به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری موج، با گذشت سال‌ها هنوز وقتی سخنی یا نوشته‌ای درباره تنبک و آن‌چه که بود به خصوص نوازندگان آن می‌شنویم یا می‌بینیم با رنجی بزرگ روبه رو می‌شویم؛ رنجی که همواره بر دوش نوازندگان این ساز سنگینی کرده و گویی از نخستین تلنگرهایی که نواخته می‌شود این رنج در ذرات وجود اثر می‌گذارد و نتیجه موجودی دردمند است که جز به شکایت لب نمی گشاید. هنر تنبک نوازی چندان مورد توجه نبوده تا ظهور حسین تهرانی که با شخصیت والای خود و قابلیت‌هایی که به نواختن تنبک بخشید ارزش و اعتباری به تنبک و نوازه آن اعطا کرد و شاگردانی همچون استاد محمد اسماعیلی متین را پرورش دارد. اسماعیلی راه استادش را ادامه داد و فعالیت‌های خود را در نوازندگی در ارکستر گروه نوازی، تک نوازی و تربیت شاگردان در اقصی نقاط کشور ادامه داد.

سیر زندگی محمد اسماعیلی

محمد اسماعیلی متین، در چهارم شهریور 1313 در تهران چشم به‌جهان گشود. او از همان دوران کودکی با دنیای موسیقی آشنا شد و نزد دایی‌های خود که از جمله نوازندگان ترومپت و کلارینت بودند به موسیقی روی آورد. خانواده اسماعیلی با موسیقی زندگی می‌کردند و در جامعه موسیقی تهران از شهرت و معروفیت زیادی برخوردار بودند. تعامل و رفت وآمد با اساتید دنیای موسیقی سبب شد تا محمد این هنرمند نوجوان با صدای پنجه‌های توانمند حسین تهرانی آشنا و شیفته هنر و شخصیت او شود. درباره حسین تهرانی گفته‌اند: «هر چه داشت بدون بخل به خواهرزاده‌ام یاد داد و از استادی و پدری هیچ کوتاهی نکرد.» اینگونه شد که محمد به‌طور رسمی قدم در عرصه موسیقی گذاشت.

فعالیت‌های اسماعیلی در گروه هم‌نوازان تنبک

محمد که از کودکی علاقه زیادی به نواختن تنبک داشت، تحصیلات خود را نزد استاد خود، حسین تهرانی به پایان رساند. این هنرمند معاصر در سال ۱۳۳۷ شروع به فعالیت‌های گروهی در وزارت فرهنگ و هنر کرد و هم‌زمان در گروه هم‌نوازان تنبک به رهبری حسین تهرانی همکاری می‌کرد. اسماعیلی در سال ۱۳۴۳ به عنوان نوازنده تنبک در هنرستان موسیقی ملی به نیابت از استاد خود، آموزش تنبک را آغاز کرد. شیوه اسماعیلی در نواختن تنبک، تقلیدی از حسین تهرانی بود. حسین تهرانی درباره شاگردش محمد این گونه گفته است: «در بین شاگردانم تنها به اسماعیلی امید دارم و امیدوارم که خود را حفظ کند و تمام زمانش را صرف چوب و پوست این ساز کند.»

اسماعیلی نیز درباره استادش می‌گوید: «افتخار من این است که سال‌های زیادی از عمر خود را در مکتب این استاد نازنین بوده‌ام. او قبل از هر چیز، معلم زندگی‌ام بود. بسیار کم حرف میزد، بیشتر فکر می‌کرد و به این کار اعتقاد داشت. او می‌گفت اول باید پاک و سالم باشید و بعد هنرمند، کسی که در اثر آلودگی‌های محیط، نیازمند شد و هنرش را به پستی کشانید، دیگر هنرمند نیست، زیرا ناگزیر است پیش هر کسی دست دراز کند و به حیثیت هنری خود لطمه بزند. کسی که هنرش را بفروشد، شایسته عنوان هنرمند بودن را ندارد.»

این شاگرد جوان و شیفته تنبک‌نوازی به سرعت مراحل پیشرفت و تسلط به فنون تنبک نوازی را نزد تهرانی گذراند و به عنوان جانشین او شناخته شد. اسماعیلی در نخستین گروه تنبک که به همت حسین تهرانی و به تشویق روح‌الله خالقی به راه افتاده بود در کنار هوشنگ ظریف، محمود رحمانی پور و نصرت‌الله گلپایگانی، نخستین فعالیت خود را آغاز کرد. او تنها فردی بود که ساز اول و تخصصی‌اش تنبک بود؛ مابقی افراد در سازهای دیگر تخصص داشتند. او در هنرستان موسیقی ملی با صلاحدید بزرگان به جای تهرانی، استاد خود برای تدریس انتخاب شد و در تربیت هنرجویان تلاش و کوشش فراوانی کرد.

بیشتر بخوانید: 

استاد محمد اسماعیلی یکی از ستارگان راه‌دان موسیقی ایران بود

محمدعلی اسماعیلی متین نوازنده پیشکسوت تنبک درگذشت

آثار برجای مانده از اسماعیلی

در همین برهه از زندگی‌اش بود که اسماعیلی همراه با حسین دهلوی و جمعی دیگر نوشتن کتاب «آموزش تنبک» را آغاز کرد. این کتاب اولین گام مهم در آموزش سازهای کوبه‌ای ایرانی بود؛ کتابی که با توجه به ویرایش های متعددی که محمد اسماعیلی و شاگردانش برای آن کرده‌اند هنوز هم بی‌رقیب است. هنگام تدوین این کتاب، حسین تهرانی هنوز در قید حیات بود. او به نواختن نمونه‌ای از تمرین‌ها می‌پرداخت. هوشنگ ظریف نوشتن نت‌ها و حسین دهلوی و پورتراب نظارت فنی را بر عهده داشتند. محمد اسماعیلی نیز این تمرین‌ها را به شاگردان آموزش می‌داد. او از همان جوانی درباره تنبک تحقیق می‌کرد و خود نیز روحیه پژوهش‌گرانه‌ای داشت.

اسماعیلی شیوه‌های مختلف تنبک نوازی را به خوبی می‌شناخت. خلاصه‌ای از دانسته‌های محمد اسماعیلی درباره وزن‌های زورخانه در کتاب «تاریخ و فرهنگ زورخانه» نوشته غلامرضا انصاف پور منعکس است. از نشر این کتاب سال‌ها می‌گذرد و هم‌اکنون نیز نادر است. محمد اسماعیلی یکی از نوازندگان با تکنیک است، زیرا او در هنگام نواختن تنبک استفاده کامل را از چوب و گرفت‌های تنبک می‌کند. قابلیت نوازندگی محمد اسماعیلی در همراهی ارکستر و تکنوازی‌ها، مثال‌زدنی است. او در دهه ۱۳۶۰ همراه با فرامرز پایور (سنتور) جلیل شهناز (تار)، علی اصغر بهاری (کمانچه) و محمد موسوی (نی)، مسافرت‌های زیادی به کشورهای اروپایی، آسیایی و آمریکا کرد. این هنرمند برجسته ایرانی دارای مدرک درجه یک هنری، معادل دکترا بود.

سرانجام محمد اسماعیلی

محمد اسماعیلی تا پایان عمر خود به تدوین کتاب‌های آموزش تنبک و تدریس این ساز مشغول بود و آموزش هنرجویان را همچنان ادامه می‌داد. سرانجام این موسیقیدان و نوازنده پیشکوست عرصه تنبک در 22 مرداد 1402 چشم از جهان فروبست.