جنگ ۸ ساله ایران و عراق که با تجاوز گسترده ارتش عراق به مرزهای غربی، جنوبی و شمال غربی کشورآغاز شد، علاوه بر همه تبعات و پیامدهایی که بعضا تا امروز هم ادامه دارد، موجب اسارت ۴۵ هزار اسیر ایرانی در اسارتگاه ها و زندان های عراق شد که ثبت این بخش از تاریخ جنگ به عهده مولفان، نویسندگان و پژوهشگران این حوزه است. فرهنگنامه ۸۰ جلدی اسارت از جمله پژوهش های گسترده در این حوزه است که از ابتدای دهه هشتاد تا مهر ماه سال ۹۲ هر از چند آگاهی تیتر اخباررسانه ها بود اما پس از رونمایی این کتاب در مهر ماه ۹۲ به گمان همه این مجموعه منتشر شده و در کتابخانه های عمومی کشور در دسترس پژوهشگران، مخاطبان آثار دفاع و هنرمندان قرار گرفته است، اما متأسفانه تا امروز که سه سال از رونمایی این اثر گذشته است هنوزاین مهم محقق نشده است. این فرهنگنامه با سرپرستی مسعود ده نمکی به همراه پنجاه نفر محقق نوشته شد به نحوی که ده نمکی تحقیق و نگارش آن را از سال های آغازین دهه هفتاد، زمانی که در ستاد آزادگان کشور مسئول رسیدگی به امور آزادگان بود آغاز و با گسترده شدن حجم مطالب از گروهی محقق برای تألیف این مجموعه هشتاد جلدی دعوت کرد.** ده نمکی: ۴ میلیارد هزینه کردم تا کتاب فرهنگنامه اسارت گردآوری شودبرای نگارش این فرهنگنامه، ۵۰۰۰ ساعت با اسرای جنگ در اقصی نقاط ایران مصاحبه شده و تمام مطالب موجود در مطبوعات، اسناد و گزارش های صلیب سرخ از اسارتگاه های عراق ترجمه و مورد استناد قرار گرفته است. همچنین ۵۰۰ عنوان کتاب که درباره اسارت منتشر شده مورد بررسی قرار گرفت که شامل اسناد تصویری، روایی و تحلیلی درباره اسارت و آزداگان است. مسعود ده نمکی مدعی است هزینه تهیه، گردآوری، مطالعه و تحقیقات آن ۴ میلیارد تومان شده و ۲۰۰۰ آزاده با این مجموعه همکاری کرده اند.** نهادکتابخانه های عمومی: هزینه های ما را پرداخت کنید و کتاب را به ناشر دیگری بدهیدفرهنگنامه اسارت سال ۹۲ با همکاری نهاد کتابخانه های عمومی کشور رونمایی شد اما از آن زمان تاکنون هنوز چاپ و منتشر نشده است. مسعود ده نمکی دلیل چاپ نشدن کتاب را ناشر آن مطرح می کند این در حالی است که علیرضا مختارپوردبیر کل نهاد کتابخانه های عمومی کشور دلیل چاپ نشدن این مجموعه را انحلال انتشارات نهاد کتابخانه های عمومی کشورعنوان کرده است. به گفته مختارپور ده نمکی باید هزینه هایی را که نهاد کتابخانه ها پرداخت کرده به این نهاد برگرداند و کتاب را به ناشر دیگری بسپارد.** نشست کارشناسان با عوامل نگارش فرهنگنامه در خبرگزاری موجپنج نفر از محقق های این فرهنگنامه که در مراحل نگارش فعال بودند در نشستی که در خبرگزاری موج برگزار شد درباره این مجموعه با نرگس آبیار فعال فرهنگی(نویسنده و کارگردان فیلم تحسین شده شیار ۱۴۳) و معصومه آباد آزاده ۸ سال دفاع مقدس، نویسنده کتاب من زنده ام …(عضو شورای شهر تهران) درباره شیوه کار خود و لزوم انتشار این فرهنگنامه بحثو تبادل نظر کردند.