، روز دوشنبه (24 اردیبهشت) قرارداد 10 ساله مشارکت ایندیا پورت گلوبال لیمیتد در تجهیز و بهره‌برداری از پایانه‌های کانتینری و کالای عمومی بندر شهید بهشتی چابهار  امضا شد. امضای این قرارداد، نقطه عطفی در همکاری‌های تجاری و اقتصادی دوجانبه و منطقه‌ای دو کشور و همچنین تسهیل همکاری‌های راهبردی بین ایران و هند به‌شمار می‌رود. از اهداف کلان انعقاد این قرارداد که در نتیجه مذاکرات کارشناسی و تخصصی گروه کاری مشترک حاصل شده، می‌توان به تشریک مساعی دو کشور در عملیاتی کردن اهداف موافقتنامه بین‌المللی حمل‌ونقل در کریدور شمال جنوب، موافقتنامه ترانزیتی سه‌جانبه ایران، هند و افغانستان با محوریت بندر چابهار و توسعه همکاری‌های ترانزیتی و حمل‌ونقل چندوجهی بین ایران‌ و هند در منطقه آسیای مرکزی در چارچوب اهداف همکاری‌های راهبردی هند و آسیای میانه اشاره کرد.

تقویت و تسهیل همکاری‌های ترانزیتی هند و افغانستان از طریق ایران، توسعه محور شرق و سواحل مکران، توسعه همکاری‌های منطقه‌ای ایران، هند و روسیه برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک در تکمیل زیربناهای منطقه‌ای حمل‌ونقل و ترانزیت، از اهداف دیگر این قرارداد است.

به‌عنوان بخشی از این توافق، هند تجهیزات مختلف موردنیاز برای گسترش عملیات در بندر ازجمله دستگاه‌های حمل‌ونقل، لیفتراک و... را تهیه خواهد کرد. براساس این قرارداد، ایندیا پورت گلوبال لیمیتد حدود ۱۲۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری خواهد کرد و ۲۵۰ میلیون دلار دیگر نیز برای تامین مالی خواهد داشت که ارزش قرارداد را به ۳۷۰ میلیون دلار می‌رساند.

اهداف هند از تقویت مناسبات اقتصادی با ایران

هند با پروژه بندر چابهار به تقویت تجارت منطقه‌ای به‌ویژه برای اتصال خود به افغانستان دست می‌یابد. هند و ایران این بندر را به‌عنوان مرکز کلیدی کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال‌_جنوب (INSTC) پیش‌بینی کرده‌اند. INSTC پروژه حمل‌ونقل چندحالته به طول ۷۲۰۰ کیلومتر برای جابجایی کالا بین هند، ایران، افغانستان، ارمنستان، آذربایجان، روسیه، آسیای مرکزی و اروپاست.

هند در ساخت خط راه‌آهن چابهار-زاهدان به طول ۷۰۰ کیلومتر نیز مشارکت دارد. هدف این کشور، تسریع در اجرای توافقات تجاری از کریدور ایران است. هند به‌دنبال تقویت حضور خود در زیرساخت‌های کلیدی در مسیر عبور از خلیج‌فارس است. هند برای سال ۲۰۲۳، هند ۱۳هزار و ۲۸۲ TEU جابجایی محموله در پایانه شهید بهشتی را در نظر گرفت که از ۳۰۹۶ TEU در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است.

با توجه به منافعی که این رابطه برای ایران دارد، غلامحسین شافعی، رئیس اتاق بازرگانی ایران تأکید دارد آزادسازی تجارت میان ایران و هند باید به‌عنوان اولویت در دستور کار هر دو کشور قرار گیرد. از دید وی، رفع مشکلات بانکی، کاهش تعرفه‌های گمرکی و تجهیز زیرساخت‌های حمل‌ونقل میان دو کشور باید به‌سرعت انجام شود.

چالش‌ها و منافع ایران و هند در عملیاتی کردن کریدور چابهار

نکته مهم در تسریع امور مربوط به این قرارداد ده ساله این است که در هفته‌های قبل از حمله رژیم صهیونیستی به نوار غزه، خبرهایی مبنی بر تأسیس یک کریدور جدید هند به‌نام کریدور «عرب مد» در رسانه‌ها مطرح شد و تحلیل‌های زیادی مبنی بر دور زدن ایران توسط هند مطرح شد، در حالی که با بررسی دقیق‌تر می‌توان دریافت ماهیت و کارکرد این دو کریدور متفاوت است.

کریدور «عرب مد» از امارات متحده عربی به‌ سمت شبه‌جزیره عربستان و سپس اردن از آنجا به ‌سمت بندر حیفا در اسرائیل و سپس اتحادیه اروپا می‌رود؛ یعنی هند در نظر دارد با استفاده از این مسیر به اروپا برسد، اما کریدوری که از ایران می‌گذرد، هدفش ایجاد دسترسی به هند به آسیای مرکزی و روسیه است. در واقع هدف دو کریدور با هم تفاوت اساسی دارد و در تضاد یکدیگر قرار ندارد.

در حال حاضر،  هند عملاً توسط پاکستان و چین در خشکی محاصره ژئوپلتیک شده‌ و این مسئله توسعه اقتصادی هند در آسیای مرکزی را محدود می‌کند. اما کریدور چابهار تنها فرصت این کشور برای ورود به این منطقه تشنه توسعه است. نکته دیگر اینکه اگر این راه ترانزیتی عملیاتی شود، هزینه و زمان انتقال محصولات هند به اروپای شرقی و حتی اروپای غربی کمتر از مسیر «عرب مد» خواهد بود. لذا می‌توان انتظار داشت رونق این کریدور فراتر از انتظار باشد.  اجرایی شدن کریدور «عرب مد» بسته به مناسبات اسرائیل و کشورهای عربی نیز دارد که اکنون در نتیجه جنگ غزه تنش فیمابین تشدید شده، اما مسیر صادراتی ایران، این مشکل را ندارد.

با این حال، ایران درگیر تحریم‌های آمریکاست و مستثنا شدن هند از این تحریم‌ها برای آغاز روابطش با کشورمان، چالش به‌شمار می‌رود. همچنین آمریکا به‌عنوان متحد هند، به این کشور فشار می‌آورد که از تقویت مناسباتش با ایران خودداری کند. اما آنچه می‌تواند این فشارها و تحریم‌ها را کمرنگ کند، رایزنی هندی‌ها با آمریکایی‌ها و توجیه آنها نسبت به ضرورت‌ها و نیازهای اقتصادی‌شان است.

مسئله دیگر، ایجاد تعادل بین روابط ایران با هند و چین است. جمهوری اسلامی ایران به چین به‌عنوان یک شریک تجاری قدرتمند و نزدیک نگاه می‌کند در همین حال، چین رقیب بزرگ هند است. آنها همزمان در دو کشور ایران و پاکستان در بنادر چابهار و گوادر در حال فعالیت هستند تا بتوانند راهی به آسیای مرکزی پیدا کنند، لذا رقابت دهلی نو و پکن به این منطقه کشیده شده است. در این راستا تهران باید بتواند به‌گونه‌ای سیاست‌هایش را پیش ببرد که تأثیر منفی بر روابطش با چین نگذارد.

افزون براینها، بخشی از کریدور چابهار که از ایران منشعب شده، از ترکیه وارد اتحادیه اروپا می‌شود. این در حالی است که اختلاف‌نظری بین ایران و ترکیه بر سر دالان زنگزور وجود دارد. اگر این چالش برطرف نشود، رسیدن کریدور چابهار به اروپا از خاک ترکیه هم با مانع جدی روبه‌رو خواهد شد.