سیده طاهره ذوالفقاری روانشناس در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری موج ، اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش مصرف حشیش در جامعه، در دسترس بودن آن است. از سوی دیگر، نوعی پذیرش و عادی‌سازی نسبت به مصرف این ماده در میان نوجوانان شکل گرفته است به طوری که بر اساس مشاهدات، حتی در سنین ۱۳ و ۱۴ سالگی نیز مصرف گل به عنوان رفتاری عادی و بی‌خطر در میان برخی نوجوانان جا افتاده است.

وی افزود: طبیعتاً وقتی نوجوان در جمع همسالان خود قرار می‌گیرد ـ چه در مدرسه، چه در محیط‌های بیرون از مدرسه مانند پارک‌ها ـ اگر مشاهده کند که دیگران در حال مصرف هستند و در عین حال این رفتار را بدون خطر و بدون وابستگی تلقی می‌کنند، نگرش او نیز نسبت به مصرف تغییر می‌کند و دیگر نگاه منفی به آن ندارد.

ذوالفقاری ادامه داد: در برخی گروه‌های همسالان، مصرف سیگار یا گل به عنوان یکی از هنجارهای پذیرفته‌شده گروه شناخته می‌شود، به همین دلیل نوجوان برای پذیرفته شدن در آن جمع، ممکن است مصرف را امری طبیعی بداند و خودش هم به سمت آن کشیده شود، این روند به مرور باعث می‌شود مرزهای پرخطر بودن مصرف مواد در ذهن نوجوانان از بین برود و مصرف حشیش به رفتاری رایج تبدیل شود.

 مهم‌ترین دلایل افزایش مصرف حشیش در جامعه، در دسترس بودن آن است

ذوالفقاری بیان کرد: یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش مصرف حشیش در جامعه، در دسترس بودن آن است، از سوی دیگر، نوعی پذیرش و عادی‌سازی نسبت به مصرف این ماده در میان نوجوانان شکل گرفته است؛ به طوری که بر اساس مشاهدات، حتی در سنین ۱۳ و ۱۴ سالگی نیز مصرف گل به عنوان رفتاری عادی و بی‌خطر در میان برخی نوجوانان جا افتاده است.

وی افزود: طبیعتاً وقتی نوجوان در جمع همسالان خود قرار می‌گیرد ـ چه در مدرسه و چه در محیط‌های بیرون از مدرسه مانند پارک‌ها ـ اگر مشاهده کند که دیگران در حال مصرف هستند و این رفتار را بدون خطر و بدون وابستگی تلقی می‌کنند، نگرش او نیز نسبت به مصرف تغییر می‌کند و نگاه منفی‌اش از بین می‌رود. در واقع، در برخی گروه‌های همسالان، مصرف سیگار یا گل به عنوان یکی از هنجارهای پذیرفته‌شده گروه شناخته می‌شود و نوجوان برای پذیرفته شدن در جمع، ممکن است خود نیز به مصرف روی آورد.

شبکه‌های اجتماعی نقش پررنگی در ترویج نگرش مثبت نسبت به مصرف گل و حشیش داشته‌اند

ذوالفقاری در ادامه با اشاره به نقش فضای مجازی در این زمینه تصریح کرد: متأسفانه شبکه‌های اجتماعی نقش پررنگی در ترویج نگرش مثبت نسبت به مصرف گل و حشیش داشته‌اند، در بسیاری از محتواهای منتشرشده، این مواد به‌گونه‌ای نمایش داده می‌شوند که گویی اعتیادآور نیستند و حتی جنبه‌های آرامش‌بخش یا خلاقانه برایشان تبلیغ می‌شود، این عادی‌سازی یا به‌اصطلاح «نرمالایز» شدن مصرف، باعث شده نوجوانان بیشتر به سمت تجربه و مصرف گل گرایش پیدا کنند.

این روان درمانگر با اشاره به اینکه هیچ پژوهش علمی معتبری نشان نداده که حشیش ماده‌ای غیر اعتیادآور است، عنوان کرد: باور اشتباهِ “گیاهی بودن و تفننی بودن مصرف” صرفاً نوعی توجیه است که نوجوانان برای خود می‌سازند تا مصرف را بی‌ضرر جلوه دهند؛ در حالی‌که حتی مصرف تفننی هم می‌تواند وابستگی و تغییرات جدی در عملکرد مغز ایجاد کند.

