، در دنیای کار، رابطه میان کارگر و کارفرما بر اساس قرارداد و اصول قانونی بنا شده است. یکی از حساس‌ترین مراحل این رابطه، زمان پایان همکاری، به‌ویژه در شرایطی است که کارفرما تصمیم به اخراج کارگر می‌گیرد. اخراج کارگر از نظر قانون کار، یک اقدام مهم است که نمی‌تواند خودسرانه و بدون دلیل انجام شود. کارفرما برای اخراج کارگر باید از قوانین و مقررات مربوطه پیروی کند تا از بروز مشکلات حقوقی و پرداخت خسارت‌های سنگین جلوگیری شود. در این مقاله به بررسی سه شرط اصلی و قانونی برای اخراج کارگر می‌پردازیم و اقدامات حقوقی لازم در صورت اخراج غیرقانونی را توضیح می‌دهیم.

شرایط قانونی اخراج کارگر توسط کارفرما

قانون کار ایران، برای حمایت از حقوق کارگران، شرایط مشخصی را برای اخراج آن‌ها تعیین کرده است. هدف از این مقررات، جلوگیری از سوءاستفاده کارفرما و تضمین امنیت شغلی کارگر است. ماده ۲۷ قانون کار، اصلی‌ترین ماده‌ای است که به شرایط اخراج کارگر می‌پردازد. بر اساس این ماده، کارفرما نمی‌تواند به هر دلیلی کارگر را اخراج کند، بلکه باید دلایل موجه و مستندی برای این اقدام داشته باشد.

این دلایل باید به‌گونه‌ای باشند که کارفرما بتواند در مراجع حل اختلاف آن‌ها را ثابت کند. اخراج غیرقانونی، نه‌تنها باعث بازگشت به کار کارگر می‌شود، بلکه کارفرما را ملزم به پرداخت خسارت‌های مالی نیز می‌کند؛ بنابراین، آگاهی از این شرایط برای هر دو طرف قرارداد کاری ضروری است.

سه شرط اصلی برای اخراج کارگر توسط کارفرما

بر اساس قانون کار، کارفرما تنها در سه حالت می‌تواند کارگر را به‌صورت قانونی اخراج کند. این سه شرط به ترتیب زیر هستند:

عدم انجام صحیح و کامل وظایف محوله

این شرط زمانی محقق می‌شود که کارگر به طور مداوم و بدون دلیل موجه، وظایف شغلی خود را به‌درستی انجام ندهد یا به تذکرات کتبی و شفاهی کارفرما بی‌اعتنایی کند. برای اثبات این موضوع، کارفرما باید مدارک مستندی ارائه دهد که نشان‌دهنده سهل‌انگاری مکرر یا عدم کارایی کارگر باشد. این مدارک می‌توانند شامل تذکرات کتبی، گزارش‌های عملکرد، یا صورت‌جلساتی باشند که نشان‌دهنده بی‌توجهی کارگر به وظایفش هستند. اگر کارفرما بتواند این بی‌مبالاتی را ثابت کند، می‌تواند کارگر را اخراج کند.

تخلفات انضباطی یا نقض آیین‌نامه انضباطی کارگاه

هر کارگاه یا شرکتی ممکن است آیین‌نامه انضباطی خاص خود را داشته باشد که در آن قوانین و مقررات داخلی برای حفظ نظم و انضباط تعیین شده است. اگر کارگر به طور مکرر این آیین‌نامه را نقض کند (مانند تأخیرهای مکرر، غیبت‌های غیرموجه، بی‌احترامی به همکاران یا مدیران و...) کارفرما می‌تواند او را اخراج کند. البته پیش از اخراج، کارفرما باید نقض مقررات را به‌صورت کتبی به کارگر تذکر داده و در صورت تکرار تخلف، اقدام به اخراج کند. در این مورد، کارفرما باید مدارکی مانند فرم‌های تذکر کتبی یا گزارش‌های انضباطی را به مراجع قانونی ارائه دهد.

کاهش توان تولید یا بهره‌وری کارگاه

در برخی موارد، شرایط اقتصادی یا تغییرات ساختاری در یک واحد تولیدی، منجر به کاهش تولید یا بهره‌وری می‌شوند و کارفرما ناچار به تعدیل نیرو می‌شود. در این حالت، اخراج کارگر باید با تأیید شورای اسلامی کار یا انجمن صنفی کارگران انجام شود. هدف از این شرط، جلوگیری از اخراج‌های سلیقه‌ای و بی‌مورد به بهانه مشکلات اقتصادی است. اگر کارفرما نتواند تأییدیه این مراجع را دریافت کند، اخراج کارگر غیرقانونی محسوب می‌شود. این فرایند تضمین می‌کند که تصمیم به اخراج بر اساس منافع کل مجموعه و نه به دلیل منافع شخصی کارفرما گرفته شده باشد.

