نمایش اتینا با حضور حسین دِیردار کارگردان و بازیگرانی همچون کامران تفتی ، سهند جاهد و ندا عقیقی، و محمد حسن خدایی و سپیده شمس، منتقدان تئاتر، در محل عمارت هنری تو شامگاه روز شنبه 19 مردادماه 1398 برگزار شد.

در ابتدای این نشست حسین دیردار کارگردان این اثر گفت: نمایش «اتینا» براساس وضعیت اقتصادی و اجتماعی و براساس خرده فرهنگ هایی که همه ما کمابیش با آنها دست به گریبان هستیم، می تواند نقدهایی را برای خانواده ها داشته باشد.

وی تاکید کرد: نه نمایش اتینا و نه من، قرار نیست که همه مسائل را مطرح کرده و به نقد بکشانیم.

در ادامه سپیده شمس، منتقد تئاتر ، بازنمایی جنسیتی در تئاتر امروز را بسیار فراگیر دانست و گفت: دیروز که در شلوغی مخاطبان به تماشای اثر نشستم،  دیدم که از اقشار مختلفی برای دیدن این تئاتر می آیند؛ بنابراین به نکته ای می خواهم اشاره کنم که بسیار مهم است. گرچه تئاتر به اندازه سینما فراگیر و موثر نیست اما با توجه به این حجم از مخاطب، می توان گفت که قطعا تاثیرات خود را دارد.

بازنمایی جنسی منفعلانه از مشکلات اتینا است

وی افزود: در این اثر یک بازنمایی جنسیتی می بینیم و این سوال مطرح می شود که این بازنمایی به کدام سمت می رود. این مقوله بحث مهمی در مطالعات رسانه است و‌ به قول اندیشمندان این حوزه، تئاتر هم به مثابه یک رسانه، نه تنها به بازنمایی می پردازد بلکه فرهنگ سازی هم می کند.

شمس ادامه داد: زنان در این اثر بسیار پایین و‌منفعل هستند و این سوال بوجود می آید که چرا زنان این اثر کنشمند نیستند و در حالیکه در این نمایش کاراکترهای زن مختلفی حضور دارند، به بازنمایی فرودستانه جنسیتی زن می پردازند. شاید این اثر محاسنی هم داشته باشد اما این بعد کار مرا بیشتر درگیر کرد.

محمدحسن خدایی دیگر منتقد حاضر در این نشست، در ادامه گفت: این نقدها در صورتی وارد است که مناسبات تولید در جامعه را مورد توجه قرار دهیم و یا مناسباتی که زن را واجد حقوقی می کند در نظر بگیریم؛ اما در این نمایش شاهد یک خانواده بحرانی هستیم. در این قبیل متن ها زنان هیچ نسبتی با شیوه تولید در جامعه ندارند و این چیزی است که برای جامعه ما که گفتار مردانه دوست دارد زنان را از بازار کار دور کند، خطرناک است. البته ایده رسول کاهانی هم این است و همیشه درحال بازنمایی یک خانواده بحرانی است.

وی افزود: سیستم سیاسی کشور هم دوست دارد زنان منفعل و مردان پرقدرت اما سرکوبگر بازنمایی شود و اتینا هم در همین چارچوب سیر می کند.

در ادامه نشست، کامران تفتی به جای کارگردان اقدام به پاسخگویی کرد و گفت: قصد اتینا این است که نشان دهد طبقه ای در ایران وجود دارد که فارغ از جنسیت، سوال دارند و یا سوالی ندارند ولی به نتیجه ای هم نمی رسند. رفتار احمقانه ای از یکی از کاراکترها داریم که به دلیل سکوتی که می کند از ظن شما یک انفعال جنسیتی است و کاراکتر دیگری که برای تخلیه خود رو به علف آورده است و یا کاراکتر دیگری که همه چیز برایش علی السویه است و خیلی شبیه بسیاری از نسل جوان فعلی ما است که هیچ چیز برایش مهم نیست و او فقط باید به تفریحش بپردازد.

وی در مورد کاراکترهای دیگر زن و مرد هم توضیحاتی داد و گفت: ما در ترانه پایانی نمایش می گوییم همه چیزمان را از دست داده ایم و به نظر من این ترانه، تکلیف اتینا را خیلی روشن می کند که از یک اسم پر انرژی و کیف و حال به یک کمدی ضد اجتماعی می رسد و خیلی مناسب سال ۱۳۹۸ است که خیلی از چیزها با خون دل بدست می آید.

شمس در ادامه افزود: امر پدرسالارانه تنها زنان را تحت تاثیر قرار نمی دهد بلکه همه را متاثر می کند. ساختار پدرسالارانه ساختار قدرتی است که اجازه می دهد برای همه چیز تعیین تکلیف کند.

