به گزارش خبرنگار خبرگزاری موج، تاریخچه ی توافق‌نامه ‌ها، یادداشت ‌های تفاهم و قراردادهایی که میان باکو و ریاض برای تنظیم و گسترش روابط فی مابین انعقاد شده‌اند، تا فوریه 2018 به  18 مورد می‌رسد. پایه امضای این اسناد و قراردادها در 10 جولای 1994 در شهر جده  با امضای «توافق‌نامه اصلی حکومت جمهوری آذربایجان و حکومت عربستان سعودی درباره همکاری‌های اقتصادی، تجاری، سرمایه‌گذاری، فنی، فرهنگی، ورزشی و امور جوانان» گذاشته شد. امضای یادداشت تفاهم همکاری وزارتخانه‌های کشور عربستان سعودی و جمهوری آذربایجان در 20 فوریه 2018 در جریان سفر رامیل اوسوب اف، وزیر کشور جمهوری آذربایجان به ریاض نیز نشان داد که باکو و ریاض مناسبات خود را در بعد امنیتی و انتظامی نیز گسترش داده اند.

سفارت جمهوری آذربایجان در عربستان سعودی در تبیین رسمی اهمیت روابط باکو با ریاض در سایت خود نوشته است: «پادشاهی عربستان سعودی در سیاست خارجی جمهوری آذربایجان جایگاه ویژه ‌ای دارد.» از نظر سفارت جمهوری آذربایجان در ریاض، عربستان سعودی بزرگ ‌ترین دولت منطقه خلیج فارس و یکی از رهبران جهان عرب و بانفوذترین کشور جهان اسلام است! همچنین در توجیه روابط نزدیک باکو با ریاض در سایت سفارت جمهوری آذربایجان در ریاض آمده است: « عربستان سعودی از موضع جمهوری آذربایجان درباره مناقشه قراباغ با ارمنستان، به طور مستمر در سازمان ملل، سازمان همکاری اسلامی و سایر سازمان‌ های بین‌المللی حمایت می‌کند و با ارمنستان که سیاست اشغالگرانه دارد، تاکنون مناسبات دیپلماتیک برقرار نکرده است».

البته، کاملا روشن است دلایلی که باکو برای مناسباتش با ریاض می آورد، جنبه تبلیغی دارد. زیرا، صرف نظر از نوع نگاه باکو به ریاض، عربستان سعودی نه تنها بزرگترین دولت منطقه خلیج فارس نیست، بلکه به هیچ وجه نمی توان ریاض را بانفوذترین کشور جهان اسلام دانست. همچنین ریاض در مناسباتش با جمهوری آذربایجان و ارمنستان، صادقانه رفتار نمی کند و برقرار نبودن مناسبات دیپلماتیک ریاض با ایروان صرفا به خاطر اشغال قراباغ نیست و این موضوع، فقط به عنوان پوششی سیاسی برای توسعه وهابیت در جمهوری آذربایجان و کسب همراهی باکو جهت تقویت گروه های افراطی وابسته به عربستان سعودی در قفقاز شمالی  می باشد.اساساً خیانت ریاض به آرمان فلسطین و گسترش همکاری های عربستان سعودی با رژیم صهیونیستی همزمان با انتقال سفارت امریکا از تل آویو به قدس ، نشان می دهد  که سرزمین های اشغالی اسلامی اعم از فلسطین و قراباغ اهمیتی برای خاندان سعودی ندارد .

یکی دیگر از دلایلی که در ظاهر برای توجیه مناسبات نزدیک باکو با ریاض مطرح می شود، موضوع حج است. در پایگاه اینترنتی کتابخانه الکترونیکی «میراث علی‌اف»، اسلامی بودن جمهوری آذربایجان و عربستان سعودی و آمار بالای سفر زیارتی سالانه هزاران نفر از شهروندان جمهوری آذربایجان به عربستان سعودی، از جمله عوامل برقرار کننده  روابط دو کشور قید شده است. حال آنکه، شمار کسانی که در جمهوری آذربایجان از توان مالی برای سفر حج برخوردارند و به سفر حج می روند، چندان چشمگیر نیست. شمار زائران خانه خدا از جمهوری آذربایجان در برهه آغاز تلاش‌ های باکو برای گسترش مناسبات با عربستان سعودی نیز در حدی نبوده است که بتوان آن را مبنای گسترش روابط ذکر کرد. در سال 1998، ریاض برای تامین اهداف سیاسی و فرقه ای آل سعود، 250 نفر از افراد برگزیده در جمهوری آذربایجان را "میهمان ملک فهد" در خانه خدا کرد.

همچنین در منابع رسمی باکو برای تاریخ‌ سازی و ریشه دار معرفی کردن روابط باکو و ریاض، بر شعر سرودن بسیاری از شعرای جمهوری آذربایجان به زبان عربی و تأثیر این اشعار در توسعه فرهنگ آذربایجانی و عربی تأکید و آثار شعراء به عنوان پایه‌ ها و مبانی فکری این روابط معرفی شده است که این نیز واقعیت ندارد، چون این اشعار عربی عمدتا در مدح اهل بیت ع می باشند و آل سعود با اهل بیت ع عناد دارند.

راسیم رضایف که سفیر جمهوری آذربایجان در عربستان سعودی تا اوایل سال 2018 بود، درباره انگیزه‌ های توسعه روابط باکو با ریاض می‌گوید: «این رابطه احترام متقابل و دوستی صمیمانه، تاریخ ‌های مشابه و میراث اسلامی مشترک ما را تقویت می‌کند. مردمان ما ریشه‌ های مشترک در زمینه ‌های فرهنگ و سنن و  مذهب دارند».

