، معضل آلودگی هوا با تهران گره خورده است و پایتخت در سال‌های اخیر همواره نیمه دوم سال با مشکل وارونگی هوا و آلاینده ذرات کمتر از 2.5 میکرون و در نیمه اول سال عموماً با گرد و غبار و آلاینده ازن دست و پنجه نرم می‌کند.

درحالی که یکی از راهکارهای اصلی کاهش آلاینده‌های پایتخت توسعه حمل و نقل عمومی محسوب می‌شود، فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی تهران بلای جان پایتخت‌نشینان شده است. اتوبوس‌ها و تاکسی‌های فرسوده و دودزا یکی از مقصران آلودگی هوا در کلان‌شهرهای کشور و به ویژه شهر تهران هستند که مقدار قابل توجهی از آلاینده‌های So2، ذرات کمتر از 2.5 و کمتر از 10 pm را به آسمان کلان‌شهر تهران می‌فرستند.

فرسودگی نیمی از ناوگان حمل و نقل عمومی تهران

بر اساس سیاهه انتشار سال 1400، اتوبوس‌های دیزلی 32 درصد و تاکسی‌ها و خودروهای بنزینی فرسوده نیز 19 درصد در آلایندگی توسط منابع متحرک در شهر تهران نقش دارند. همچنین بیش از نیمی از ناوگان حمل و نقل عمومی در شهر تهران فرسوده هستند و روشن بودن اتوبوس‌ها در پایانه‌ها نیز باعث شده تا آلودگی ناشی از این وسایل تشدید شود.

درحالی که براساس سند توسعه، شهر تهران حداقل به 9000 اتوبوس نیاز دارد، اکنون کمتر از 2500 هزار اتوبوس در پایتخت داریم که البته فرسوده بودن بخض عظیمی از آنها، خود یکی از دلایل دامن زدن به آلودگی هوای ناشی از منابع متحرک است.

مشکل دیگری که درخصوص ناوگان حمل و نقل عمومی در شهر تهران وجود دارد، امکان دسترسی به آنهاست؛ براساس استانداردهای جهانی یک شخص از منزل یا محل کار خود باید با طی کردن مسافت 500 متر به یکی از وسایل حمل و نقل عمومی دسترسی داشته باشد اما این مورد در کلان‌شهر تهران بین دو تا سه برابر استاندارد جهانی است.

این عدم توسعه حمل و نقل عمومی عدم رغبت مردم به استفاده از این وسایل را در پی داشته است؛ به عنوان مثال قرار بود تا در برنامه چهارم توسعه سهم مترو در سفرهای درون شهری تهران به 75 درصد برسد اما این رقم تنها 10 درصد است و سهم اتوبوس‌ها نیز از 23 درصد تجاوز نمی‌کند.

درحال حاضر وضعیت ترافیک تهران نشان‌دهنده این است که شرایط حمل و نقل عمومی در مقایسه با جمعیت شهر تهران مناسب نیست و رشد ناوگان حمل و نقل عمومی از رشد جمعیت عقب مانده است. دلیل عمده این عقب‌ماندگی نیز ناشی از اقدامات فشل و غیرقابل دفاع نهاد‌ها و سازمان‌های مختلف مانند شهرداری تهران در دوره‌‌های مختلف از جمله دوره مدیریت سابق شهر تهران است.

در همین رابطه، داریوش گل‌علیزاده رییس مرکزملی هوا و تغییر اقلیم به خبرنگار خبرگزاری موج گفت: بر اساس مطالعه "سیاهه انتشار کلانشهرهای کشور" به ویژه شهر تهران، سهم منابع متحرک اعم از اتوبوس، مینی‌بوس، موتورسیکلت، تاکسی، کامیون و خودروهای شخصی در آلایندگی کلانشهرها، 60 درصد در تولید ذرات کمتر از 2.5 میکرون است که امروز آلاینده اصلی تهران و سایر کلانشهرهای ما هستند.

وی ادامه داد:  از این منابع، خودروهایی که سوخت دیزلی دارند 32 درصد از 60 درصد را به خود اختصاص می‌دهند! جنس ذرات معلقی که در هوای تهران منتشر می‌شود از جنس دوده و منشا آن سوخت‌های فسیلی به ویژه سوخت‌های دیزلی ناشی از حمل و نقل عمومی شامل اتوبوس‌هاست.

رییس مرکزملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست توضیح داد: پیمایش بیشتر این دستگاه‌ها و فرسودگی بیش از 85 درصد ناوگان حمل و نقل عمومی ما باعث رقم خوردن این حجم از آلودگی شده است و همچنین باعث شده تا ما شاهد تردد بیشتر خودروهای شخصی و تک‌سرنشین باشیم چرا که متاسفانه  حمل و نقل عمومی به دلیل عدم توسعه و نوسازی در طی سنوات گذشته با یک ناکارآمدی مواجه است و پوشش کاملی را برای مناطق مختلف تهران ندارد و همچنین مردم احساس آسایش در خودروهای حمل و نقل عمومی را ندارند.

