به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج کرمانشاه، شب یلدا (یا شب چلّه) یکی از باستانی­ ترین جشن­های ایرانیان است. تمام ایرانی­ها در سراسر جهان هرساله این مراسم را با دوستان و خانواده خود در تاریخ ۲۱ دسامبر(۳۰ آذر) جشن می­گیرند.

ایرانیان باستان در زمان ساسانیان به خدای خورشید(میترا) باور داشته و معتقد بودند میترا در روز بلندترین شب سال یعنی یلدا متولد شده و به این دلیل این شب را گرامی می داشتند. همچنین بر این باور بودند که افزایش طول روز باعث رشد بیشتر محصولات کشاورزی آنها می شود؛ شب یلدا از این جهت نیز مورد احترام قرار می گرفت.

مثل دیگر شهرهای ایران، رسم دورهمی و مهمانی در شب یلدا، بین کرمانشاهی‌ها هم به قوت خودش باقی‌ست. کرمانشاهی‌ها یا مردمانی کُردزبان مثل لر زبان‌ها و اهالی لرستان به شب یلدا «شُو چله» هم می‌گویند. اصطلاح شو چله یا شب چله به زمانی از سال گفته می‌شود که در باور ایرانیان و تقویم‌های کهن، از ابتدای زمستان تا دهم بهمن ماه (به مدت ۴۰ روز) سرمای هوا به بالاترین حد خود می‌رسیده است.

به این بازه زمانی «چله بزرگ» گفته می‌شود و شب یلدا یا «شب چله» زمان شروع این موج سرمای شدید است. از دهم تا انتهای بهمن هم با عنوان «چله کوچک» شناخته می‌شود. دورهمی و به جا آوردن آداب و رسوم شب یلدا در کرمانشاه در خانه بزرگ‌ترهای فامیل مخصوصا پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها انجام می‌شود.

در شب یلدا بزرگان جمع مسئولیت سرگرم کردن و نقل افسانه‌‌ها و داستان‌های مربوط به شب یلدا و دیگر داستان‌های اساطیری به کوچک‌ترها را بر عهده می‌گیرند.

نشستن دور کرسی

در شهر کرمانشاه به خاطر وجود آب و هوای سرد و کوهستانی، هنوز هم سنت نشستن دور کرسی رواج دارد. گرم کردن بدن با گرمای زیر کرسی و تعریف کردن داستان‌، قصه‌ گویی، خواندن شعر و گرفتن فال از رسم و رسوم شب یلدا در کرمانشاه به شمار می‌رود. 

شعرهای یلدایی که در این شب خوانده می‌شوند، معمولا از دیوان حافظ و شاهنامه فردوسی هستند و حتی فال گرفتن هم در میان شعرخوانی‌های یلدایی برای مهمان‌ها انجام می‌شود. شاید جالب باشد بدانید که تا همین سال‌‌های پیش، در شب یلدا، زنان دور کرسی به ریسیدن نخ مشغول می‌شدند و مردها به انجام سرگرمی و بازی‌های مختلف می‌پرداخته‌اند.

رسم گرفتن فال حافظ

فال گرفتن نه تنها در کرمانشاه بلکه در دیگر شهرها هم جزو آداب و رسوم یلدایی است. شب یلدا بزرگ فامیل برای تک تک مهمان‌ها و اعضای خانواده، با نیت شادی و اتفاق‌های خوب یا باز شدن بخت دخترها و پسرهای دم بخت، فال می‌گیرد. این رسم که چند سالی است پای آن به آداب و رسوم شب یلدا در شهرهای مختلف ایران باز شده است، در کرمانشاه هم بجا آورده می‌شود.

برای گرفتن فال حافظ در شب یلدا، فرد باید وضو داشته باشد و لباس تمیز بپوشد. اگر کسی به نیت دیگری فال بگیرد، قبل از باز کردن فال حافظ باید صلوات و فاتحه بخواند و سپس کتاب حافظ را باز کند. غزل بالا سمت راست صفحه، فال فرد نیت‌کننده است.

هوره خوانی

هوره یکی از انواع موسیقی کردی است که بین کرمانشاهی‌ها و ایلامی‌ها (کرد زبان‌ها) رایج است. این آواز شامل قطعه‌هایی برای سوگ، عزاداری، آوازهای حماسی، غربت و ماتم است و تُن بسیار ملیحی دارد. ریتم این آواز شبیه نیایش‌های بودایی‌ها و آوازهای شرقی مرتبط با معبد شائولین است. البته این آواز بین لک‌ها هم متداول است و تک بیت‌های ساده و معمولا ۱۰ تا ۱۲هجایی دارد.

گفته می‌شود که قدمت این سبک آواز، به دوره مهرپرستی می‌رسد. علاوه بر این مفهوم این شعرها هم بسیار عمیق و گاهی اوقات سوزناک است. در بین کرمانشاهی‌ها، خواندن هوره یا همان هوره خوانی، یکی از رسم و رسوم شب یلدا به شمار می‌رود که طرفداران زیادی هم دارد.