ذوالفقاری در پاسخ به این سؤال که آیا اضطراب، افسردگی یا فشارهای تحصیلی می‌توانند نوجوان را به سمت مصرف مواد سوق دهند، توضیح داد: بله، این عوامل می‌توانند زمینه‌ساز باشند، اما به‌تنهایی علت اصلی نیستند، اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال نقص توجه، استرس‌های شدید ناشی از فشار تحصیلی یا تنش‌های خانوادگی می‌توانند به عنوان استارتر یا آغازگر عمل کنند و نوجوان را مستعد تجربه مصرف مواد کنند.

وی تصریح کرد: پژوهش‌ها نشان داده‌اند که حتی اختلالاتی مانند وسواس (OCD) نیز می‌توانند در برخی موارد نوجوان را به سمت مصرف سوق دهند، اما این موضوع نسبی است و در همه افراد به یک شکل بروز نمی‌کند. بنابراین، مجموعه‌ای از عوامل روانی، خانوادگی و اجتماعی در کنار هم می‌توانند مسیر نوجوان را به سمت مصرف مواد مخدر یا حشیش هموار کنند.

علائم هشدار که خانواده ها باید توجه کنند

وی در ادامه با اشاره به نشانه‌هایی که خانواده‌ها می‌توانند از طریق آن‌ها متوجه مصرف حشیش در فرزند خود شوند، گفت: خانواده‌ها باید نسبت به تغییرات جسمی و رفتاری نوجوانان خود حساس باشند، چون مصرف حشیش معمولاً با علائم مشخصی همراه است. از جمله علائم جسمی می‌توان به قرمزی یا براق شدن چشم‌ها، بوی دود خاص ناشی از مصرف گل یا حشیش، وجود پاکت‌ها یا وسایل مشکوک در وسایل شخصی نوجوان، تغییر در الگوی خواب (بی‌خوابی یا بی‌قراری شدید) و همچنین تغییر در اشتها اشاره کرد. در بسیاری از موارد، نوجوانان پس از مدتی دچار کاهش وزن ناگهانی، زردی پوست و بی‌حالی عمومی می‌شوند.

ذوالفقاری افزود: از نظر رفتاری، نوجوانان مصرف‌کننده معمولاً افت تحصیلی قابل توجهی پیدا می‌کنند، انگیزه‌شان برای شرکت در فعالیت‌های مدرسه کاهش می‌یابد و از جمع‌های خانوادگی فاصله می‌گیرند. تغییر در گروه دوستی نیز یکی از نشانه‌های مهم است؛ معمولاً این افراد به‌تدریج از دوستان قبلی خود فاصله می‌گیرند و بیشتر با کسانی معاشرت می‌کنند که خودشان مصرف‌کننده هستند.

وی  ادامه داد: در برخی نوجوانان، رفتارهای پارانوییدی (سوءظن نسبت به اطرافیان)، فراموشی مکرر، بی‌نظمی در کارها و مدرسه‌گریزی مشاهده می‌شود. ضعف در تمرکز، کاهش حافظه کوتاه‌مدت و کندی در عملکرد ذهنی نیز از دیگر نشانه‌های رایج است. در کنار این موارد، بروز پرخاشگری — چه به صورت لفظی و چه در قالب رفتارهای فیزیکی مانند آسیب زدن به وسایل یا تهدید اعضای خانواده — یکی از علائم هشداردهنده است، در برخی موارد حتی مشاهده شده نوجوانان مصرف‌کننده، در شرایط عصبی و روانی نامتعادل، رفتارهای خطرناکی مانند تهدید والدین را نیز از خود بروز داده‌اند.

بجای قضاوت حمایت کنید

ذوالفقاری  تأکید کرد: اگر والدین متوجه چنین نشانه‌هایی در فرزند خود شدند، باید به‌جای واکنش‌های تند یا تنبیهی، موضوع را با مشاور یا روانشناس در میان بگذارند. گفت‌وگو و آگاهی‌بخشی به موقع می‌تواند از تثبیت الگوی اعتیاد در نوجوان جلوگیری کند.