گل‌علیزاده درباره کیفیت سوخت در کلانشهرها نیز اظهار کرد: سوخت در تهران و کلانشهرها از کیفیت خوبی برخوردار است و حتی محتوای گوگرد سوخت‌هایی که در کل استان تهران توزیع می‌شود بین یورو 4 و یورو 5 است اما عملکرد سوخت وابسته به عملکرد خود خودرو هست و زمانی که خودروهای دیزلی ما و اتوبوس‌های ما که بیش از 20 سال سن دارند، نتوانند سوخت را خوب بسوزانند، در نتیجه افزایش کیفیت سوخت هم فایده‌ای ندارد؛ علاوه بر این اتوبوس‌های ما تجهیزات کنترلی و فیلتر جاذب دوده هم ندارند!

وی افزود: تجهیزات کنترل رانندگی در خودروهای سواری و بنزینی نیز کاتالیست است که اگر این کاتالیست بعد از 5 سال تعویض و از مدار خارج نشود، آن خودرو تبدیل به منبع آلایندگی می‌شود.

رئیس مرکزملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست درباره توسعه حمل و نقل عمومی استاندارد اظهار کرد:خوشبختانه سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها و وزارت کشور اقداماتی را برای خرید اتوبوس‌های برقی انجام داده‌اند و برنامه‌های خیلی خوبی هم برای کلان‌شهرها تعریف شده است.

گل‌علیزاده اضافه کرد: موضوع بسیار خوب دیگری که در دستور کار است، طرح از رده خارج کردن خودروهای فرسوده است که سال‌هاست انجام نمی‌شد و سال گذشته تنها 20 هزار و 800 دستگاه اسقاط شد اما با تصویب آیین‌نامه ماده 10 قانون ساماندهی صنعت خودرو که به طور مشترک با آیین‌نامه اجرایی ماده 8 قانون هوای پاک تهیه شده است و احتمالاً طی هفته‌های آینده به تصویب دولت می‌رسد، اسقاط تاکسی‌های فرسوده و موتورسیکلت‌ها در کلانشهرها در اولویت است و انشالله ناوگان تاکسی کلانشهرها را نوسازی خواهیم کرد و این اتفاق با حداقل وابستگی به منابع دولتی و از طریق تولید گواهی اسقاط انجام می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: به عنوان نمونه برای یک تاکسی فرسوده بالای 12 سال، حداقل 210 میلیون تومان بابت تولید گواهی اسقاط به عنوان آورده مالک خودرو ایجاد می‌شود و می‌توان با یک منابع حداقلی از تجهیزاتی که شهرداری و وزارت کشور برنامه‌ریزی کرده‌اند، خودرو و تاکسی نو در اختیار آنها قرار بگیرد و تاکسی فرسوده هم از رده خارج شود.

در تهران توسعه حمل و نقل شخصی بر ناوگان حمل و نقل عمومی اولویت داشته است

یک الگوبرداری ساده از شهرهای بزرگ دنیا که در کاهش آلودگی هوا موفق بوده‌اند، نشان می‌دهد تردد باید بیشتر با وسایل حمل و نقل عمومی باشد این در حالیست که در تهران بیشتر از خودروی شخصی استفاده می‌شود و در سال‌های قبل به جای توسعه حمل و نقل عمومی، بیشتر به توسعه حمل و نقل شخصی توجه شده و این مسئله باعث افزایش ترافیک و مصرف سوخت شده است.

لازم است تردد را به جای حمل و نقل شخصی به حمل و نقل عمومی سوق دهیم و در این صورت به‌طور قطع در کاهش آلودگی هوا موفق می‌شویم والا نوشتن قانون و اجرا نشدن آن گرهی از آلودگی هوا باز نمی‌کند. اگر الان شروع به توسعه حمل و نقل عمومی کنیم، شاید پنج تا ۱۰ سال دیگر به نتیجه برسد اما باید این کار را آغاز شود.

در صورتی که دسترسی به ناوگان حمل ونقل عمومی در تهران به بهترین شکل ممکن مهیا شود، مردم برای رفت‌وآمدهای خود مجبور به استفاده از خودروهای شخصی نیستند؛ بنابراین آنچه لازم داریم انجام اقداماتی است تا سفرهای درون‌شهری را به سمت حمل و نقل عمومی سوق دهد.

توسعه حمل و نقل عمومی؛ شاه کلید کاهش آلودگی هوا

با بررسی تمام موارد فوق‌الذکر به این نتیجه می‌رسیم که بهترین و سریع‌ترین راه‌حل آلودگی هوا و کاهش ترافیک در کلانشهرهای کشور ما، توسعه حمل‌ونقل عمومی است و در واقع حمل‌ونقل عمومی، شاه‌کلید کاهش آلودگی هوای کلانشهرهاست؛ استفاده از مترو در زیرزمین، توسعه تراموا در سطح زمین و استفاده از مونوریل بالاتر از سطح زمین، توسعه اتوبوس‌های برقی، تاکسی‌های هیبریدی، ایستگاه‌های کرایه دوچرخه و... می‌تواند در زمانی کوتاه تأثیر شگرفی بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد.

شهرهای بزرگ دنیا از جمله لندن، پاریس، پکن، مکزیکوسیتی و... فاصله رسیدن هر فرد به یک وسیله حمل‌ونقل عمومی را به تنها ۵۰۰ متر کاهش داده و توانسته‌اند با این راهکار آلودگی هوا را تا حدود زیادی کاهش دهند. این فاصله در کشور ما بسیار بیشتر از حد استاندارد (۵۰۰ متر) است که باید با توسعه حمل‌ونقل عمومی کاهش پیدا کرده و در نتیجه مردم به استفاده از این وسائط ترغیب شوند.