، امروز سوم خرداد، سالروز آزاد شدن این شهر تاریخی و استراتژیک از دست ارتش بعثی عراق در سال ۱۳۶۱ است. اهمیت این رویداد به اندازه ای است که در تقویم ملی ایران درج شد و هر ساله یاد این روز و فداکاری سربازانی که موجب رقم خوردن این اتفاق بزرگ شد، گرامی داشته می شود.

جنگ به صورت رسمی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ از حمله ارتش رژیم بعث عراق و به رهبری صدام حسین آغاز شد. در همان روزها نخست و بعد از گذشت ۳۵ روز از شروع این نبرد که هشت سال هم ادامه یافت، در چهارم آبان ماه سال ۵۹ شهر خرمشهر با تمام ایستادگی ها سقوط و به اشغال عراق درآمد. عراق با حمله ناگهانی به ایران و اشغال خرمشهر در نظر داشت ظرف مدت چند هفته خود را به تهران برساند. هدف دیگر صدام دراین میان افزودن خوزستان به خاک عراق بود. وی ادعا داشت این منطقه عرب زبان و بخشی از جغرفیای اعراب است. در حالی که ایران مفهومی فراتر از زبان، قومیت، دین و مذهب است و ایران اگر بیش از هزاران است که پایدار مانده به دلیل همین ویژگی فراقومی-فرامذهبی، فراقومیتی خود است.

ایران یک هویت است و هرکسی با هر زبانی که زیر پرچمش باشد و در آداب و رسوم و تاریخ با دیگر اقوام اشتراک داشته باشد، ایرانی محسوب می شود. ضمن اینکه خوزستان، منطقه ای صرفاً عربی نیست. بخشی از مردم این منطقه که به همچنان به ایرانی بودن خود افتخار می کنند، عرب زبان هستند و «عرب های ایران» نامیده می شوند. با توجه به چنین پیشنیه ای، در پی هجوم ارتش عراق، در کنار ساماندهی نیروهای مسلح ایران، گروه های مقاومت مردمی نیز از ساکنین خوزستان تشکیل شد. واقعیت این است که هدف صدام دسترسی به منابع نفتی و سیطره کامل بر اروندرود بود و حمایت از مردم عرب خوزستان فقط بهانه ای برای لشکرکشی و تجاوز نظامی وی محسوب می شد.

با این حال به رغم دلاوری های بسیار، پس از ۳۵ روز از حمله، خرمشهر به دست صدام افتاد. این وضعیت تا ۵۷۵ روز بعد ادامه داشت اما در نهایت پس از اجرای عملیات های مختلف نظامی، حضور موثر نیروهای ارتش و مقاومت مردمی، در سساعت ۱۱ صبح روز سوم خرداد سال ۱۳۶۱ خرمشهر به نقشه ایران برگشت. این مهم در عملیات «بیت المقدس» که در ۱۰ اردیبهشت در منطقه غرب رود کارون و جنوب غربی اهواز و شمال خرمشهر با رمز «یا علی بن ابی طالب» آغاز شد، به نتیجه رسید.

انجام عملیات بیت المقدس در چهار مرحله برنامه ریزی شده بود که هر مرحله یک عملیات بزرگ به حساب می آمد. مهم ترین اهداف عملیات بیت المقدس، انهدام حداقل دو لشکر از نیروی های ارتش عراق، بازپس گیری شهرهای خرّمشهر، هویزه و پادگان حمید، خارج نمودن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه عراق، تأمین امنیت مرز، تهدید بصره، تداوم رزم علیه ارتش عراق و کاهش توان رزمی عراق بود. از این رو پس از این رویداد بزرگ بود که تغییر در جبهه ها شروع شد. از آن پس این نیروهای مسلح ایران بودند که ارتش عراق را زیر ضرب گرفته بودند و آنها را به در تمامی مناطق به عقب می راندند.

فتح خرمشهر موجب انفعال ارتش عراق شد به گونه ای که نظامیان عراق تا مدت زیادی نتوانستند از لاک دفاعی خود خارج شوند. عملیات بیت المقدس و آزادسازی خرمشهر سبب بازگشت روحیه و اعتماد به نفش به  نیروهای مسلح ایران شد. این فتح بزرگ، دفاع مقدس را وارد مرحله نوینی کرد و ایران در موضع قدرت قرار گرفت و حامیان فرامنطقه ای رژیم صدام را سخت به وحشت انداخت چرا که در بردارنده یک پیام بزرگ و دارای ارزش بود و آن پیام ایثار و مقاومت بود.

واقعیت این است که صدام متوهمانه گمان می کرد خرمشهر تا همیشه از آن عراق خواهد بود و نام وی به عنوان فردی که مرزهای این کشور را گسترش داده در تاریخ عراق به نیکی ثبت خواهد شد. از این رو عراقی ها روی دیوارهای شهر خرمشهر جمله معروف «جئنا لنبقی» یعنی «آمده ایم تا بمانیم» را نوشته بودند و صدام در سخنانش خرمشهر را مروارید شط العرب می نامید. لذا وقتی خرمشهر آزاد شد بنا به گفته حسین کامل داماد صدام، فشار روحی روی صدام زیاد بود و در ۲۴ ساعت اول یک پزشک همواره بالای سر صدام بود. همچنین رئیس سابق ستاد ارتش عراق فاش کرد صدام حسین بعد از فتح خرمشهر در جنگ با ایران، یکی فرماندهان لشگر سوم را به علت بحث و جدل با او، اعدام کرد.

البته این اتفاق بزرگ برای ایران کم هزینه نبود. عملیات آزاد سازی خرمشهر با ۶۰۰۰ شهید (۴۴۶۰ شهید سپاه و ۱۰۸۶ شهید ارتش) و ۲۴ هزار مجروح به پایان رسید. از سویی در این عملیات ۱۹هزار نفر از نیروهای عراق اسیر و ۱۶هزار نفر دیگر کشته یا زخمی شدند. همچنین ۵۵دستگاه تانک و نفربر، ۵۰دستگاه خودرو، ده ها قبضه توپ، ۵۳فروند هواپیما و سه فروند هلی کوپتر دشمن منهدم شد.

بزرگداشت روز آزادسازی خرمشهر اهمیت نمادین زیادی دارد. یادآوری این روز که در خاطره ایرانی ها هم ثبت شده، پیامی به کشورها منطقه و فرامنطقه است که هرگونه چشم داشت به خاک و آب ایران با واکنش متحدانه ملتش مواجه خواهد شد حتی اگر در بحرانی ترین روزهای سیاسی این تجاوزات رخ دهد. بزرگداشت خرمشهر پیامی به کشورهای عربی حوزه جنوبی خلیج فارس به ویژه امارات متحده عربی است که بداند جزایر سه گانه همیشه بخشی از ایران بوده و خواهد بود و هرگونه اقدام سیاسی و نظامی موجب واکنش بسیار تند ملت ایران خواهد شد. در واقع در این روز بزرگ، باید پیامی که به سایر کشورها داده می شود تأکید ویژه بر اتحاد ملت ایران در حفظ سرزمینمان باشد.