این روان درمانگر  با بیان اینکه مغز نوجوان تا پایان دوران بلوغ در حال رشد و تکامل است و مصرف حشیش می‌تواند روند طبیعی این رشد را مختل کند، افزود:  حشیش به‌طور مستقیم بر بخش‌های مختلف مغز از جمله مخچه، هیپوکامپ و لوب پیش‌پیشانی (فرونتال) تأثیر منفی می‌گذارد، مخچه که در ایجاد تعادل نقش دارد، در اثر مصرف دچار آسیب می‌شود و نوجوان ممکن است دچار اختلال در هماهنگی حرکات و بی‌ثباتی رفتاری شود.

وی تأکید کرد: تأثیرات حشیش بر مغز نوجوان بلندمدت و گاهی غیرقابل بازگشت است و هرچه سن شروع مصرف پایین‌تر باشد، میزان آسیب به ساختار مغز و کارکردهای شناختی بیشتر خواهد بود.

 حشیش می‌تواند به عنوان دروازه‌ای برای ورود به مصرف سایر مواد مخدر  باشد

ذوالفقاری خاطرنشان کرد: تأثیرات مصرف حشیش بر مغز نوجوان به قدری ملموس است که حتی در تغییرات عصبی و تصویربرداری‌های مغزی قابل مشاهده است. مطالعات با استفاده از تکنیک‌هایی مانند QEEG نشان داده‌اند که مصرف سنگین و روزانه این ماده باعث تغییرات مشخص در فعالیت مغز می‌شود. این تصاویر نشان می‌دهند که بخش‌هایی از مغز که مسئول حافظه، تمرکز و تصمیم‌گیری هستند، تحت تأثیر مصرف حشیش دچار اختلال می‌شوند و فعالیت عصبی آن‌ها تغییر می‌کند. 

این روان درمانگر بیان کرد: حتی مصرف تفننی یا گذرا حشیش نیز می‌تواند باعث ایجاد وابستگی شود، گاهی نوجوانان فکر می‌کنند که مصرف هفته‌ای یک بار یا در جمع دوستان آخر هفته، بی‌خطر است، اما این نوع مصرف به‌تدریج مکرر و منظم می‌شود و زمینه اعتیاد را فراهم می‌کند.

وی افزود: اثرات مصرف حشیش و آسیب‌پذیری ناشی از آن در نوجوانان بسیار بیشتر از بزرگسالان است، چرا که مغز در سنین نوجوانی هنوز در حال رشد و تکامل است. به همین دلیل، تخریب عملکردهای شناختی، حافظه، تصمیم‌گیری و کنترل هیجانات ناشی از مصرف حشیش در این گروه سنی شدیدتر و اثرات آن طولانی‌مدت‌تر خواهد بود.

ذوالفقاری گفت: خطر تبدیل مصرف حشیش به سایر مواد مخدر کاملاً جدی است و تحقیقات و مشاهدات بالینی نشان داده‌اند که اکثر نوجوانانی که مصرف حشیش را تجربه می‌کنند، در معرض خطر استفاده از مواد مخدر سنگین‌تر در آینده هستند. تجربه ما و پژوهش‌ها حاکی از آن است که بسیاری از افرادی که بعداً به مصرف مواد سنتی، صنعتی یا محرک‌ها روی می‌آورند، مسیر خود را با مصرف گل یا حشیش آغاز کرده‌اند.

این روان درمانگر عنوان کرد: به همین دلیل، مصرف حشیش می‌تواند به عنوان دروازه‌ای برای ورود به مصرف سایر مواد مخدر عمل کند و نقش یک ماده واسطه‌ای را در این مسیر ایفا کند، به ویژه در سنین نوجوانی، زمانی که مغز در حال رشد و حساس است، این احتمال افزایش می‌یابد و نوجوانان در معرض خطر وابستگی و مصرف مواد قوی‌تر در سنین بالاتر قرار می‌گیرند.