به گزارش خبرگزاری موج، جذب دارو، فرآیندی است که طی آن دارو وارد بدن شده و به اندام موردنظر می‌رسد. زمان لازم برای جذب یک دارو، بستگی زیادی به عوامل متعدد مانند خصوصیات فیزیکی شیمیایی دارو، نحوه مصرف دارو، فرمولاسیون دارو و خصوصیات شخصی بیمار دارد. در این مقاله قصد داریم تا در مورد این عوامل و تأثیر آن‌ها بر زمان جذب دارو بیشتر صحبت کنیم و همچنین نکاتی را پیرامون تست حلالیت و انواع تست‌ های فیزیکی قرص بیان کنیم. پس تا پایان این مقاله، با ما همراه باشید.

جذب دارو چیست؟

جذب دارو، بخش مهمی از علم دارو جنبش شناسی است که در آن مواردی همچون جذب، توزیع، متابولیسم و دفع (ADME) داروها در بدن، در نظر گرفته شده است. شناخت عوامل مؤثر بر زمان جذب اهمیت زیادی جهت بهینه‌سازی درمان دارو، اطمینان از تأثیر دارو بر بیماری و حداقل شدن اثرات جانبی آن دارد.

عوامل مؤثر بر زمان جذب دارو

عوامل مؤثر بر زمان جذب دارو را در ادامه مطلب بررسی خواهیم کرد:

خصوصیات فیزیکی شیمیایی دارو

خصوصیات فیزیکی شیمیایی یک دارو، نقش بسیار مهمی را در تعیین زمان جذب ایفا می‌کند. عواملی مانند وزن مولکولی، چربی‌دوستی، انحلال‌پذیری و یونیزه شدن وابسته به pH بر توانایی دارو جهت چیره شدن بر موانع بیولوژیکی و ورود به گردش سیستمی دارند. داروهای چربی‌دوست بیش از سایر داروها در غشاهای سلولی پخش می‌شوند و این امر موجب جذب سریع‌تر دارو می‌شود.

نحوه مصرف دارو

نمی‌توان از نحوه مصرف دارو بر زمان جذب آن، غفلت کرد. روش‌های مختلف مانند مصرف از راه دهان، داخل ورید (رگ)، استنشاق، تراپوستی و زیرپوستی، نرخ‌های جذب و دسترسی زیستی متفاوتی را ایجاد می‌کنند. تزریق و ورود دارو به رگ، یکی از سریع‌ترین روش‌ها جهت جذب دارو است درحالی‌که مصرف از راه دهان نیازمند زمان بیشتر برای جذب به معده و روده است.

فرمولاسیون دارو

فرمولاسیون دارو نیز بر نرخ انحلال آن، اندازه ذرات و زمان جذب دارو نقش دارد. فرمولاسیون‌های متفاوت مانند فوری رهش، رهش کنترل شده یا فرمولاسیون‌های آهسته رهش، الگوهای رهایی متفاوتی را ایجاد می‌کنند که بر نرخ و گستره جذب دارو تأثیر می‌گذارد.

دسترسی زیستی

دسترسی زیستی به معنای بخشی از داروی مصرف شده است که به گردش سیستمی می‌رسد. عواملی همچون متابولیسم دارو، تداخلات دارویی و متابولیسم یا پدیده اولین دوز دارو (اثر عبور اول کبدی) بر دسترسی زیستی و در نهایت زمان جذب دارو، تأثیر می‌گذارند.

خصوصیات هر بیمار

عوامل و خصوصیات بیمار مانند سن، جنسیت، ترکیب بدن، عوامل ژنتیکی و امکان وجود بیماری‌های پیش‌زمینه‌ای می‌توانند بر زمان جذب دارو تأثیرگذار باشند. تغییرات آنزیم‌های متابولیسم دارو، انتقال‌دهنده‌ها و وظیفه هر ارگان می‌توانند بر نرخ جذب دارو و توزیع آن تأثیرگذار باشند.

