، در محیط‌های صنعتی که احتمال وجود گاز، بخار یا گرد و غبار قابل اشتعال وجود دارد، استفاده از تجهیزات الکتریکی معمولی می‌تواند خطر انفجارهای جدی ایجاد کند. یکی از مهم‌ترین راهکارهای ایمنی برای این محیط‌ها، به‌کارگیری الکتروموتورهای ضدانفجار (Explosion Proof Motors) است.

این نوع موتورها به‌گونه‌ای طراحی و ساخته می‌شوند که حتی در صورت بروز جرقه یا افزایش حرارت در داخل محفظه، هیچ‌گونه آتش یا انفجاری به محیط بیرون منتقل نشود.

در این مقاله، به بررسی ساختار، استانداردها و معیارهای انتخاب الکتروموتور ضدانفجار می‌پردازیم و در ادامه، دو برند معتبر یعنی زیمنس (Siemens) و موتوژن (Motogen) را از لحاظ فنی و عملکردی با هم مقایسه خواهیم کرد.

الکتروموتور ضدانفجار چیست؟

الکتروموتور ضدانفجار نوعی موتور الکتریکی است که در محیط‌های مستعد انفجار (مانند پالایشگاه‌ها، صنایع نفت و گاز، پتروشیمی و کارخانه‌های شیمیایی) استفاده می‌شود.

این موتورها طوری طراحی می‌شوند که در برابر نفوذ گاز، گرد و غبار، و دمای بالا مقاومت داشته باشند و حتی اگر درون موتور جرقه یا خرابی الکتریکی رخ دهد، هیچ شعله‌ای از محفظه خارج نشود.

در واقع، این موتورها با مفهوم Containment Protection یا «مهار درونی» کار می‌کنند؛ یعنی اگر اشتعال داخل موتور اتفاق بیفتد، بدنه‌ی مقاوم و درزبندی‌شده مانع از انتشار آن به بیرون می‌شود.

استانداردها و کلاس‌بندی الکتروموتورهای ضد انفجار

برای تولید و استفاده از الکتروموتورهای ضدانفجار، رعایت استانداردهای بین‌المللی الزامی است. برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• ATEX اتحادیه اروپا: مشخص‌کننده نوع حفاظت و محدوده‌های خطر.
• IECEx استاندارد بین‌المللی تجهیزات ضدانفجار
• NEC/UL استاندارد آمریکایی

در سیستم IEC، محیط‌های انفجاری به دو زون (Zone) تقسیم می‌شوند:

• Zone ۱: احتمال وجود گازهای قابل اشتعال در شرایط عادی وجود دارد.
• Zone ۲: احتمال وجود گاز فقط در شرایط غیرعادی (مثلاً نشت تصادفی).

بر اساس این طبقه‌بندی، موتورها در کلاس‌های حفاظتی مختلف مانند Ex d ( محفظه ضدانفجار)، Ex e (افزایش ایمنی) و Ex n (غیرجرقه‌زا) تولید می‌شوند.

ساختار و ویژگی‌های فنی الکتروموتور ضدانفجار

الکتروموتورهای ضدانفجار در مقایسه با مدل‌های معمولی تفاوت‌های فنی قابل توجهی دارند:

1. بدنه و پوسته ضخیم‌تر: معمولاً از آلومینیوم آلیاژی یا چدن مخصوص با مقاومت مکانیکی بالا ساخته می‌شوند.
2. درزبندی کامل: تمامی درزها، گلندها و اتصالات با واشرها و مواد نسوز آب‌بندی می‌شوند.
3. سیستم خنک‌کاری کنترل‌شده: طراحی پروانه خنک‌کننده طوری است که حرارت از داخل موتور خارج شود ولی جرقه یا گاز به بیرون منتقل نشود.
4. ترمینال با حفاظت ویژه: جعبه ترمینال دارای پوشش ضخیم و درب رزوه‌ای مقاوم در برابر فشار داخلی است.
5. دمای سطح کنترل‌شده: دمای بدنه به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که حتی در حالت بار کامل از حد مجاز برای گازهای قابل اشتعال تجاوز نکند.

معیارهای انتخاب الکتروموتور ضد انفجار

برای انتخاب موتور مناسب باید به عوامل زیر توجه شود:

1. کلاس حفاظتی Ex d، Ex e، Ex n
2. زون کاری محیط Zone ۱ یا Zone ۲
3. نوع گاز یا گرد و غبار موجود (مثلاً متان، پروپان، استیلن)
4. دمای محیط و کلاس حرارتی T۱ تا T۶
5. توان و گشتاور مورد نیاز برای کاربرد صنعتی
6. نوع نصب (پایه‌دار یا فلنجی)
7. سیستم خنک‌کاری IC۴۱۱، IC۴۱۶ و...

معرفی برند زیمنس (Siemens)

تاریخچه و جایگاه جهانی

زیمنس یکی از معتبرترین تولیدکنندگان تجهیزات الکتریکی در جهان است که سابقه‌ای بیش از ۱۶۰ سال در طراحی موتورهای صنعتی دارد.

