به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری موج، با حواشی پیش آمده در مورد مسابقات تلویزیونی که در قالب ارزش افزوده و بر پایه پیامک یا اپلیکیشن های مختلف اجرا می شود و برای روشن شدن موضوع بخت آزمایی، قمار و سوء استفاده های مالی از درآمدهایی غیر شفاف شاید نیاز به مرور و مقایسه بین انواع روش هایی که نظر سنجی ها و یا مسابقات تلویزیونی تا به امروز برگزار می شده خالی از لطف نیست.

در طی سال ها و با توسعه تکنولوژی های ارتباطی، صدا و سیما برای رقابت با نفوذ فرهنگی مهمانان ناخواسته اقدامات مختلفی را در دستور کار خود قرار دادند. افزایش زمان پخش برنامه ها و تعداد شبکه ها و کانال های رادیویی و تلویزیونی از اولین این اقدامات بود. هدف ازاین کار پاسخ گویی به انواع سلایق و نیازهای مخاطبان در اقصی نقاط کشور و در طول 24 ساعت شبانه روز بود تا بدین شکل مخاطب نیازی به مراجعه به رسانه های دیگر و عموما معاند و یا فاسد، نداشته باشد.

در گام بعدی ایجاد شور، هیجان و سرگرمی، مد نظر مدیران رسانه قرار گرفت و در نهایت، از جمله راه کارهایی که برای جذب مخاطب به ذهن ایشان می رسید، اهدای جوایز متعدد و متنوع مالی در انواع برنامه ها در قالب مسابقات تلفنی، پیامکی، حضوری و یا حتی نظر سنجی های غیر رقابتی بود.

اما مجموع این روش ها تبعاتی در پی داشت که در مجموع می توان از آنها با عنوان فربگی و هزینه بر بودن بیش از حد سازمان صدا و سیما بدون توسعه منابع مالی جدی و کافی یاد کرد. پر کردن آنتن ده ها شبکه تلویزیونی دولتی با برنامه های متنوع و جذاب داخلی و خارجی مناسب با اهداف و ارزش های تعیین شده، امری بسیار سخت، پر هزینه و صد البته پیچیده است که اگر بنا باشد رسانه نسبت به تامین بخش مهمی از آن اقدام کند نیازمند مدیریتی کار آمد و روش های درآمد زا است.

در این میان اتخاذ سیاست های نامناسب و تعریف اهداف کوتاه مدت و نسنجیده و البته، پدید آمدن عرصه های جدید تبلیغات و اطلاع رسانی، رسانه ملی را در موقعیت ضعف قرار داد تا به راحتی تن به آنتن فروشی بدهد و حتی کمی بعدتر با ظهور و بروز خدمات ارزش افزوده مخابراتی، همانند بسیاری دیگر به فکر بهره گیری از آنها  برای کسب در آمد بیفتد و شاید بهتر بگوییم که شرکت هایی با این ایده، به بهانه پرداخت وجه و کمک به رسانه ملی در هزینه های پر شمارش به فکر استفاده از مخاطب رسانه برای کسب درآمد افتادند. اسپانسرهایی که حالا در قامت برنامه سازی ظاهر شده و به دلیل دورخیزی که برای کسب درآمد هنگفت داشتند اعمال قدرت هم می کردند.

اما در این میان شائبه هایی در مورد این نحوه کسب درآمد از منظر شرعی و اجتماعی شکل گرفت که پس از استفتاء در این خصوص، مراجع عالیقدر نسبت به قمار بودن و حرام بودن آن و متخصصین اجتماعی نسبت به مفسده زا بودنش رای دادند. ابعادی که در کلام رهبری هم به آنها اشاره شد و باعث واکنش جدی رییس سازمان صدا و سیما و وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در تمکین از این احکام شد.

چرا قرعه کشی ارزش افزوده حرام است؟

برای پاسخ به این سوال باید به تفاوت کارکرد پیامک های عادی و تبلیغاتی و روش های مختلف ارزش افزوده که حتی پیامک ها را هم در بر می گیرد اشاره کنیم. در واقع  بر اساس تعریف خدمات ارزش افزوده یا Value Added Services همانطور که از اسم آن مشخص است، به خدماتی اطلاق می‍ شود که دارای ارزش و اهمیت مضاعف برای مخاطب می‌باشند. منظور از این جمله، خدماتی است که مخاطب برای داشتن آن، حاضر به پرداخت هزینه باشد.

