، امروزه زخم معده را باید نتیجه برهم‌کنش پیچیده‌ای میان عوامل مختلف زیستی، محیطی، روانی و سبک زندگی دانست. همین چندعاملی بودن باعث شده که بیماران تجربه‌های متفاوتی از علائم زخم معده داشته باشند؛ برخی افراد تنها با درد خفیف و سوزش مواجه می‌شوند و برخی دیگر دچار خونریزی شدید گوارشی می‌گردند.

در سال‌های اخیر، تغییرات محیطی، استرس‌های روزمره و حتی دگرگونی‌های اقلیمی جهانی نیز به‌عنوان عوامل تشدیدکننده زخم معده مطرح شده‌اند. بنابراین اگر بخواهیم دیدی دقیق نسبت به این بیماری داشته باشیم، لازم است تک‌تک این عوامل را بررسی کنیم. در این مقاله تلاش کرده‌ایم همه جنبه‌های شناخته‌شده و حتی کمتر مورد توجه قرارگرفته را به زبان ساده و علمی توضیح دهیم تا مسیر بهتری برای پیشگیری، تشخیص و درمان این بیماری فراهم شود. د

عفونت هلیکوباکتر پیلوری: مهم‌ترین بازیگر در زخم معده

 این باکتری مارپیچی شکل، سال‌هاست که به‌عنوان متهم ردیف اول شناخته می‌شود. نکته مهم آن است که وجود این میکروب به تنهایی همیشه باعث ایجاد زخم نمی‌شود؛ بلکه محیط زندگی، رژیم غذایی، سطح استرس و ژنتیک فرد تعیین می‌کنند که آیا عفونت به مرحله زخم پیش خواهد رفت یا خیر.

تحقیقات جدید نشان داده‌اند که در مناطقی با آب آلوده به نیترات یا کلر زیاد، میزان بقای این باکتری بیشتر است. این یعنی محیط زندگی فرد می‌تواند مسیر فعالیت میکروبی را تغییر دهد. همچنین مشاهده شده که افراد مبتلا به استرس شدید یا کم‌خوابی، به دلیل کاهش توان ایمنی بدن، بیشتر در معرض عوارض ناشی از این عفونت قرار می‌گیرند. بنابراین وقتی از نقش عفونت صحبت می‌کنیم، باید آن را در بستر سایر عوامل قرار دهیم.

داروها و تأثیر دوگانه آنها در زخم معده

داروها هم می‌توانند ناجی باشند و هم تهدیدکننده. میلیون‌ها نفر در دنیا روزانه از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن استفاده می‌کنند. این داروها دردهای مفصلی و عضلانی را کاهش می‌دهند، اما مکانیسم عملکردشان به شکلی است که سد دفاعی معده را هم تضعیف می‌کند. پروستاگلاندین‌ها، مواد محافظی هستند که باعث افزایش ترشح موکوس و بیکربنات در معده می‌شوند و مانع از آسیب اسید به دیواره می‌گردند. داروهای NSAID با مهار این پروستاگلاندین‌ها، به‌طور غیرمستقیم راه را برای زخم باز می‌کنند.

از سوی دیگر، کورتیکواستروئیدها که در درمان بسیاری از بیماری‌های التهابی و خودایمنی استفاده می‌شوند، نیز اثر مشابهی دارند. بیمارانی که این داروها را به‌صورت طولانی‌مدت مصرف می‌کنند، در معرض ریسک بالاتری برای زخم معده هستند.

نکته مهم در این میان، نبود آگاهی کافی است. بسیاری از بیماران بدون مشورت با پزشک، به شکل خودسرانه و روزانه این داروها را مصرف می‌کنند. در حالی که پزشکان توصیه می‌کنند مصرف همزمان داروهای محافظ معده یا پایش مداوم با آندوسکوپی با بیهوشی در افرادی که مجبور به مصرف مداوم NSAID هستند، ضروری است.

تغذیه: دوست یا دشمن؟

نقش تغذیه در سلامت معده را نمی‌توان نادیده گرفت. تحقیقات نشان داده‌اند که رژیم‌های غذایی پر از ادویه تند، غذاهای سرخ‌کردنی و چرب، الکل و نوشابه‌های گازدار می‌توانند به‌شدت دیواره معده را تحریک کنند. این تحریک اگر به شکل مکرر و طولانی‌مدت باشد، در نهایت به ایجاد زخم ختم می‌شود.

از سوی دیگر، رژیم غذایی فقیر از فیبر نیز به‌طور غیرمستقیم در ایجاد زخم معده مؤثر است. فیبر باعث افزایش ترشح مواد محافظ معده و تنظیم اسید می‌شود. افرادی که به‌دلیل زندگی شهری یا مشغله زیاد کمتر سبزیجات و غلات کامل مصرف می‌کنند، بیشتر از دیگران دچار علائم زخم معده مانند درد، نفخ و سوءهاضمه می‌شوند.

استرس و فشارهای روانی

زندگی مدرن شهری سرشار از استرس است. ترافیک، مشکلات اقتصادی، رقابت‌های شغلی و حتی فشار ناشی از شبکه‌های اجتماعی سطح استرس عمومی را افزایش داده است. اما این استرس چگونه به زخم معده منجر می‌شود؟

مکانیسم اصلی، افزایش ترشح هورمون کورتیزول است. کورتیزول سطح اسید معده را بالا می‌برد و از طرفی توان ترمیم مخاط معده را کاهش می‌دهد. در نتیجه، فردی که برای مدت طولانی تحت فشار روانی است، بیشتر مستعد ابتلا به زخم خواهد بود.