اقدامات حقوقی در صورت اخراج غیرقانونی توسط کارفرما

اگر کارفرما بدون رعایت سه شرط بالا شما را اخراج کرد، می‌توانید برای احیای حقوق خود اقدام کنید. اولین و مهم‌ترین گام، ثبت شکایت از کارفرما در اداره کار است. برای این کار، شما باید به یکی از مراجع حل اختلاف، مانند هیئت‌های تشخیص و حل اختلاف، مراجعه کنید. مراحل کار به شرح زیر است:

ارائه دادخواست

اولین و مهم‌ترین قدم برای پیگیری اخراج غیرقانونی، ارائه یک دادخواست کتبی و جامع به اداره کار است. در این دادخواست، باید تمامی جزئیات مربوط به اخراج خود را به‌صورت دقیق و با ذکر تاریخ و دلیل اخراج ذکر کنید. توضیح دهید که چرا فکر می‌کنید اخراج شما غیرقانونی بوده و چرا کارفرما سه شرط اصلی اخراج را رعایت نکرده است. همچنین، باید مدارک و شواهد خود را که نشان‌دهنده حقانیت شما هستند، ضمیمه دادخواست کنید. این مدارک می‌توانند شامل قرارداد کاری، فیش‌های حقوقی، پیام‌های کتبی یا ایمیل‌ها و هرگونه سندی باشند که به اثبات ادعای شما کمک می‌کنند. هرچه دادخواست شما کامل‌تر و مستندتر باشد، شانس موفقیتتان در مراحل بعدی بیشتر خواهد بود.

تشکیل جلسه رسیدگی

پس از اینکه دادخواست شما ثبت شد، اداره کار یک جلسه رسیدگی با حضور شما، کارفرما یا نماینده قانونی او و نماینده اداره کار تشکیل می‌دهد. این جلسه فرصتی است تا هر دو طرف، دلایل و مدارک خود را به‌صورت رودررو ارائه دهند. شما باید با آرامش و به‌صورت شفاف، دلایل خود را برای غیرقانونی بودن اخراج توضیح دهید و مدارک خود را ارائه کنید. کارفرما نیز موظف است دلایل خود را برای اخراج شما بیان کند. در این جلسه، نماینده اداره کار به‌عنوان یک میانجی بی‌طرف، به اظهارات هر دو طرف گوش می‌دهد و مدارک را بررسی می‌کند تا به یک نتیجه‌گیری عادلانه برسد.

صدور رأی

بعد از بررسی تمامی شواهد و اظهارات، هیئت حل اختلاف رأی نهایی خود را صادر می‌کند. اگر هیئت تشخیص دهد که اخراج شما غیرقانونی بوده است، رأی به بازگشت به کار شما صادر خواهد شد. این رأی، کارفرما را ملزم می‌کند که شما را به کار قبلی خود بازگرداند. علاوه بر این، کارفرما باید تمامی حقوق و مزایای معوقه شما را از تاریخ اخراج تا روز بازگشت به کار پرداخت کند. این مزایا شامل حقوق، عیدی، سنوات و هرگونه پاداش یا مزایای دیگری است که در طول این مدت به شما تعلق می‌گرفت. هدف از این رأی، جبران خسارت‌های مالی و احیای موقعیت شغلی شماست.

فرجام‌خواهی

رأی صادر شده توسط هیئت حل اختلاف، ممکن است مورد اعتراض یکی از طرفین قرار گیرد. در این صورت، طرف معترض می‌تواند درخواست فرجام‌خواهی را در دیوان عدالت اداری ثبت کند. دیوان عدالت اداری به‌عنوان عالی‌ترین مرجع رسیدگی به شکایات اداری، رأی صادر شده را مجدداً بررسی می‌کند. این فرایند ممکن است زمان‌بر باشد، اما آخرین راه قانونی برای بازنگری در رأی صادر شده است. تا زمانی که دیوان عدالت اداری رأی جدیدی صادر نکند، رأی هیئت حل اختلاف لازم‌الاجرا خواهد بود. این مرحله به طرفین اجازه می‌دهد تا در صورت وجود اشتباه یا بی‌عدالتی، برای دریافت حکم نهایی و قطعی تلاش کنند.

جمع‌بندی

اخراج کارگر، یک فرایند حساس و کاملاً قانونی است که باید با رعایت اصول و مقررات خاصی انجام شود. کارفرما تنها در سه حالت اصلی: عدم انجام صحیح وظایف، نقض آیین‌نامه انضباطی و کاهش توان تولید (با تأیید مراجع ذی‌صلاح) می‌تواند کارگر را اخراج کند. در غیر این صورت، اخراج غیرقانونی تلقی می‌شود و کارگر حق دارد برای احیای حقوق خود به مراجع قانونی مراجعه کند. آگاهی از این حقوق، به کارگران کمک می‌کند تا در شرایط سخت، از خود و شغل خود دفاع کنند و از آسیب‌های مالی و روانی ناشی از اخراج غیرقانونی جلوگیری نمایند.