** نرگس آبیار: کاش خاطرات خانواده شهدا گردآوری می شدنرگس آبیار نویسنده و کارگردان فیلم «نفس» درباره اهمیت نگارش فرهنگنامه اسارت در ثبت تاریخ جنگ اظهار داشت: اسارت بخش عمده ای از تاریخ جنگ است اما درباره آن کمتر کار شده و من برای نگارش بخش زیادی از فرهنگنامه شهدا همکاری کردم. البته تألیف این مجموعه هنوز تمام نشده و محتوای آن زندگینامه کوتاه تمام شهدای انقلاب و جنگ است، فرهنگنامه اسارت که شرح کاملی از روند زندگی اسرا در اسارتگاه های عراق است سند ارزشمندی از تاریخ جنگ محسوب می شود و ای کاش خاطرات خانواده شهدا هم گرد آوری می شد تا وقتی این خانواده ها زنده هستند این بخش از تاریخ هم ثبت می شد. کارگردان شیار ۱۴۳ تصریح کرد: جمع آوری مجموعه ای مثل فرهنگنامه اسارت بسیار سخت است و هر کاری در توانم باشد، انجام می دهم تا این فرهنگنامه چاپ و منتشر شود. البته وظیفه دولت، مسئولین، هنرمندان و همه ما پاسداشت و نگهداری تاریخ جنگ است. آبیار که برنده ی جایزه بهترین فیلم از نگاه ملی در سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر بوده است، درباره فیلم هایی که تاکنون در حوزه دفاع مقدس ساخته شده اظهار داشت: آثار تألیف شده درباره جنگ از لحاظ دراماتیک منبع بسیارخوبی است که هنرمندان و فیلمسازان به آن بپردازند. نزدیک به دو دهه به موضوع جنگ آنقدر کلیشه ای پرداخته شده بود که قهرمانان دور از دسترس به نظر می رسیدند و مخاطب آن را پس می زد، اما در سال های اخیر فیلم هایی ساخته شد که سعی می کنند از این کلیشه ها فاصله گرفته و آدم های باورپذیر را به ما نشان دهند که دوست داشتنی تر هستند و آثاری مثل فرهنگنامه اسارت کمک می کند که روایت هایی ملموس تر و واقعی تر از جنگ ارائه دهیم.**چاپ نشدن فرهنگنامه اسارت کم لطفی مسئولان به تاریخ دفاع مقدس** معصومه آباد: به ده نمکی گفتم حاضرم کتاب را چاپ کنممعصومه آباد نویسنده و آزاده هشت سال دفاع مقدس هم درباره ضرورت نگارش کتاب هایی مثل فرهنگنامه اسارت گفت: اگر هشت سال زحمات پژوهشگران فرهنگنامه اسارت هنوز بهره برداری نشده و کتاب ها منتشر نشده است نشانگر کم لطفی مسئولان، نه نسبت به اسارت، بلکه نسبت به تاریخ دفاع مقدس است. باعثتأسف است که به دلیل کمبود اعتبارات مالی، مجموعه ۸۰ جلدی فرهنگنامه اسارت چاپ نشود، من در جلسه ای به مسعود ده نمکی گفتم که حاضرم کار چاپ این کتاب ها را به عهده بگیرم و نفع مالی آن برایم حائز اهمیت نیست و این درست نیست که کسی از رنج های ما منفعتی ببرد. آباد تصریح کرد: اگر این کتاب ها چاپ نشود نه تنها ۸ سال دفاع مقدس و آزاده ها معرفی نمی شوند بلکه بخشی از تاریخ کشور ما مغفول می ماند و آیندگان نمی توانند درباره واقعیت جنگ قضاوت درستی داشته باشند. معصومه آباد با بیان اینکه فرهنگنامه اسارت منبع الهام خوبی برای نویسندگان، فیلمسازان و هنرمندان است ادامه داد: اگر چه مجموعه ۸۰ جلدی فرهنگنامه اسارت برای کتابخانه ها مورد استفاده قرار می گیرد و بیشتر برای پژوهش درباره بخشی از تاریخ جنگ است ولی در نبود چنین کتاب هایی هر کس با تصور خود کتابی می نویسد و آفت حقیقت مبالغه است، هنگامی که مستندات جنگ در اختیار صاحب نظران قرار بگیرد قطعا مغلطه نخواهد شد.