مطالعات بالینی نشان داده‌اند که در مواقع بحران اجتماعی یا اقتصادی، آمار مراجعه بیماران با علائم زخم معده به بیمارستان‌ها افزایش می‌یابد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که سلامت روان ارتباط تنگاتنگی با سلامت دستگاه گوارش دارد.

ژنتیک و زمینه خانوادگی

برخی افراد حتی با رژیم غذایی سالم و استرس پایین، باز هم دچار زخم معده می‌شوند. دلیل آن را باید در ژنتیک جست‌وجو کرد. تحقیقات ژنتیکی نشان داده‌اند که برخی ژن‌ها موجب ضعف در لایه موکوسی محافظ معده می‌شوند. همچنین در خانواده‌هایی که سابقه زخم معده وجود دارد، احتمال ابتلا در نسل‌های بعدی دو برابر است.

بنابراین هنگام بررسی عوامل خطر، نباید از اهمیت تاریخچه خانوادگی غافل شد. در چنین شرایطی، انجام غربالگری منظم با تشخیص زخم معده با آندوسکوپی با بیهوشی توصیه می‌شود تا کوچک‌ترین تغییرات در معده زود تشخیص داده شود.

آلودگی محیطی و تغییرات اقلیمی

یکی از موضوعات داغ پژوهشی در سال‌های اخیر، ارتباط آلودگی هوا با بیماری‌های گوارشی بوده است. ذرات معلق موجود در هوا وقتی وارد بدن می‌شوند، باعث افزایش التهاب سیستمیک و استرس اکسیداتیو می‌گردند. این شرایط به‌طور مستقیم روی معده اثر گذاشته و احتمال آسیب مخاطی را افزایش می‌دهد.

از سوی دیگر، تغییرات دمایی و اقلیمی نیز در بروز زخم معده نقش دارند. به‌عنوان مثال، در فصل‌های سرد سال مراجعه بیماران به مرکز آندوسکوپی با بیهوشی شهرک غرب تهران برای بررسی زخم معده افزایش می‌یابد. دلیل این موضوع هم نوسانات دمایی و هم افزایش مصرف داروهای مسکن در زمستان است.

علاوه بر این، تغییرات اقلیمی جهانی بر الگوهای غذایی مردم هم تأثیر گذاشته است. کاهش دسترسی به مواد تازه و افزایش مصرف غذاهای فرآوری‌شده در مناطق مختلف دنیا، با افزایش موارد زخم معده همراه بوده است.

سبک زندگی و عادات روزانه

سیگار یکی از بدترین عوامل خطر برای زخم معده است. نیکوتین جریان خون مخاطی معده را کاهش می‌دهد و به این ترتیب توان ترمیم بافتی کم می‌شود. به همین دلیل، در افراد سیگاری زخم‌ها دیرتر خوب می‌شوند و احتمال عود آنها بالاتر است.

الکل نیز با تخریب مستقیم دیواره معده، شرایط را برای ایجاد زخم فراهم می‌کند. علاوه بر این، بی‌خوابی و کار در شیفت‌های شبانه باعث اختلال در ترشح طبیعی اسید معده می‌شوند و ریسک ابتلا را بالا می‌برند.

سبک زندگی پرمشغله، کم‌تحرکی و استفاده زیاد از فست‌فودها همگی شرایطی ایجاد می‌کنند که در نهایت معده توان دفاعی خود را از دست می‌دهد.

بیماری‌های زمینه‌ای

دیابت، نارسایی کبد و بیماری‌های کلیوی نمونه‌هایی از شرایطی هستند که به‌طور غیرمستقیم بر سلامت معده اثر می‌گذارند. این بیماری‌ها باعث کاهش ایمنی عمومی بدن می‌شوند و روند ترمیم زخم‌ها را کند می‌کنند.

به همین دلیل، بیماران مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای باید توجه بیشتری به علائم گوارشی داشته باشند و در صورت بروز کوچک‌ترین نشانه‌ها، برای تشخیص زخم معده با آندوسکوپی با بیهوشی اقدام کنند.

اهمیت آندوسکوپی با بیهوشی در تشخیص

با وجود همه عوامل بالا، مهم‌ترین بخش در مدیریت زخم معده تشخیص به‌موقع است. بسیاری از بیماران از ترس درد یا ناراحتی، از انجام آندوسکوپی اجتناب می‌کنند. اما تکنولوژی جدید آندوسکوپی با بیهوشی این نگرانی را برطرف کرده است.

در این روش بیمار در حالت بیهوشی سبک قرار می‌گیرد و پزشک می‌تواند به‌طور کامل معده را بررسی کند. این کار نه‌تنها راحتی بیمار را تضمین می‌کند بلکه دقت تشخیص را نیز بالا می‌برد. مراکزی مانند مرکز آندوسکوپی با بیهوشی شهرک غرب تهران با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته و کادر مجرب، امکان تشخیص دقیق و بدون استرس را فراهم کرده‌اند.

نتیجه‌گیری

زخم معده حاصل تعامل پیچیده‌ای از عوامل متنوع است؛ از میکروب‌ها و داروها گرفته تا استرس، تغذیه، آلودگی محیطی و ژنتیک. هرکدام از این عوامل به‌تنهایی شاید به زخم منجر نشوند، اما وقتی کنار هم قرار می‌گیرند، محیطی ایجاد می‌کنند که معده دیگر نمی‌تواند از خود محافظت کند.