در دسته بندی خدمات ارزش افزوده می بینیم که در کنار خطوط ارزش افزوده که بر روی خطوط ثابت شهری فعال می شوند، انواع محتوای متنی (پیامک)، انواع کدهای USSD، انواع تلفن‌های گویا و سرویس های صوتی، انواع نرم افزارها و وبسایت های خدماتی و …جای می گیرند. خدمات مبتنی بر محتوا یا ارزش افزوده‌ متنی، موضوعات گوناگونی است که در قالب پیامک ارسال می‌شوند و می تواند شامل موضوعات گسترده ای مانند: مسابقات پیامکی، فال حافظ، اعلام نرخ ارز و سکه، انواع سرویس‌های سرگرمی، محتوای آموزشی و … باشد. در حالی که در صورت تمایل مخاطب (Subscriber) به ادامه‌ دریافت محتوای ارسالی، هزینه‌ هر پیامک متناسب با محتوا به او اعلام خواهد شد و با هر بار ارسال پیامک، هزینه‌ اعلام شده از قبوض و یا اعتبار مخابراتی کسر خواهد شد؛ به عنوان مثال اگر سیم کارت مخاطب، دائمی باشد، هزینه‌ پیامک‌های مبتنی بر محتوا بر روی مبلغ کلی قبض تلفن همراه او افزوده خواهد شد و در صورت اعتباری بودن سیم کارت مخاطب، هزینه‌ هر پیامک از شارژ او کسر می‌گردد.

در ابتدا صدا و سیما، این ابزار را برای نشاندن مخاطب پای برنامه های تلویزیون و بویژه برنامه های سرگرم کننده ای همچون مسابقات تلفنی و یا برنامه های ورزشی به کار گرفت و معمولا هیچ هزینه ای به جز تعرفه عادی ارسال پیامک، برای مخاطبان در بر نداشت، گرچه می توانست برای برنده جوایز ارزنده ای را یک جا به ارمغان آورد. به عنوان مثال هنگامی که برنامه 90 اقدام به برگزاری مسابقات پیامکی می کرد از شرکت کنندگان هیچ وجهی دریافت نمی شد و حتی عادل فردوسی پور در اولین قسمت برنامه 2018 ویژه برنامه جام جهانی روسیه ، که سه روز زودتر از شروع رسمی جام جهانی به همراه محمدرضا احمدی اجرایش را به عهده داشت ضمن اعلام برگزاری مسابقه پیش بینی مسابقات و تاکید بر نداشتن هزینه ای جز هزینه همیشگی ارسال پیامک، در مورد امکان شرکت کاملا رایگان در مسابقه پیش بینی مسابقات از طریق اپلیکیشن برنامه جام 21 هم سخن گفت. حتی در این برنامه و موارد پیش از این جوایزی بین همه و تنها به صرف مشارکت در این پیش بینی یا نظر سنجی ها به قید قرعه تقسیم و اهدا می شد.

با سخت تر شدن شرایط اقتصادی و افزایش نیاز سازمان صدا و سیما به بودجه بیشتر برای تولید و تامین برنامه هایش از یک سو، و تمایل و گرایش مردم برای کسب ثروتی ناگهانی و بادآورده از سوی دیگر، فضا را برای حضور پیامک ها و صد البته اپلیکیشن های ارزش افزوده باز کرد. در حالت جدید و با بوجود آمدن فرصتی که تکنولوژی جدید برای در آمدزایی می توانست فراهم کند، شکلی از مشارکت و تعامل پا به عرصه گذاشت که در واقع همه اصول بازی آن هم از نوع قمار را در خود داشت. در این حالت افراد همچون جوایز لاتاری و بخت آزمایی حضورشان در مسابقه همراه با پرداخت هزینه است، به عنوان مثال «سوال» یا «جان»  و یا مانند اینها را می خرند و در ازای هر مقدار خرید بیشتر (و دادن پاسخ صحیح  بیشتر) امتیازاتی کسب می کنند و در نهایت و پس از صرف وقت و هزینه بسیار اما در حالتی احتمالا کاملا تصادفی و مبتنی بر شانس و اقبال، برنده جایزه ای میلیونی می شوند. که باتوجه به دستورات دینی اگر بین دو نفر رقابت یا شرط بندی صورت بگیرد که جایزه اش را فرد سومی پرداخت نماید، از دایره قمار و شرط بندی بیرون است اما اگر فرد برنده از آورده فرد یا افراد بازنده سهمی را به عنوان جایزه برداشت کند، مالک آن جایزه نیست و در واقع اقدام به قمار کرده و مرتکب گناه شده است.

بنابراین تنها راه جایز بودن چنین مسابقاتی این است که جایزه توسط موسسه یا شخص ثالثی پرداخت شود؛ مانند اغلب مسابقات تلویزیونی که شرکتی برای تبلیغات خود جوایز را تقبل می‌کند. هرچند که در این صورت دیگر شرط بندی نیست و پیش بینی نام دارد.

مقام معظم رهبری هم پیش‌تر در استفتایی نسبت به این پرسش که حکم دریافت جوایزی که به ازای مسابقات پیامکی داده می‌شود چیست؟ پاسخ داده بودند: «اگر هزینه‎ای افزون‌تر از هزینه‌های معمولی پیامک از افراد کم نشود و هزینه جایزه بر اساس جمع‌آوری پول‌های کسر شده نباشد، اشکالی ندارد. اگر علاوه بر هزینه معمول پیامک، پولی بابت شرکت در مسابقه از افراد کسر شود و از پول‌هایی که از افراد کسر شده جایزه تهیه کنند، حرام است.»