تداخلات دارویی

تداخلات دارویی می‌توانند با تأثیرگذاری بر آنزیم‌ها، انتقال‌دهنده‌ها یا مسدودکننده گیرنده‌ها، موجب تغییر زمان جذب دارو شوند. مصرف هم‌زمان چند دارو که سبب ممانعت از این فرآیندها می‌شوند، منجر به تغییر نرخ جذب دارو و تغییرات احتمالی در زمان جذب می‌شوند.

هنگامی‌که شما دارو مصرف می‌کنید، چه اتفاقی رخ می‌دهد؟

هنگامی‌که دارو را مصرف می‌کنید، دارو در خون جذب می‌شود و در اطراف بدن، پخش می‌شود. دارو به سطح پیک (بیشینه) خود می‌رسد. سپس سطح تأثیر دارو به‌طور ثابت افت می‌کند و در نهایت از بدن دفع می‌شود.

نحوه جذب دارو در خون و بدن ما بستگی به شیوه مصرف آن دارد:

• یک قرص معمولاً از طریق دیواره‌های شکمی پس از بلع آن جذب می‌شود. ممکن است چند دقیقه زمان برای فعال‌سازی آن لازم باشد، اما یک یا دو ساعت زمان برای رسیدن به بیشترین تأثیر آن در خون، موردنیاز است.
• داروهای IV به‌طور مستقیم در خون تزریق می‌شوند و تأثیر آن بسیار سریع‌تر عموماً طی چند ثانیه یا چند دقیقه است.

هرچند که داروها رفتار متفاوتی در بخش‌های مختلف بدن دارند (خون، مغز، اندام‌های تناسلی، سلول‌های مختلف و غیره)، اما اصول جذب و دفع آن‌ها یکسان است.

تست حلالیت داروها

تست حلالیت به‌منظور ارزیابی نرخ و میزان حلالیت داروها استفاده می‌شود. این تست‌ها، اطلاعات ارزشمندی را در مورد فرمولاسیون داروها و توانایی آن جهت رهاسازی مواد تشکیل‌دهنده فعال داروها جهت جذب بهتر، ارائه می‌کنند. ارزیابی مناسب حلالیت یک دارو، مستلزم استاندارد بودن رویه‌های آن است. این فرآیند استانداردسازی سبب کمک به تشخیص کیفیت دارو در تولید محسوب می‌شود و می‌تواند به‌عنوان یک معیار پیش‌گویانه پیرامون کارایی آن باشد.

پیش از انجام تست حلالیت قرص، باید اطلاعات زیر در نظر گرفته شوند:

• تجهیزات
• سرعت (RPMها)
• حجم محیط (mL)
• زمان توصیه شده برای نمونه‌گیری (دقیقه)

انواع تجهیزات حلالیت

بر اساس توصیه مراجع و دارو نامه‌های آمریکا و بریتانیا، 4 نوع دستگاه حلالیت برای آزمایش فرم‌های دوز دارویی توصیه شده‌اند:

حد قابل‌قبول حلالیت

به‌طورکلی، کمتر از %75 (Q) مقدار لیبل دار دارو در 45 دقیقه یا مطابق مونوگراف‌های محصول، حل نمی‌شود.

در تست حلالیت داروها، از تجهیزاتی با شرایط آزمایشگاهی خاص در ترکیب با معیارهای پذیرش داروها به‌منظور ارزیابی عملکرد محصول استفاده می‌شود. محیط شبیه‌سازی برحسب عوامل مختلف مانند همچون وسل، بسکت (مخزن) یا پدل به‌وسیله دستگاه تست حلالیت مورد شبیه‌سازی قرار می‌گیرد.

نمونه‌ها در بازه‌های زمانی مشخص آزمایش می‌شوند و غلظت دارو در محیط حلالیت، اندازه‌گیری می‌شود. سپس این داده‌ها جهت ترسیم نمودار حلالیت که درصد حلالیت دارو با گذشت زمان را نشان می‌دهد، استفاده می‌شوند.