اما تردیدی نیست که اهداف و انگیزه ‌های جدی دیگری در شکل‌گیری  روابط باکو و ریاض نقش دارند. زیرا مطالبی که مقامات جمهوری آذربایجان درباره تاریخ مشترک و ریشه‌ های فرهنگی مشابه با عربستان سعودی به عنوان انگیزه‌ های توسعه روابط دو کشور بیان می‌کنند، بیشتر تعارفات سیاسی محسوب می‌شوند.

در واقع، روابط باکو با ریاض برمبنای تمایلات سیاسی و منافع هیات حاکمه ریاض و باکو و تحت تاثیر عوامل خارجی از جمله رژیم صهیونیستی شکل گرفته است. باکو و ریاض همواره تلاش کرده اند برای مناسبات خود زمینه های  تصنعی همکاری ایجاد کنند و با امضای توافق نامه ها و یادداشت تفاهم ها و اسناد همکاری به این روابط چارچوب حقوقی ببخشند. اما، آشکار است که روابط باکو با ریاض، تابعی از سیاست امریکا و  رژیم صهیونیستی در قبال اعراب است. زاهد عروج نماینده مجلس جمهوری آذربایجان در 9 آوریل 2015 در باره سفر الهام علی اف به ریاض گفت: «اکثر دولت های غربی دارای روابط نزدیک سیاسی و اقتصادی با دولت های عربی هستند. به هیچ وجه نوع نظام حکومتی این کشورها و مناسبات دولت و شهروند اهمیتی ندارد. در یک کلام، هدف سفر رییس جمهوری آذربایجان به ریاض برقراری مناسبات اقتصادی با کشورهای عرب بود.»

برای ایجاد چارچوب حقوقی مناسبات، توافق‌نامه اصلی باکو و ریاض درباره همکاری‌های اقتصادی، تجاری، سرمایه‌گذاری، فنی، فرهنگی، ورزشی و امور جوانان  در 10 جولای 1994 در شهر جده امضاء شد و مبنای توافق های بعدی قرار گرفت. اما، برای امضای سند بعدی برای همکاری باکو با ریاض هفت سال زمان سپری شد تا در 12 فوریه 2001، توافق‌نامه همکاری باکو و ریاض در شهر ریاض امضاء شود. نخستین و دومین نشست های کمیسیون مشترک جمهوری آذربایجان و عربستان سعودی در 21 فوریه 2001 در باکو و 15 فوریه 2004 در ریاض تشکیل شد. در 4 ژانویه 2005 نیز یادداشت تفاهم وزارت خارجه جمهوری آذربایجان و وزارت خارجه عربستان سعودی درباره رایزنی‌ های سیاسی دوجانبه در شهر ریاض امضاء شد.

توافق‌نامه باکو و ریاض درباره تشویق و حفاظت از سرمایه‌گذاری و قرارداد تأمین اعتبار صندوق توسعه سعودی برای طرح ساخت کانال آب‌رسانی «وَلوَلَه چای – تخته کورپو» در 9 مارس 2005 در شهر ریاض امضاء شد. یادداشت تفاهم همکاری وزارت آموزش جمهوری آذربایجان و وزارت آموزش عربستان سعودی در زمینه علم و تحصیل در 15 ژانویه 2007  و قرارداد تأمین اعتبار صندوق توسعه سعودی برای طرح نوسازی و توسعه شبکه آب‌رسانی و فاضلاب باکو در 20 نوامبر 2009 در باکو امضاء شد. یادداشت تفاهم همکاری وزارت فرهنگ و گردشگری جمهوری آذربایجان با کمیسیون عالی گردشگری و آثار تاریخی پادشاهی عربستان سعودی در 12 مارس 2013 در شهر مدینه به امضاء رسید. در دوره سوم ریاست جمهوری الهام علی اف، سومین و چهارمین نشست های کمیسیون مشترک دو کشور در 11 دسامبر 2013  در باکو و در 15 دسامبر 2015 در ریاض برگزار شد.

توافق‌نامه باکو و ریاض درباره لغو مالیات مضاعف در 13 مه  2014 در ریاض امضاء شد. قرارداد تأمین اعتبار صندوق توسعه سعودی برای طرح توسعه و نوسازی شبکه آب‌رسانی و فاضلاب شهر خیردالان جمهوری آذربایجان در 30 دسامبر 2014 در باکو و توافق‌نامه همکاری هوایی ریاض و باکو در 7 جولای 2015 در جده منعقد شد. بدین ترتیب در سالهای اخیر انبوهی از اسناد در زمینه های اقتصادی ، تجاری و مالی میان عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی به امضاء رسیده است . امضای این حجم از اسناد اقتصادی در شرایطی است که در جریان انحلال وزارت امنیت ملی جمهوری آذربایجان در سال 2015 م  فاش شد که بر اساس توافق محرمانه صورت گرفته میان ریاض و باکو ، وهابی ها در پوشش فعالیت های اقتصادی در جمهوری آذربایجان به ترویج وهابیت می پردازند.

بیشتر بخوانید:

نمایی کلی از مناسبات باکو و ریا

نقش وهابیت در شکل گیری روابط باکو و ریاض

پایه های نامتعادل روابط باکو و ریاض