جوراب بازی و زره مشتکی

کرمانشاهی‌ها در کنار فال گرفتن و هوره‌خوانی، سرگرمی‌های دیگری هم داشتند که هم بین بزرگ‌ترها و هم بچه‌ها متداول بوده و هنوز هم رایج است. چیستان سرایی و گل یا پوچ از انواع دیگر سرگرمی‌های شب یلدا است. کردها به گل یا پوچ «زره مشتکی» هم می‌گویند. علاوه بر این سرگرمی‌ها، کردها و به خصوص کرمانشاهی‌ها یک بازی سنتی و قدیمی به نام «جوراب بازی» هم دارند.

در این بازی ۱۰ جوراب دستباف پشمی و کلفت به صورت دسته‌های ۵ تایی روی زمین چیده می‌شوند. افرادی که بازی می‌کنند به ۲ دسته (اغلب ۱۰تایی) تقسیم می‌شوند و روبه‌روی هم می‌نشینند. در هر گروه یک نفر به عنوان نماینده یا گرداننده، یک تیله یا اسباب‌بازی شبیه آن را در جوراب‌هایی که دهان‌هایشان باز است، پنهان می‌کند؛ طوری که گروه مقابل نتواند حدس بزند که تیله در کدام جوراب است.

هر گروه باید حدس بزند که تیله در کدام جوراب انداخته شده است. هر بازی ۱۰ امتیاز دارد و هر گروه که امتیاز بیشتری کسب کند، برنده است. امتیازها هم تا ۱۵۰ ادامه دارد. جوراب بازی بین همه افراد و در سنین‌های کوچک تا بزرگ در مهمانی‌‌های کردزبان‌ها، مخصوصا در مهمانی شب یلدا متداول است. تعریف کردن خاطره و لطیفه هم از دیگر سرگرمی‌های شب یلدا بین مردم کرمانشاه است.

کرمانشاهی ها شب یلدا چه خوراکی‌هایی می‌خورند؟

از قدیم، مهمان‌ها هر چه در توان داشتند، به ‌عنوان تنقلات و خوراکی‌های شب یلدا به خانه میزبان می‌بردند و به این شکل خوراکی‌های متنوع از مهمان‌های مختلفی که در جمع حضور داشتند، به اشتراک گذاشته و خورده می‌شد. در اصل میزبان مسئول فراهم کردن همه خوراکی‌ها و شام مهمانی شب یلدا نبوده و همین موضوع هم باعث می‌شده است که این دورهمی با صفای بیشتری انجام شود.

تنقلات یلدا

رسم خوراکی‌های ویژه شب یلدا از زمان قدیم تاکنون تغییرهای زیادی کرده است. هنوز هم سالمندان این شهر به یاد می‌آورند که در شب یلدا، انگورهایی که از میخ‌ها آویزان شده بودند، برای مراسم یلدا به عنوان خوراکی و شبچره به کار می‌رفته‌اند.

معمولا در این شب خوردن کشمش و مویز متداول بوده است و البته کسانی که استطاعت مالی بیشتری داشته‌اند، در سفره شب یلدایشان تخمه کدو هم می‌گذاشته‌اند. در حال حاضر علاوه بر این‌ها، انواع دسر های شب یلدا، میوه‌های خشک مثل انجیر، توت، برگ زردآلو، قیسی، آلبالو خشک یا آجیل‌‌ها و مغزهایی مثل بادام، پسته، گردو، نارگیل و … جزو ثابت شب چره و تنقلات سفره‌های شب یلدا هستند.

به خاطر دشوار بودن نگهداری از میوه‌های تابستانی تا زمان فرارسیدن زمستان، در زمان‌های قدیم، رسم خوردن هندوانه خیلی هم رعایت نمی‌شد. چون برای نگهداری از هندوانه شب یلدا، باید این میوه را در زیر کاه‌‌ پنهان و شب یلدا آن را سرو می‌کردند. البته برخی هم این کار را انجام می‌دادند و برای شب یلدا، هندوانه را به قیمت بالاتری می‌فروختند.

در حال حاضر اما سنت خوردن هندوانه در شب یلدا، پرشورتر از همیشه انجام می‌شود. علاوه بر هندوانه، میوه‌‌های دیگر مثل انار، خرمالو، سیب و … را هم می‌توانید در سفره شب یلدا پیدا کنید.

طبیعی است که کرمانشاهی‌ها از شیرینی‌های محلی خودشان برای تزیین سفره یلدایشان استفاده کنند. مردم این شهر، در شب نشینی شب یلدا کام خود را با شیرینی کاک، نان پنجره‌ای، نان برنجی و‌ شیرینی‌های محلی دیگر شیرین می‌کنند.

شیما فتحی