تست حلالیت کاربردهای متعددی دارد. اولاً، این تست تضمین می‌کند که دارو الزامات قانونی از حیث کیفیت و عملکرد را برآورده می‌کند. ثانیاً، تست حلالیت اطلاعاتی را در مورد دسترسی زیستی ارائه می‌کند. نرخ و گستره حلالیت دارو، بر جذب آن در گردش سیستمی بدن تأثیر می‌گذارد. در نهایت، تست حلالیت جهت ارزیابی تأثیر تغییرات فرمولاسیون در رهش دارو استفاده می‌شود. به‌طور مثال، اگر تولیدکننده خواهان ارائه یک فرمولاسیون آهسته رهش باشد، می‌تواند از تست حلالیت جهت ارزیابی خصوصیات رهش دارو با گذشت زمان استفاده کند.

انواع تست‌ های فیزیکی قرص

انواع تست‌ های فیزیکی قرص علاوه بر تست حلالیت قرص وجود دارند که جهت ارزیابی کیفیت قرص‌ها و عملکرد آن‌ها اجرا می‌شوند. برخی از این تست‌ها عبارت‌اند از:

• آزمون یکنواختی وزن قرص: این تست یکنواختی وزنی قرص‌ها را در یک نمونه می‌سنجد. با انجام این آزمون، می‌توان اطمینان یافت که قرص حاوی میزان مشخصی از مواد تشکیل‌دهنده و مواد جانبی فعال است. بر اساس USP، BP &IP، حد قابل‌قبول تغییرات وزنی عبارت است از:
• تست سختی: این تست مقاومت قرص را در برابر خرد شدن یا شکست قرص اندازه می‌گیرد. این تست جهت اطمینان از سختی کافی قرص‌ها یا مقاومت در برابر جابجایی قرص بدون شکست آن اهمیت دارد. البته قرص نباید به‌قدری سخت باشد که بلع آن دشوار شود.
• تست فرسایش قرص: یکی دیگر از انواع تست‌ های فیزیکی قرص، تست فرسایش قرص است. این تست تمایل قرص‌ها جهت خرد شدن یا شکسته شدن را در صورت اعمال تنش مکانیکی، می‌سنجد. در این آزمون، یک نمونه از قرص‌ها در یک ظرف استوانه‌ای می‌چرخد و درصد کاهش وزن ناشی از فرسایش قرص، اندازه‌گیری می‌شود.
• تست زمان باز شدن قرص: این تست زمان باز شدن قرص و تبدیل آن به ذرات کوچک‌تر را درصورتی‌که در معرض محیطی خاص قرار بگیرد، می‌سنجد. با انجام این تست، می‌توان اطمینان یافت که قرص‌ها به‌طور مناسب در معده و روده جهت پخش و توزیع مؤثر دارو، تجزیه می‌شوند.

• انواع تست‌ های فیزیکی قرص، اهمیت زیادی جهت تطبیق قرص‌ها با معیارها و ضوابط تعیین شده از سوی مراجع پزشکی دارند. به‌منظور طراحی ایده آل قرص‌ها و سپس پایش کیفیت آن‌ها، انجام تست‌های کنترل کیفیت قرص‌ها یا ارزیابی خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و دسترسی زیستی آن‌ها، ضروری است.

  سخن پایانی

  زمان لازم برای جذب قرص در بدن، بستگی به عوامل مختلفی مانند خصوصیات دارو، نحوه مصرف، فرمولاسیون، دسترسی زیستی، خصوصیات بیمار و تداخلات دارویی دارد. شناخت این عوامل در تخمین دقیق زمان جذب دارو و بهینه‌سازی نتایج درمانی بیمار حائز اهمیت است. همچنین به بررسی تست حلالیت دارو و انواع تست‌ های فیزیکی قرص‌ها پرداختیم. این تست‌ها نقش بسیار مهمی در تعیین کیفیت قرص‌ها در شرایط مختلف و همچنین انطباق آن‌ها با ضوابط و آیین‌نامه‌ها دارند.