الکتروموتورهای ضدانفجار زیمنس با تکیه بر فناوری آلمان و استانداردهای ATEX و IECEx ساخته می‌شوند و در صنایع نفت، گاز، پتروشیمی، سیمان و فولاد کاربرد گسترده دارند.

ویژگی‌های فنی الکتروموتور ضد انفجار زیمنس

• توان کاری از ۰.۲۵ تا ۵۰۰ کیلووات
• طراحی مطابق با استاندارد IEC ۶۰۰۷۹-۱ (Ex d)
• درجه حفاظت IP۶۶ برای جلوگیری از نفوذ گرد و غبار و رطوبت
• جنس بدنه از چدن خاکستری با استحکام بالا
• مقاوم در برابر شوک‌های حرارتی و مکانیکی
• دارای سنسور حرارتی PTC برای جلوگیری از داغی بیش از حد

مزایا الکتروموتور ضد انفجار زیمنس

• دوام و طول عمر بسیار بالا
• راندمان انرژی بالا (Efficiency Class IE۳ و IE۴)
• عملکرد پایدار در محیط‌های با دمای بالا
• صدای کاری بسیار کم
• سازگاری با اینورتر (VFD) برای کنترل سرعت دقیق

معرفی برند موتوژن (Motogen)

تاریخچه و معرفی

موتوژن تبریز یکی از شناخته‌شده‌ترین تولیدکنندگان داخلی الکتروموتور در ایران است که بیش از چهار دهه سابقه در ساخت موتورهای صنعتی دارد.

این شرکت با استفاده از دانش فنی به‌روز و همکاری مهندسان داخلی، توانسته مدل‌های مختلف الکتروموتور ضدانفجار را برای محیط‌های نفتی، پتروشیمی و معادن تولید کند.

ویژگی‌های فنی الکتروموتور ضدانفجار موتوژن

• طراحی بر اساس استانداردهای IEC و ATEX اروپایی
• درجه حفاظت IP۵۵ تا IP۶۶ بسته به مدل
• بدنه از چدن مقاوم با رنگ اپوکسی ضدخوردگی
• درجه حرارتی T۴ و T۵ برای محیط‌های پرخطر
• مناسب برای Zone ۱ و Zone ۲
• امکان سفارشی‌سازی طبق نیاز صنعت (مثلاً محور خاص یا سرعت خاص)

مزایای الکتروموتور ضد انفجار موتوژن

• قیمت اقتصادی‌تر نسبت به نمونه‌های وارداتی
• خدمات پس از فروش گسترده در ایران
• قطعات یدکی در دسترس و تعمیرپذیری آسان
• مقاومت بالا در شرایط آب‌و‌هوایی ایران

مقایسه فنی الکتروموتور ضدانفجار زیمنس و موتوژن

الکتروموتور ضد انفجار موتوژن بخریم یا زیمنس؟

اگر هدف پروژه شما کار در محیط‌های فوق‌العاده خطرناک مانند پالایشگاه‌ها یا محیط‌های حاوی گازهای کلاس I و II باشد، موتورهای زیمنس گزینه‌ای ایده‌آل هستند؛ چرا که دارای تأییدیه‌های بین‌المللی و تحمل دمایی بالاتری هستند.

در مقابل، اگر پروژه در محدوده‌ی داخلی یا صنایع عمومی‌تر مانند کارخانجات شیمیایی، غذایی یا معدنی داخل کشور است، موتوژن به‌دلیل قیمت مناسب، خدمات گسترده و دوام بالا انتخاب هوشمندانه‌تری خواهد بود.

نکات مهم در نصب و بهره‌برداری الکتروموتور ضد انفجار

• اطمینان از استفاده‌ی گلند ضدانفجار برای کابل ورودی
• رعایت فاصله‌ی تهویه در اطراف موتور جهت خنک‌کاری مؤثر
• بررسی اتصالات زمین و اطمینان از پیوستگی الکتریکی
• استفاده از اینورتر با فیلتر EMC برای جلوگیری از جرقه‌های ناخواسته
• انجام تست عایق‌سنجی دوره‌ای برای حفظ ایمنی عملکرد

جمع‌بندی

الکتروموتور ضدانفجار یکی از حیاتی‌ترین اجزای سیستم‌های صنعتی در محیط‌های خطرناک است. انتخاب موتور مناسب، علاوه بر افزایش ایمنی، موجب افزایش عمر تجهیزات و کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری می‌شود.

در این میان، زیمنس با فناوری پیشرفته و تأییدیه‌های بین‌المللی، انتخابی ایده‌آل برای صنایع نفت، گاز و پتروشیمی است، در حالی که موتوژن با کیفیت مطلوب و قیمت اقتصادی‌تر، بهترین گزینه برای پروژه‌های داخلی محسوب می‌شود.

برای آشنایی بیشتر با مدل‌ها، مشخصات فنی و دریافت مشاوره خرید الکتروموتور ضد انفجار با مشاوران آریا گشتاور مانا در ارتباط باشید.