بنزینی که ارزان نیست؛ خطای بزرگ در فهم عدالت سوختی
دکتر محمودرضا امینی، کارشناس ارشد راهبردی و حکمرانی اسلامی، در یادداشتی تحلیلی نوشت که برداشت عمومی درباره «ارزان بودن بنزین در ایران» نادرست است و مصرف بالا، هزینه واقعی سوخت را چندبرابر میکند.
دکتر محمود رضا امینی، خبرگزاری موج؛ در نگاه نخست، وقتی قیمت رسمی هر لیتر بنزین در ایران با اروپا، ترکیه یا همسایگان مقایسه میشود، نتیجه بدیهی به نظر میرسد: بنزین در ایران چندین برابر ارزانتر است. اما نگاهی عمیقتر به «کارآیی سوخت» و «مصرف واقعی» نشان میدهد این داوری ظاهراً اقتصادی، در حقیقت گمراهکننده است. واقعیت آن است که ایرانیان امروز بنزین را گرانتر از بسیاری از ملتها مصرف میکنند، چون به ازای هر کیلومتر پیمایش، چندبرابر سوخت میسوزانند.
میانگین مصرف خودروهای شخصی در ایران حدود ۸ تا ۱۰ لیتر در صد کیلومتر است. یعنی خودروی ایرانی برای هر سفر شهری ساده، دستکم دو برابر یک خودروی اروپایی یا ترکیهای بنزین میسوزاند. در کشورهای اروپایی و حتی بازار ترکیه، سطح فناوری موتور، بهینهسازی وزن بدنه و فرهنگ نگهداری خودرو موجب شده میانگین مصرف به ۴ لیتر یا کمتر برسد. افزون بر این، در اغلب کشورهای همسایه، شبکه حملونقل عمومی متکی بر گاز طبیعی یا برق است و سهم خودروهای شخصی از مصرف کل سوخت پایین است. در نتیجه، حتی اگر قیمت بر پمپ بنزین بالاتر باشد، هزینه زیست در مقیاس ملی پایینتر و منصفانهتر احساس میشود.
در ایران اما مصرف بالای خودروهای دو دهه گذشته، ضعف استانداردهای خودروسازی، نبود نظام جامع بازرسی دورهای، و شبکه پراکنده حملونقل عمومی موجب شده شهروند ایرانی عملاً چندبرابر سوخت بسوزاند تا همان مسیر را طی کند. این یعنی گران بودنِ پنهان بنزین، نه در قیمت اسمی، بلکه در نسبت «مصرف به کارکرد». بنزینی که باید شاخص عدالت و رفاه باشد، خود به نماد ناکارآمدی و اتلاف تبدیل شده است.
این ریشه در سیاستگذاری معکوس دارد. دولتها طی دههها با تثبیت قیمت سوخت و حمایت از خودروسازان داخلی، ساختار وابستگی به خودرو پرمصرف را تحکیم کردهاند. حال آنکه اگر از همان ابتدا راهبرد کشور بر «خودروی کممصرف ملی» و «توسعه حملونقل عمومی پاک» بنا میشد، نه تنها نیازی به یارانه گسترده سوخت نبود، بلکه صادرات پایدار بنزین و گاز طبیعی نیز ممکن بود.
اکنون بازگشت به راه درست، با دو اقدام همافزا امکانپذیر است:
۱. تحول در سیاست تولید و واردات خودرو به نفع خودروهای با مصرف حداقلی، برقی یا هیبریدی.
۲. سرمایهگذاری هدفمند در حملونقل عمومی کممصرف و منسجم (ریلی، برقی، اشتراکی).
رویکرد جدید باید از منطق «قیمت پایین سوخت» به منطق «مصرف عادلانه و کارآمد» عبور کند. تا زمانی که هر شهروند ناچار باشد برای جابهجایی روزانه، دو برابر سوخت جهانی مصرف کند، بنزین در ایران ارزان نیست؛ فقط ظاهراً ارزان است.
ارسال نظر