،  طرح «خاورمیانه جدید» که از سوی ترامپ برای شکل‌دهی به این منطقه ارائه شده است، یکی از داغ‌ترین مسائل سیاست خارجی ایران به شمار می‌رود. این طرح، که بخشی از سیاست فشار حداکثری ترامپ علیه جمهوری اسلامی ایران قلمداد می‌شود، در اجلاس صلح غزه در شرم‌الشیخ با امضای «اعلامیه ترامپ برای صلح و رفاه پایدار» رسمی شد.

طرح «خاورمیانه جدید» چیست؟

طرحی که ترامپ آن را «تحول بزرگ» و «صلح بزرگ» توصیف کرده، در واقع یک نقشه راه ۲۰‌ماده‌ای برای بازسازی منطقه است که هدف اصلی‌اش تضعیف محور مقاومت و تقویت سلطه آمریکا-اسرائیل است. این طرح در پاسخ به جنگ اخیر غزه (پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳) و درگیری‌های ایران-اسرائیل (از جمله حملات موشکی ایران در اکتبر ۲۰۲۴) طراحی شده و شامل مراحل زیر می‌شود:

-آتش‌بس و کنترل غزه: مرحله اول شامل آزادسازی اسرای فلسطینی و اسرائیلی، توقف جنگ و استقرار نیروی بین‌المللی ثبات‌بخش (۵۰۰۰ نفره) تحت نظارت آمریکا و مصر است. این نیرو تا زمان انتقال مسئولیت به «نیروی فلسطینی آموزش‌دیده و تأییدشده» مستقر خواهد بود.

- بازآرایی منطقه‌ای: طرح بر بازتعریف مرزها، بهره‌برداری از اختلافات قومی-مذهبی (مانند کردها در عراق و سوریه) و ایجاد دوقطبی‌های سیاسی تمرکز دارد. ترامپ ادعا کرده که «قدرت هسته‌ای ایران را گرفتیم». هدف نهایی آمریکا از این طرح عادی‌سازی کامل روابط اسرائیل با کشورهای عربی (مانند امارات و عربستان) و حذف نفوذ ایران از سوریه، یمن و لبنان است.

- ابعاد اقتصادی و دیپلماتیک: این ایده شامل سرمایه‌گذاری‌های عظیم آمریکا (میلیاردها دلار برای بازسازی غزه) و توافق‌های انرژی (مانند خط لوله گاز اسرائیل-عربستان) است. در همین راستا ترامپ در دیدار با امیر قطر که روز یکشنبه (4 آبان) در داخل هواپیمایش صورت گرفت، تأکید کرد «خاورمیانه‌ای امن» ایجاد شده و این صلح «پس از ۳۰۰۰ سال» پایدار خواهد بود.

به طور کلی این طرح بیش از آنکه صلح‌طلبانه باشد، ابزاری برای بازآرایی ساختاری منطقه به نفع آمریکا و اسرائیل است و نقطه ثقل آن، معرفی جمهوری اسلامی ایران به عنوان تهدید اصلی است.

 توانمندی‌های جمهوری اسلامی ایران برای مقابله طرح ترامپ

ایران توانمندی‌های قابل توجهی برای خنثی‌سازی این طرح دارد. این توان‌ها ترکیبی از نظامی، دیپلماتیک و اقتصادی است و بر پایه اقتصاد مقاومتی و محور مقاومت بنا شده. کلیدی‌ترین آن‌ها عبارتند از:

- توان نظامی و موشکی: ایران بزرگ‌ترین برنامه موشکی منطقه را دارد (بیش از ۳۰۰۰ موشک بالستیک با برد ۲۰۰۰ کیلومتر) که در نبرد با اسرائیل پتانسیل آن اثبات شد. این قابلیت‌ها، همراه با پهپادهای پیشرفته (مانند شاهد-۱۳۶)، امکان دفاع نامتقارن را فراهم می‌کند و می‌تواند نفوذ آمریکا-اسرائیل را در خلیج فارس مختل کند.

- شبکه محور مقاومت: ایران از طریق حزب‌الله، انصارالله یمن و حشدالشعبی همچنان دارای اثرگذاری زیادی در منطقه است. اگرچه این گروه‌ها نیابتی نیستند و مستقل عمل می‌کنند اما چون با سیاست خارجی جمهوری اسلامی در حوزه فلسطین همسویی دارند، قدرت مانور تهران را در منطقه افزایش می‌دهند.

- دیپلماسی چندجانبه: اتحاد استراتژیک با روسیه و چین برای دور زدن تحریم‌ها کلیدی است. ایران همچنین از طریق سازمان همکاری شانگهای و بریکس، نفوذ خود را در سازمان ملل افزایش داده و می‌تواند اسنپ‌بک را با وتوهای روسی-چینی خنثی کند.

- اقتصاد داخلی: علی‌رغم تحریم‌ها جمهوری اسلامی ایران توانسته تولید نفت را به ۳.۵ میلیون بشکه در روز برساند و با فروش به چین، درآمد ارزی خود را حفظ کند. برنامه هسته‌ای کشورمان همچنان پیشرفته است.

این توانمندی‌ها، ایران را قادر می‌سازد تا طرح خاورمیانه جدید ترامپ به نتیجه نرسد.

نقش اسرائیل در طرح خاورمیانه جدید

اسرائیل محور اصلی طرح است. بنا بر ایده ترامپ، اسرائیل مسئولیت تأیید نیروهای فلسطینی که قرار است در نوار غزه مستقر شوند، را بر عهده دارد. هدف اسرائیل در این مسیر کنترل دائمی غزه و گسترش شهرک‌سازی در کرانه باختری است. بنابراین این نقش، اسرائیل را به «پلیس منطقه» تبدیل می‌کند. همچنین پیشبرد عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی منطقه به ویژه عربستان، که در طرح مذکور گنجانده شده، کاملاً در راستای تضمین امنیت و بقای اسرائیل است. ازاین رو شاهد هستیم تحت فشار ترامپ، اسرائیل آتش‌بس غزه را پذیرفت و حتی با نقش‌آفرینی ترکیه در این روند مخالفتی نکرد. در حالی که آنکارا و تل‌آویو در دو سال گذشته روند فزاینده‌ای در تقابل را تجربه می‌کنند و عرصه سوریه تبدیل به زمین این درگیری شده است. اکنون مجوز حضور ترکیه در نوار غزه تهدیدی برای اسرائیل است اما چون منافع طرح خاورمیانه ترامپ برای این رژیم زیاد است، در حال حاضر سیاستمداران اسرائیلی سکوت کرده‌اند.

به طور کلی، طرح ترامپ صلح شکننده‌ای در منطقه ایجاد می‌کند، اما بدون حل ریشه‌ای مسئله فلسطین و تحمیل فشار و تحریم‌ بر ایران، انتظار می‌رود نه تنها این طرح به نتیجه مدنظر آمریکا نرسد بلکه تنش‌ها را در خاورمیانه افزایش دهد.