**این تصور که تاریخ اعتبار دفاع مقدس به پایان رسیده غلط استمعصومه آباد با تأکید بر ضرورت معرفی حقایق جنگ به نسل جدید، اظهار داشت: ما نتوانستیم رسالتی که بر عهده ما بود از زمان گذشته به حال منتقل کنیم. جنگ ۸ ساله ما حادثه بزرگی بود که در برهه ای از زمان اتفاق افتاد و قابلیت داشت آن را به زبان هنر اعم از فیلم، کتاب و تئاتر به نسل جدید معرفی کنیم. این تصور که تاریخ اعتبار دفاع مقدس به پایان رسیده غلط است و اگر این طور است با آثار ضعیفی که ساخته و نوشته می شود موجب کم توجهی مخاطب شده ایم. عضو شورای شهر تهران با اظهار تأسف از چاپ نشدن مجموعه هشتاد جلدی فرهنگنامه اسارت گفت: چاپ نشدن کتاب فرهنگنامه اسارت موجب می شود که نسل سوم از دانستن بخشی از تاریخ این مملکت محروم شوند.**می خواستم جوانان هم نسلم تاریخ اسارت را بخواننددر ادامه این نشست سهیلا امانی پژوهشگر ۴ جلد از کتاب های " اردوگاه های رمادی " درباره نوع پژوهش و ماحصل تلاش هایش در این مجموعه گفت: برای من مهم است که جوانان هم نسلم تاریخ اسارت را بخوانند و بدانند چه اتفاق هایی در اردوگاه های عراق برای رزمندگان ما می افتاد، گاهی حتی آزاده هایی که با آن ها مصاحبه می کردم به من می گفتند بعد از یکی دو سال نوشتن درباره اسارت حق تو به آدم های جنگ ادا شده و نوشتن و پژوهش در این حوزه تا همین اندازه که وقت صرف کردی کافی است، اما من آن قدر شیفته شخصیت بعضی از این آزاده ها شدم و موضوع آن قدر جذابیت داشت که هشت سال صرف تحقیق و نوشتن درباره اسارت و آدم های جنگ کردم. باید این کتاب ها چاپ شود تا فیلمسازانی مثل نرگسآبیار این مطالب را بخوانند و برای فیلم ایده بگیرند.**تبعات آسیب های اسارت در زندگی آزادگان ادامه داردشادی مافی پژوهشگر ۳ جلد از کتاب " زندان های اسارت " هم درباره بررسی آسیب های جنگ در مجموعه فرهنگنامه اسارت گفت: بسیاری از اسرا مثل معصومه آباد با استقامت و پایمردی، مرارت های اسارت را پشت سر گذاشتند اما افرادی هم بودند که نتوانستند از رنج های اسارت عبور کنند و آسیب روحی زیادی متحمل شدند و هنوز هم تبعات آسیب های اسارت در زندگی آن ها ادامه دارد. شادی مافی درباره بی توجهی مسئولین به وضعیت زندگی اسرا تأکید کرد: آزاده ها معتقدند وقتی به ایران برگشتند تا مدتی مورد توجه بودند، به مراسم های مختلف دعوت می شدند و از طرف ارگان های مختلف به منزلشان سرکشی می شد، در روزهای ابتدای ورود آزادگان به کشور، فرم هایی به آن ها داده شد که اطلاعات شخصی آن ها در آن قید می شد، و درباره وضعیت جسمانی آن ها پرسش می شد اما رسیدگی به احوال آزادگان در همین حد بود و خیلی زود همه چیز فراموش شد.