امید مرادی - سرویس حقوقی خبرگزاری موج: یازده شهریور، سال‌گرد درگذشت مردی متفاوت در عرصه علم «حقوق» و ایفای «عدالت» در کشور است. مردی که سال‌هاست تدریس و یادگیری رشته حقوق در تمامی دانشگاه‌های ایران با کتاب «مقدمه علم حقوق» و «قانون مدنی در نظم حقوق کنونی» او شروع می‌شود و در طول ۴ سال دوره کارشناسی با دیگر آثار و تالیفات متعدد وی ادامه می‌یابد. همچنین در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا، باز هم کتاب‌ها و نظرات و دکترین این معلم بزرگ حقوق، منبع و «رفرنس» درسی است. اما نظریه‌های حقوقی دکتر «امیرناصر کاتوزیان» صرفا محدود به دانشگاه‌ها و کتب درسی نبوده، بلکه در لوایح دفاعیه وکلا و آرای قضایی قضات دادگستری نیز تبلور دارد و گره‌های بسیاری را در پرونده‌های متعدد قضایی گشوده است. این یادداشت کوتاه به زندگی‌نامه پدر علم حقوق «نوین» ایران نمی‌پردازد. چرا که مطلب تازه‌ای نیست. ضمن یادآوری این نکته که دکتر امیرناصر کاتوزیان را پدر علم حقوق «نوین» ایران نامیده‌اند که با عنوان کلی «پدر علم حقوق ایران» که به دکتر حسن امامی و دکتر مصطفی عدل هم اطلاق می‌شود قدری متفاوت است. اما یادآوری این نکته در این نوشتار ضروری است که، قطعا تلخ‌ترین بخش از زندگی شادروان پروفسور کاتوزیان، بر اساس آن چه همسر وی ابراز داشته است، دوران خانه نشینی استاد در پی اعلام انقلاب فرهنگی بود. همان دورانی که با تندروی‌های عده‌ای که البته شاید از پیامدهای هر انقلابی باشد، استاد مسلم حقوق ایران از تدریس و اشتغال محروم شد. دوره‌ای که به گفته همسرش «کتاب‌های کاتوزیان در دانشگاه‌های کشور تدریس می‌شد، اما خودش از تدریس محروم بود!!» وی گفت: دکتر کاتوزیان در این مدت علی‌رغم محدودیت‌ها و فشارها حاضر نشد در برابر قدرت سر خم کند تا این که پس از گذشت ده سال با «سلام و صلوات» به سراغ استاد آمدند و او را به دانشگاه بازگرداندند. دکتر «هما داوودی» نایب رییس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران (اسکودا) درتوصیف استاد کاتوزیان می‌گوید: کاتوزیان یک «فکر» بود. دغدغه او شستن غبارهای اندوه و ابهام از چهره عدالت بود. بدین سبب دل خوش می‌شد اگر راه تازه‌ای می‌گشود و اندیشۀ نوینی ارایه می‌کرد . از تکیه بر جمود و خشکی قانون پرهیز می‌کرد و بر روح سیّال نو اندیشی، تا بازترین پنجره پرواز می‌کرد. آن‌چه او را ماندنی کرد این بود که در تفسیر قوانین، تنها بر مرّ کلام و منطوق قانون تکیه نمی‌کرد و هیچ‌گاه خود را پای بند خشکی الفاظ  نکرد. در پی اجرای «عدالت» بود و اگر ظاهر و الفاظ قانون این مهم را تأمین نمی‌کرد، با تکیه  بر روح قانون، تفسیری روشن و عادلانه و مبتنی بر حقوق انسان ارائه می‌کرد. به گفته دکتر هما داوودی، استاد کاتوزیان به اصل ۴۰ قانون اساسی و مسئله «سوءاستفاده از حق» توجه ویژه‌ای داشت  و آن را یکی از مؤلفه‌های تفسیر مبتنی بر «عدالت» از قانون می‌دانست. به‌عنوان مثال ایشان حق زوج در طرح دعوی طلاق را - بر خلاف ۱۱۳۳ قانون مدنی- مطلق نمی‌دانست و با تکیه بر یک تفکر عمیق، علمی و حقوقی معتقد بود اگر این دعوی موجب اضرار همسر یا  سبب لطمه به سلامت روحی و روانی فرزندان باشد، قاضی باید آن را رد کند. تمسک به این شیوه تفسیر و تفکر مرحوم کاتوزیان می‌تواند گره‌گشای بسیاری از فروبستگی‌های  حقوقی ما باشد. نایب رییس اسکودا معتقد است، گاهی ما هم با تکیه بر مرّ قانون و ایستایی در خشکیِ الفاظِ، راه توسعه حقوقی و برون رفت از بن‌بست‌ها  را سد می‌کنیم . باید بر «روش‌شناسی» تفکر استاد کاتوزیان، کار کرد و از ظرفیت‌های بزرگ آثار این استاد گران‌مایه بهره جست. کاتوزیان زنده است، اگرچه امانت تن به خاک سپرده. استاد در کوچه پس کوچه‌های کتاب‌ها و دشت اندیشه‌اش، با ما سخن می‌گوید و زنده خواهد ماند، مادام که تفکرش را در عرصه حقوق و قضا زنده بداریم. دکتر کاتوزیان بر خلاف روشنفکران و صاحب‌نظران غربی، همواره مفهوم «عدالت» را بر «آزادی» مقدم دانسته و معتقد است با استناد به عدالت می‌توان برخی آزادی‌ها را محدود نمود. وی می‌گوید: «عدالت ارجح از آزادی است که هر چه عدالت بیشتر باشد آزادی نیز مطلوب تر است». «سرویس حقوقی» خبرگزاری موج به عنوان نخستین خبرگزاری رسمی کشور که اقدام به تاسیس سرویس تخصصی «حقوقی» نموده و مطالب حقوقی خود را از این پس صرفا در یک صفحه از سرویس اجتماعی عرضه نمی‌کند، با گرامی‌داشت یاد پدر علم حقوق «نوین» ایران، شادروان استاد امیرناصر کاتوزیان، در روز ۱۱ شهریورماه ۱۳۹۵ این سرویس را افتتاح می‌نماید...