کامران تفتی گفت: در اتینا آن قدرتی که شما به آن اشاره می کنید جامعه است و مرد این نمایش کاراکتر قدرتمندی نیست چون توان مدیریت ندارد که اگر دارای چنین قدرتی بود واقعا لازم نبود این همه برون ریزی برای جوانان و مسن های این نمایش اتفاق بیفتد. حتی در انتهای اتینا این فرد در مقابل زور جامعه سرش را پایین می اندازد و کم می آورد.

بازتولید پدرسالاری و خشونت در اتینا

شمس گفت: دایی در این نمایش، تولید پدرسالانه نیست بلکه بازتولید آن و خشونت است. ابژه عینی پدرسالاری در این اثر از طریق دایی اتفاق می افتاد. سوال اینجا است که آیا این خوب است که ما در تئاتر مدام به بازتولید هر آنچه که قدرت به ما حقنه می کند بپردازیم؟ این همان نقدی است که ما به این اثر داریم.

کامران تفتی گفت: ما باید در تئاتر این حقایق را بگوییم تا آگاهی ایجاد کنیم. دلیل اصلی که به اجرای این نمایش پرداختیم این بود که بگوییم همه ما در این شرایط به زامبی ها شبیه می شویم. در عین خوشی و خندیدن، فجایع درحال رخ دادن است.

مبارزه زیرزیرکی با پدرسالاری

در ادامه ندا عقیقی یکی دیگر از بازیگران این نمایش گفت: من یک دهه هفتادی و از قشر متوسط هستم. این قشر و هم‌نسلان من هنوز هم به خانواده وابسته هستند. در این ماه دختران دهه هفتادی بسیاری دیدم که می خواهند بجنگند تا پدر و مادرشان برای آنها تصمیم نگیرد. پدرها هم می دانند که فرزندانشان به آنها دروغ می گویند و کافی است که پدرها بخواهند اعمال سلیقه و قدرت کنند و دختر نخواهد در خانواده بماند، اگر یک همراه بیابد دیگر همه چیز تمام است.

وی افزود: پدرسالاری امروز با گذشته این تفاوت را دارد که ما زیرزیرکی در حال مبارزه هستیم و «ژیلا» در این نمایش نماینده این نسل است.

حقیقی افزود: به قدری در نسل ما بحران وجود دارد که من دوست داشتم دختران هم نسل من و یا پدرانشان این نمایش را ببینند و با آن همذات پنداری کنند و بدانند که چه عاقبتی در انتظارشان است.

ضعف اقتصادی اقتدار پدرها را از بین برده است

در ادامه این نشست خدایی اظهار داشت: اتفاقا در این روزها چون پدرها نمی توانند از نظر منابع مالی و بسط و گسترش قدرتشان قوی عمل کنند، نمی توانند به اعمال قدرت پدرسالارانه بپردازند نه اینکه تمایلشان به پدر سالاری کم شده باشد. وقتی که اعلام می شود نیمی از پذیرفته شدگان کنکور از تهران هستند این به این معنی است که  حتی کنکور هم به وضعیت طبقاتی رسیده است.

این منتقد تئاتر افزود: لحن کمدی اتینا نمی تواند پیچیدگی مناسبات جامعه را بازنمایی کند. اتینا باید بپذیرد بر خلاف آثار سینمایی اصغر فرهادی عمده پیچیدگی های انسان ایرانی دهه هشتاد و نود را نمی تواند بازنمایی کند و تنها در حد فیلم خانه پدری کیانوش عیاری، به یک مقوله غیرت و خانواده محدود می شود. اتینا لحن دهه شصتی دارد هم در اغراقها هم لباسها و هم مناسبات بین افراد. اوج دهه نود را اصغر فرهادی در جدایی نشان می دهد که افراد به جای درگیری به دادگاه می روند.

اتینا عروسک قهرمان دارد نه قهرمان!

کامران تفتی در ادامه گفت: اتینا قهرمان ندارد بلکه عروسک قهرمان دارد و یک جغرافیایی شناسی می کند و افرادی را که در منطقه ای زندگی می کنند که ممکن است در ده منطقه تهران زندگی کنند به نمایش در می آورد.

وی اظهار داشت: در این نمایش تیپ دهه شصتی است اما رفتار متعلق به سال ۹۸ است. بگذریم از عروسی هایی که با سه میلیارد تومان در تهران برگزار می شود، در همین پاکدشت تهران عروسی هابی برگزار می شود که حداکثر با ده میلیون تومان سر و ته هزینه هایش را هم می آورند. در این نمایش ما قرار نیست جامعه را درمان کنیم اما من بواسطه برنامه ای که دارم جامعه شناسی عروسی ها دستم است.

این نشست نقد با توضیحات و پرسش و پاسخ هایی ادامه یافت و به اتمام رسید.

نمایش اتینا، از هفتم شهریورماه ۱۳۹۸ هرروز، ساعت ۲۱ به مدت هفتاد دقیقه در خانه‌نمایش مهرگان به نشانیِ خیابان انقلاب، خیابان خارک، بن‌بست اول، پلاک پنج روی صحنه خواهد بود.