**بسیاری از اسرا نه با عقاید مذهبی بلکه با پشتوانه ملی پایداری کردندسمانه عابدینی پژوهشگر کتاب های " اردوگاه های موصل " با ارائه توضیحاتی درباره تفاوت های اسارت با جبهه و نوع نگاه نسل جوان به این مفاهیم گفت: محقق هایی که در پروژه تألیف این فرهنگنامه همکاری کردند از نسل سوم انقلاب هستند و کودکی شان در دوران جنگ طی شده است و با حضور در این مجموعه به عنوان محقق و پژوهشگر بخشی از واقعیت جنگ برای من مسجل شد و همان قدر که یادآوری دوران اسارت برای آزادگان همراه با رنج است برای ما که این خاطرات را می شنیدیم نیز همراه با رنج بود. عابدینی افزود: بسیاری از اسرا شاید اعتقادات مذهبی زیادی نداشتند اما پشتوانه ملی و فرهنگی غنی داشتند و اگر این کتاب ها چاپ نشود این بخش از مقاومت مغفول می ماند. این پژوهشگر جنگ ادامه داد: اسارت با پشت خاکریز بسیارمتفاوت بود، کسی که می جنگید با فرمانده، جامعه و خانواده خود ارتباط داشت، ولی وقتی کسی اسیر می شود تصوری از آینده ندارد، با گذشته خود ارتباطی ندارد و مدام به برخی از آن ها می گفتند تو مفقود الاثر هستی و هیچ کس از حضور تو در این اسارتگاه آگاه نیست و مدام تهدید به مرگ می شدند. عابدینی ادامه داد: بسیاری از فرماندهان و مقام های ارشد نظامی، اسارت را نوعی ضعف تلقی می کردند و گمان می کردند کسی که اسیر شده از ترس تسلیم شده است در حالیکه وقتی فرمانده با شهادت تعداد زیادی از رزمندگان در خاکریز مجاور مواجه می شد اگر نیروهایش را تسلیم نمی کرد همه این افراد هم شهید می شدند و در بسیاری مواقع از اسارت گریزی نبود.**آمار بالای اسرایی که در کمپ های عراق شهید شدند تأثر برانگیز بودلیلا امانی پژوهشگر " کتاب شناسی اسارت " و " جراید اسارت " درباره محتوای کتاب هایش گفت: من از سال ۸۴ به این مجموعه پیوستم و ابتدا برای تحقیق درباره شهدای اسارت به هلال احمر رفتم و درباره چگونگی شهادت رزمندگان در اسارت، عکس هایی که صلیب سرخ برای هلال احمر ایران فرستاده بود، محل دفن اسرا در عراق و چگونگی اطلاع خانواده ها از شهادت فرزاندشان تحقیق کردم و در این پژوهش ها شهدای هر اسارتگاه مشخص می شد و برای محقق ها مواجه شدن با تعداد شهدایی که در اسارتگاه های عراق شهید شدند تأ ثر برانگیز بود. امانی افزود: بخش دیگر کارم رجوع به جرایدی بود که مطالبی درباره اسارت در آن نوشته شده بود و آرشیو کامل روزنامه های اطلاعات و جمهوری اسلامی را بررسی کردم و اخبار بازدید صلیب سرخ و یا شهید شدن اسرا در اردوگاه های عراق در جراید آن زمان چاپ می شد که تفکیک این بخش از روزنامه ها مستلزم دقت ویژه ای بود با این حال تحقیق در این مجموعه برایم لذت بخش بود.**ناگفته هایی درباره افسران و خلبان های جنگی در اسارتگاه های عراق در پایان این نشست تخصصی ملیحه فیاضی پژوهشگر "اردوگاه های افسران" و "اردوگاه خلبانان" درباره محتوای این بخش از کتاب های فرهنگنامه گفت: طبق کنوانسیون ژنو افسران، خلبانان و درجه داران باید در اردوگاهی مجزا نگهداری می شدند. ارتش بعث این کار را به شکل نمایشی انجام می داد اما بسیاری از خلبان ها و افسران در زندان ها نگهداری می شدند.سال ۶۳ کمپ افسران تأسیس شد و تا زمان تبادل اسرا این کمپ پابرجا بود، قبل از من چند محقق دیگر با خلبان ها و افسران مصاحبه کرده بودند و اگر نکته ای بود که در صحبت های قبلی مصاحبه شونده مغفول مانده بود مصاحبه می کردم.  درباره اسارتگاه های خلبان های جنگی ایران و افسران قبلا به این صورت تحقیق نشده است.